Tôi không tìm thấy ở "Cánh đồng bất tận" sự độc đáo và ly kỳ của cốt truyện như trong Mùa len trâu của Nguyễn Võ Nghiêm Minh. Do đó, tôi không đặt câu hỏi tại sao cốt truyện trong phim lại không giống hoặc nhạt nhòa so với trong tác phẩm nguyên bản của Nguyễn Ngọc Tư. Vì khi ai đó đặt câu hỏi như vậy thì tự mình đã tạo một bức tường ngăn cách để đến với việc giải mã tác phẩm. Điện ảnh và Văn học có ngôn ngữ riêng, khác nhau, không nên, không thể đánh đồng.
Thức tỉnh lương tri
Tôi thích cách đặt vấn đề, và giải quyết vấn đề trong Cánh đồng bất tận. Ở đó cái thiện bị chà đạp bởi cái ác, kẻ mạnh đè nén kẻ yếu, cái đẹp đẽ lu mờ bởi cái xấu xa, cái thấp hèn tiêu diệt sự trắng trong... Cái ác bị phơi bày nhưng lại không bị kết án, vì thế nó hiện lên ngồn ngộn, sống động và hoàn toàn chân thực.
 |
Bởi thế, sự hung hãn của đám đàn bà đánh ghen Sương mới độc ác như vậy. Cái lũ ăn cắp vịt, hãm hiếp, Sương, Nương, mới đốn mạt, những công chức kiểm dịch tiêu hủy đàn vịt mới hung bạo, vô cảm; Cái cảnh Sương hối lộ thân xác để cứu bầy vịt mới khốn nạn đến thế...
Cũng chính vì thế, đôi lúc, Cánh đồng bất tận khiến người xem mệt, ngộp thở bởi bối cảnh như địa ngục: nơi cái ác lên ngôi, cái thiện đã chết tưởng chừng không thể cứu vãn. Ở đó cái lương tri con người đã bị tha hóa. Thế giới sông nước bao la, con thuyền rách nát, trôi nổi chở cuộc đời 4 con người chới với vô định trên những cánh đồng người, trong những chuyến đi không bờ bến.
Út Võ một kẻ dữ dằn như một con thú bị tổn thương lâu ngày không thể chữa lành; Sương - một con điếm với trái tim tan nát, cay độc; Điền, Nương - những đứa trẻ mang đầy mặc cảm về tâm lý. 4 cuộc đời như 4 miếng gương vỡ lắp ghép một cách vô vọng.
 |
Trong sự bế tắc không lối thoát, Sương đã bỏ cuộc, Điền chạy trốn trong trạng thái mù quáng, Nương bị hãm hiếp dã man, ông Võ phải chứng kiến, nếm trải sự đau đớn nhất trong cuộc đời... cứ tưởng có thể cái chết sẽ là lựa chọn cay nghiệt của số phận họ. Nhưng không, cái ác vẫn tồn tại nhưng những mảnh vỡ ấy vẫn có thể gép lại bằng sự thức tỉnh trong lương tri của chính họ. Ánh sáng đã le lói trong đêm tối mịt mùng, vô định ấy.
Không ít người đã tỏ thái độ không thích cách giải quyết vấn đề đoạn cuối phim của đạo diễn vì cho rằng câu chuyện không còn ám ảnh vì cách giải quyết như vậy là khuôn mẫu và dễ dãi... Tôi thì cho rằng, sự thức tỉnh lương tri, sự đấu tranh trong chính mình để đi tìm lại cái hiện tại đã đánh mất, tìm lại cái tính thiện trong mỗi chúng ta là một cái kết có hậu và một thông điệp nhân văn của Cánh đồng bất tận. Khoan dung, biết tha thứ sẽ cứu rỗi bạn.
Nghệ thuật kể chuyện
Tôi không tán đồng quan điểm với những ý kiến muốn tìm thấy trong tác phẩm nghệ thuật một thái độ thay vì tìm ra trong đó có hay không một ý định nhận thức, hiểu, nắm lấy phương diện này, phương diện khác của hiện thực. Quan điểm này đáng tiếc lại rất phổ biến trong phê bình hiện nay, Cánh đồng bất tận vì vậy cũng không tránh khỏi những ý kiến khen chê trái chiều.
 |
Trở lại phim, tôi cho rằng, sự giản dị, thậm chí không có gì đặc biệt của cốt truyện trở thành một thách đố thực sự đối với đạo diễn Nguyễn Phan Quang Bình. Do đó, cái hay của Cánh đồng bất tận không phải là cốt truyện mà ở chính là cách đạo diễn kể câu chuyện đó, thái độ kể, giọng điệu kể cho công chúng nghe. Và cuối cùng người xem nhận thức được điều gì từ tác phẩm? Tuy vẫn có đôi chỗ kể còn dài dòng, lan man, nhưng cơ bản đều diễn ra tốt đẹp.
Nếu ai từng xem và thích Mùa len trâu thì có thể thấy, trong Cánh đồng bất tận không mô tả sự đối lập, sự tranh đấu sinh tồn giữa con người với sự hung dữ của vùng sông nước miền Tây như trong Mùa len trâu, mà thiên nhiên ở đây đã trở thành cái nền ôm trọn thân phận con người trong đó với sự sẽ chia và cộng hưởng. Nếu thiên nhiên trở thành một thế lực, đè nén những thân phận này nữa thì quá ác. Vì thế, những khuôn hình trong cánh đồng bất tận mới đẹp và huyền ảo là có dụng ý.
 |
Ngoài ra, sự hòa quyện thật khó tin giữa âm thanh và hình ảnh trong phim cũng tạo ra những hiệu ứng rất hiệu quả cho cách kể chuyện của Nguyễn Phan Quang Bình. Nguyễn Quốc Trung đã làm tốt cho phần nhạc trong Cánh đồng bất tận.
Nhưng vẫn có những điều tiếc, nếu kết phim là câu nói lắp bắp không nên lời của ông Võ khi trao chiếc nhẫn cho Nương, cùng nụ cười đầy tha thứ của Nương trên cánh đồng đầy nắng vào cuối phim có thể gây xúc động mạnh hơn. Và một nuối tiếc khác là cả ông Võ và Sương chưa diễn đạt được hết thần thái, cốt cách, cá tính văn hóa của những con người miền Tây Nam Bộ.
Phi Hùng
