Chuyện đi học xưa và truyền thống hiếu học của người Việt

Một lớp học của người Việt ngày xưa. (Ảnh tư liệu).
Một lớp học của người Việt ngày xưa. (Ảnh tư liệu).
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - Truyền thống hiếu học của người Việt là một giá trị văn hóa quý báu đã được truyền từ đời này sang đời khác. Tinh thần ấy được thể hiện từ trong những câu chuyện đi học của người xưa, những tấm gương vượt khó hiếu học, cho đến tinh thần cầu tiến, ham học hỏi, trọng việc học của thế hệ hôm nay.

Trân trọng đạo học, kính chữ thánh hiền

Trong suốt thời kỳ từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX, nền giáo dục của nước ta đã chịu ảnh hưởng của văn hóa Nho học từ Trung Quốc. Chữ Nho được dùng như loại chữ chính thống trong nhà trường, thi cử. Trong thời kỳ này, chỉ có nam giới mới được phép trở thành thầy giáo, hay còn gọi là thầy đồ. Họ là những nhà Nho có kiến thức sâu rộng, có thể đã thi đỗ hoặc chưa, nhưng đều có chung niềm đam mê với nghề dạy học. Người trở thành thầy đồ phải là những người có lối sống đạo đức, gương mẫu, được học trò và người dân trong vùng hết lòng kính trọng.

Người Việt từ xưa vốn đã trọng sự học, không chỉ gia đình có của ăn, của để mà ngay cả gia đình nghèo khó, cha mẹ vẫn đau đáu mong muốn cho con được đi học, biết chữ, xa hơn là đỗ đạt, công danh. Thế nên, khi con trẻ đến tuổi đi học (cũng như thời nay, từ xưa trẻ 5 - 7 tuổi sẽ bắt đầu theo học các thầy đồ), các bậc cha mẹ đã đến ngỏ lời, mong thầy nhận dạy con mình. Để được các thầy đồ nhận dạy, quan trọng nhất không phải là học phí mà là tinh thần “tôn sư trọng đạo”, hiếu học của cha mẹ và học trò. Cha mẹ muốn con mình theo học thầy đồ đều chuẩn bị, sắm sửa lễ vật cho đúng với lễ giáo, quy tắc của đạo Nho. Lễ vật bao gồm cau, trầu, rượu, hương, đèn, xôi, gà để làm lễ trước bàn thờ Khổng Tử rồi mới được nhận vào học. Nhà nào có người đi học, không những người trong nhà mà cả làng xóm đều coi trọng, quý mến.Tùy theo trình độ và khả năng của thầy làng mà mỗi trường chia làm 4 lớp từ thấp đến cao lần lượt là Ấu học, Sơ học, Trung học, Cao học. Sách học thời xưa gồm có Tam tự kinh, Tứ thư, Ngũ kinh sẽ theo mỗi người học trò suốt cuộc đời học tập của mình. Trong đó, Tam tự kinh là cuốn sách dạy vỡ lòng cho trẻ con mới bắt đầu đi học. Sách gồm tập hợp những câu ngắn gọn đơn giản, chỉ có 3 chữ để dễ học. Nội dung sách bao trùm khá nhiều lĩnh vực, từ đạo đức, cuộc sống cho tới địa lý, lịch sử được nhà Nho - Vương Ứng Lân người Trung Quốc biên soạn vào đời nhà Tống (năm 960 - 1279). Từ thuở khai tâm, người học trò thời xưa đã được thầy dạy nằm lòng tư tưởng của người đi học: “Học tập để biết cách tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”.

Sau lớp vỡ lòng, học trò sẽ được dạy văn thơ cùng đạo đức của Nho gia. Cao hơn nữa thì trò phải tự làm thơ phú, diễn giảng được các kinh sách, điển cố cũng như tư tưởng của các bậc thánh hiền. Nghe thì nhiều như thế, nhưng thực tế, theo các nhà nghiên cứu, việc học của ông cha ta xưa không phải cốt yếu ở cố gắng ôm đồm kiến thức mà là chắt lọc tinh túy, học để thay đổi tư duy, nâng cao tư tưởng, kinh bang tế thế.

Con đường của người học trò khi bước chân vào việc học cũng chỉ có một mục đích duy nhất: Học hành, thi cử, đỗ đạt làm quan, với mục tiêu lớn lao là báo ơn vua, đền nợ nước, giúp đời, giúp người. Vì tâm niệm mục đích của việc học và mục tiêu của đời người như thế, nên đã số sĩ tử thời xưa đều rất nghiêm túc, hăng say, kiên trì với việc học tập, học hành không ngơi nghỉ.

Trong quá trình đi học, ngoài tinh thần “tôn sư trọng đạo” thì kính chữ thánh hiền, nghiêm cẩn với việc học là thái độ không thể thiếu của mỗi người học trò. Người học trò khi ngồi học phải ngồi thẳng lưng, sách vở phải xếp ngăn nắp trên bàn, sách vở cũng phải luôn thẳng tắp, không nhăn nhúm, nhầu nhĩ. Người xưa quan niệm, chữ là chữ của thánh hiền. Khi viết ra, nếu muốn bỏ thì phải vò lại, để riêng một chỗ và cuối buổi học đem ra đốt chứ không đươc vứt lung tung, sử dụng vào mục đích khác. Học trò nhà nghèo, khi tập viết, không có nhiều giấy để tập thường lấy cây viết chữ ra đất, khi tập viết xong phải xóa chữ đi, không được để người đi qua lại giẫm đạp lên chữ vì như vậy là thiếu tôn trọng chữ nghĩa thánh hiền. Những quy tắc ấy đã được những người học trò nằm lòng từ thuở mới bước chân vào lớp học của thầy đồ.

Tiếp nối truyền thống hiếu học

Cô bé vùng cao vượt khó cõng em đi học và ôn bài mỗi ngày. (Ảnh: VNN).

Cô bé vùng cao vượt khó cõng em đi học và ôn bài mỗi ngày. (Ảnh: VNN).

Truyền thống hiếu học của người Việt, từ xưa đã được thể hiện rất rõ ràng. Trong sử sách, có nhiều tấm gương hiếu học đã trở thành những “huyền thoại” mà mỗi người học trò đều nhớ nằm lòng, gắng noi theo.

Như câu chuyện về Mạc Đĩnh Chi. Ông sinh ra trong gia đình nghèo, mồ côi cha từ nhỏ, hàng ngày, hai mẹ con phải vào rừng đốn củi bán. Với tinh thần hiếu học, lại thương mẹ vất vả, hy sinh vì mình, Mạc Đĩnh Chi không ngừng gắng sức học tập. Ông thức dậy từ rất sớm, vào rừng lấy củi xong mới về học tiếp. Mạc Đĩnh Chi mượn sách của thầy và bạn để học. Không có tiền mua nến, ông đốt củi, lá cây để đọc sách. Có thể nói, ông đọc sách mọi lúc, mọi nơi, kể cả lúc kiếm củi.

Lòng hiếu học và sức mạnh tinh thần cùng với trí tuệ hơn người đã giúp Mạc Đĩnh Chi đỗ trạng nguyên khi mới chỉ 24 tuổi, làm quan qua hai triều và được các hoàng đế cực kì trọng dụng. Ông hai lần được cử sang phương Bắc và ngay trong chuyến đi đầu tiên, ông đã chứng minh tài năng, cốt cách của người Việt, buộc vua Nguyên phải phong mình làm Trạng nguyên Bắc triều (lưỡng quốc trạng nguyên).

Sử sách Việt Nam còn ghi lại nhiều tấm gương vượt khó như Nguyễn Quán Nho, Đoàn Tử Quang, Nguyễn Hiền… Xuất thân từ gia cảnh nghèo khó, họ không có điều kiện để đi học chính quy nhưng vẫn luôn khao khát tri thức và tìm mọi cách để được học tập, dù phải đứng ngoài cửa lớp để nghe lén thầy giảng bài, dùng cát làm bảng, hay bắt đom đóm làm đèn học trong đêm tối... Ngay cả khi đỗ đạt, những danh nhân này vẫn luôn không ngừng trau dồi kiến thức, học tập suốt đời.

Người Việt từ xưa đã có truyền thống hiếu học, coi trọng sự học như một con đường dẫn đến sự thành đạt và góp phần làm rạng danh gia đình, dòng tộc. Việc học chữ, học lễ nghĩa và cả những bài học về đạo lý làm người được xem là nền tảng vững chắc cho tương lai. Ngày xưa, việc đi học không phải là điều dễ dàng. Nhiều trẻ em phải đi bộ hàng cây số, băng qua ruộng đồng, sông ngòi để đến được lớp học. Có những em phải vừa đi học, vừa giúp gia đình làm việc đồng áng, nhưng vẫn kiên trì theo đuổi con chữ. Sự hiếu học ấy không chỉ là niềm tự hào của gia đình, mà còn là cách để người Việt giữ gìn và truyền lại những giá trị văn hóa truyền thống qua từng thế hệ.

Ngày nay, truyền thống hiếu học ấy không những không bị mai một mà còn được tiếp tục phát huy mạnh mẽ hơn. Các gia đình Việt Nam vẫn luôn đề cao việc học, coi đó là nền tảng để con em phát triển toàn diện. Hệ thống giáo dục hiện đại với các trường học, thư viện, trung tâm học tập trải dài khắp cả nước, đã tạo điều kiện cho mọi người dân, từ thành thị đến nông thôn, đều có cơ hội tiếp cận tri thức.

Học sinh ngày nay không còn phải chịu những khó khăn như xưa, nhưng tinh thần kiên trì, nỗ lực vẫn được gìn giữ và phát huy. Nhiều gia đình dù không dư dả vẫn cố gắng đầu tư cho con cái học hành đến nơi đến chốn, với hy vọng mở ra tương lai tươi sáng hơn. Sự phát triển của công nghệ, internet đã mở ra những cánh cửa mới, giúp người Việt tiếp cận với nguồn tri thức vô tận của thế giới, nhưng trong tâm khảm mỗi người, tinh thần hiếu học truyền thống vẫn là động lực mạnh mẽ. Ngày nay, chúng ta vẫn không thiếu những tấm gương hiếu học, vượt khó, những cậu học trò tật nguyền vẫn ngày ngày đi học, người học trò không tay viết chữ bằng chân, cho đến học trò nhà nghèo, cha mẹ làm ruộng, nhặt ve chai nhưng con giành được hàng loạt học bổng danh giá quốc tế...

Những giải thưởng quốc tế, những học sinh, sinh viên đạt thành tích cao trong các kỳ thi không chỉ là niềm tự hào của gia đình, mà còn là minh chứng cho sức mạnh của tinh thần hiếu học đã ăn sâu vào tâm thức của mỗi người Việt.

Trong bối cảnh hội nhập, việc giữ gìn và phát huy truyền thống hiếu học càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Đó là “chìa khóa” để người Việt không chỉ giữ vững bản sắc dân tộc mà còn vươn lên cạnh tranh với các quốc gia khác trên trường quốc tế.

Từ những lớp học làng quê đơn sơ đến hệ thống giáo dục hiện đại hôm nay, truyền thống hiếu học của người Việt đã và đang được nối tiếp qua từng thế hệ. Đó là niềm tự hào và cũng là động lực để mỗi người Việt vươn lên, chinh phục tri thức, xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn cho bản thân và đóng góp vào sự phát triển của đất nước.

Đọc thêm

Bắc Ninh: 'Quả ngọt' từ chính sách về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo - Bài 1: Khơi dậy khát vọng đổi mới và phát triển giáo dục toàn tỉnh

Bí thư Tỉnh ủy Bắc Ninh Nguyễn Anh Tuấn khen thưởng và chúc mừng cán bộ quản lý, giáo viên có thành tích xuất sắc trong công tác năm học 2023-2024. (Ảnh: Huyền Trang).
(PLVN) - Nghị quyết 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã mở ra hướng đi mới cho sự phát triển giáo dục của Việt Nam. Tại Bắc Ninh, việc thực hiện Nghị quyết này đã mang lại những thành tựu quan trọng, khẳng định vị trí tiên phong trong công cuộc đổi mới giáo dục của cả nước.

Ngành Giáo dục tổn thất nặng nề vì mưa bão

Giáo viên và phụ huynh Trường Tiểu học Kim Đồng, thành phố Yên Bái dọn dẹp, đẩy bùn khu vực cổng trường sau mưa lũ. (Ảnh: Báo Yên Bái)
(PLVN) - Bão số 3 và hoàn lưu sau bão đã để lại những tổn thất nặng nề cho ngành Giáo dục, trong đó có 55 học sinh, giáo viên tử vong; 3 học sinh và 1 giáo viên bị mất tích, 8 học sinh bị thương. Đến thời điểm hiện tại, 99 trường học vẫn chưa thể đón học sinh trở lại do nước lũ chưa rút hết.

Bảo đảm an toàn đón học sinh trở lại trường sau mưa bão

Các thầy cô Trường Tiểu học Yên Nghĩa (Hà Nội) đang dọn dẹp vệ sinh trường lớp chuẩn bị đón học sinh trở lại. (Nguồn: GDTĐ)
(PLVN) - Hàng trăm ngôi trường ngập trong biển nước, hàng nghìn học sinh phải tạm thời nghỉ học để bảo đảm an toàn. Cơn bão Yagi đi qua để lại tổn thất nặng nề cho các trường học. Hiện nay, để bảo đảm việc học tập cho học sinh, tất cả các trường học ở miền Bắc đang nhanh chóng khắc phục hậu quả, đón học sinh trở lại trường.

Làm sao để Toán học là lựa chọn của người trẻ Việt Nam?

Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn phát biểu tại hội thảo. (Ảnh: MT).
(PLVN) - Năm 1974, khi đất nước còn chưa kết thúc chiến tranh, theo sáng kiến của một số nhà Toán học, đứng đầu là GS. Hoàng Tụy và được sự ủng hộ của Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Việt Nam lần đầu tiên cử đoàn 5 học sinh tham dự kỳ thi Olympic Toán học quốc tế dành cho học sinh trung học tại Cộng hòa Dân chủ Đức…

Chữa 'bệnh nhớ hè' cho học sinh, sinh viên

Phụ huynh nên dành thời gian tâm sự, trò chuyện tháo gỡ nút thắt trong lòng các em. (Ảnh minh họa, nguồn: Kenh14)
(PLVN) - Mặc dù đã bước vào năm học mới gần 2 tuần, nhưng vẫn còn rất nhiều học sinh, sinh viên rơi vào tình trạng “nhớ hè”, đếm ngày chờ lễ Tết tiếp tục đón các kỳ nghỉ dài. Tâm lý hậu nghỉ hè của một số học sinh khiến cho phụ huynh, giáo viên đau đầu “cứu chữa”.

Khuyến khích học tập suốt đời trong đoàn viên, người lao động

Khuyến khích học tập suốt đời trong đoàn viên, người lao động
(PLVN) -  Chiều 10/9, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và Hội khuyến học Việt Nam tổ chức Lễ ký Chương trình phối hợp dưới sự chủ trì của GS. TS Nguyễn Thị Doan, Nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Nguyên Phó Chủ tịch nước, Chủ tịch Hội khuyến học Việt Nam và Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam Nguyễn Đình Khang.

'Ủng hộ 1.000 đồng hay một chiếc bút chì cũng rất cần thiết'

Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn quyên góp ủng hộ đồng bào khắc phục hậu quả cơn bão số 3.

(PLVN) - Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn kêu gọi toàn ngành Giáo dục, từ cán bộ, công chức đến học sinh, sinh viên và các tổ chức cá nhân hãy chung tay, góp sức bằng vật chất, tinh thần chia sẻ khó khăn với đồng bào vùng bão lũ. Dẫu ủng hộ 1.000 đồng hay một chiếc bút chì cũng rất cần thiết, bởi đó là tinh thần giáo dục, tinh thần chia sẻ cần phải làm.

Hiệu trưởng cùng viên chức, người lao động Trường Đại học Luật Hà Nội ủng hộ đồng bào khắc phục hậu quả bão số 3

TS. Đoàn Trung Kiên - Hiệu trưởng Nhà trường kêu gọi toàn thể viên chức, người lao động, học viên, sinh viên các trình độ đào tạo, hình thức đào tạo của Trường chung tay hỗ trợ đồng bào bị thiệt hại.
(PLVN) - Sáng 11/9, Hiệu trưởng Đoàn Trung Kiên cùng lãnh đạo các đơn vị, lãnh đạo các bộ môn Trường Đại học Luật Hà Nội đã tham gia quyên góp, ủng hộ đồng bào bị thiệt hại do cơn bão số 3 gây ra, hưởng ứng lễ phát động ủng hộ đồng bào của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.