Báo động…
Tại “Hội nghị trực tuyến thúc đẩy giải ngân nguồn vốn ODA và vay ưu đãi nước ngoài năm 2019” tổ chức tuần qua, ông Trương Hùng Long, Cục trưởng Cục Quản lý nợ và tài chính đối ngoại (Bộ Tài chính) cho biết, lũy kế giải ngân vốn nước ngoài cho cấp phát đầu tư phát triển trong nửa đầu năm nay mới đạt 2.050 tỷ đồng, đạt 3,42% kế hoạch vốn Quốc hội giao.
Khoản cho vay lại với chính quyền địa phương 6 tháng đầu năm cũng chỉ đạt khoảng 216 tỷ đồng, bằng 1,26% kế hoạch. Cho vay lại với doanh nghiệp, đơn vị sự nghiệp công có khá hơn, đạt 7.664 tỷ đồng, đạt 29,22% hạn mức giải ngân cho vay lại.
Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng, đây là con số rất đáng báo động. Bộ trưởng dẫn số liệu cho thấy giải ngân nguồn vốn ODA và vay ưu đãi từ năm 2016 đến nay đều không đạt dự toán.
Theo kế hoạch vốn đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020, vốn vay ODA và vay ưu đãi nước ngoài được điều chỉnh theo nghị quyết của Quốc hội là 360.000 tỷ đồng. Đến hết năm 2019, tổng số đã giao là 244.300 tỷ đồng. Tuy nhiên, số đã giải ngân, lũy kế từ năm 2016 đến tháng 5/2019 chỉ hơn 133.000 tỷ đồng, mới đạt xấp xỉ 37% so với kế hoạch đã điều chỉnh.
Bộ trưởng dự báo, đến hết năm 2019, chưa giải ngân so với kế hoạch 300.000 tỷ đồng ban đầu là còn 166.958 tỷ đồng. Theo kế hoạch điều chỉnh của Quốc hội là 360.000 tỷ đồng của cả giai đoạn 2016 - 2020, thì số còn lại là 222.958 tỷ đồng.
Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) tại Việt Nam, ông Eric Sidgwick cũng bày tỏ quan ngại khi tiến độ giải ngân vốn của Việt Nam đang chậm lại trong 3-4 năm qua. Ông Eric Sidgwick cho biết, tốc độ giải ngân trung bình của Việt Nam hiện tại chỉ bằng một nửa giai đoạn trước và bằng một nửa so với các nước nhận tài trợ của ADB.
“Việc chậm trễ này sẽ khiến Việt Nam phải trả các khoản chi phí cam kết cao hơn và ảnh hưởng tới uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế. Chưa kể, hiệu quả của DA từ đó sẽ bị ảnh hưởng. Về lâu dài, sự chậm trễ sẽ tác động tới sự tăng trưởng, phát triển của kinh tế Việt Nam…” - Giám đốc ADB tại Việt Nam cảnh báo.
Chung tay gỡ khó…
Theo đánh giá của Bộ Tài chính, có 3 nhóm nguyên nhân chủ yếu dẫn đến chậm giải ngân vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài: Các nhóm nguyên nhân về pháp luật bao gồm Luật Ngân sách nhà nước, Luật Quản lý nợ công, Luật Đầu tư công; Nhóm nguyên nhân về kế hoạch vốn bao gồm tiến độ giao kế hoạch vốn chậm, điều chỉnh dự toán chậm và thiếu kịp thời, làm các dự án triển khai theo tiến độ nhưng cũng không giải ngân được, đặc biệt là các dự án ở TP HCM; Nhóm các vấn đề về đầu tư (quy trình, thủ tục điều chỉnh dự án, giải phóng mặt bằng, bố trí vốn lớn, năng lực nhà thầu, năng lực Ban quản lý dự án…).
Cục trưởng Cục Quản lý nợ và tài chính đối ngoại Trương Hùng Long cho biết việc thông báo kế hoạch vốn năm 2019 của các bộ, ngành, địa phương hiện rất chậm. Đến nay, Bộ Kế hoạch và Đầu tư mới giao kế hoạch bằng 48% kế hoạch vốn Quốc hội giao. Tình trạng này dẫn đến việc rất nhiều nơi không có nguồn để giải ngân.
Ngoài ra, việc bố trí vốn thiếu so với kế hoạch, tiến độ triển khai cũng như với cam kết của các hiệp định vay đang là mối quan tâm của cả chủ dự án và các nhà tài trợ. Riêng nhóm các dự án của 6 nhà tài trợ phát triển đã có trên 60 dự án chưa được bố trí đủ kế hoạch vốn năm 2019 theo đúng nhu cầu cần bổ sung là trên 34.000 tỷ đồng.
Tình trạng giao kế hoạch vốn chưa đúng, chưa đủ tồn tại kéo dài. Một số đã hết thời hạn giải ngân nhưng vẫn chưa được bố trí kế hoạch vốn, như Dự án xây dựng Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội, Dự án tăng cường hệ thống y tế tuyến tỉnh Thanh Hóa, chương trình đào tạo nghề 2008...
Bên cạnh đó, việc điều chỉnh kế hoạch vốn ở các dự án và các tiểu dự án diễn ra thường xuyên và liên tục ở tất cả bộ, ngành và địa phương, tuy nhiên, thủ tục điều chỉnh kế hoạch vốn theo quy định rất phức tạp qua nhiều cấp. Nhiều trường hợp dự án đến khi được điều chỉnh đã hết thời hạn giải ngân và lại phải xin gia hạn dự án, kéo theo nhiều thủ tục pháp lý phức tạp. Ví dụ Dự án nâng cấp đô thị Đồng bằng sông Cửu Long, Dự án Phát triển đô thị loại vừa vay vốn WB, đường hành lang ven biển phía Nam...
Tại Hội nghị này, các ý kiến đều nhất trí cho rằng, việc thúc đẩy tiến độ giải ngân các dự án không thể thực hiện được nếu không có sự chung tay góp sức của các chủ dự án, các cơ quan chủ quản các bộ, ngành quản lý như Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng như các nhà tài trợ. Hội nghị cũng nêu lên các giải pháp cụ thể để thúc đẩy giải ngân, đồng thời kiến nghị Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị về đẩy nhanh tiến độ giải ngân nguồn vốn ODA và vay ưu đãi của Chính phủ cho 6 tháng cuối năm 2019.
Tại cuộc họp báo quý II của Bộ KH&ĐT, ông Lưu Quang Khánh, Vụ trưởng Vụ Kinh tế đối ngoại khẳng định, có nhiều nguyên nhân làm chậm giải ngân vốn vay nước ngoài chứ không chỉ vì giao vốn chậm.
Nguyên nhân đầu tiên là do một số bộ ngành, địa phương thiếu vốn đối ứng; do một số DA có nhu cầu vốn lớn nhưng vẫn đang trong giai đoạn làm thủ tục đầu tư, ví như các DA tuyến đường sắt đô thị số 1, số 2 TP.HCM, DA giao thông đô thị Hà Nội…; và do thiếu kế hoạch vốn của một số DA trong kế hoạch đầu tư trung hạn 2016-2020. :
Tuy nhiên, ông Khánh cho rằng, giải ngân vốn ODA chậm không chỉ vì nguyên nhân này. Bởi trong kế hoạch vốn nước ngoài năm 2019, đã có 28.000 tỷ đồng đã được giao nhưng sau 5 tháng, mới chỉ giải ngân được 2.000 tỷ đồng, tức là chưa đầy 7% số vốn được giao…;
Việc chậm hoàn thiện thủ tục đấu thấu, chưa xong thiết kế cơ sở (như Bệnh viện chợ Rẫy 2 năm chưa xong thiết kế cơ sở…), nên không thể lập dự toán, xây dựng DA…; Ngoài ra, nguyên nhân ‘thâm căn cố đế’ của các DA đầu tư nói chung chứ không chỉ là đối với các DA sử dụng vốn ODA là do chậm giải phóng mặt bằng…
Đại diện Bộ kH&ĐT cũng cho biết, triển khai điều hành kế hoạch đầu tư năm 2019 và công tác quản lý vốn đầu tư phát triển, trong thời gian qua, Bộ KH&ĐT đã trình Thủ tướng Chính phủ phương án giao chi tiết kế hoạch 2019 cho các bộ, ngành, địa phương và kế hoạch đầu tư trung hạn giai đoạn 2016-2020 cho DA đường sắt và đường bộ quan trọng, cấp bách sử dụng 15.000 tỷ đồng vốn dự phòng kế hoạch đầu tư trung hạn giai đoạn 2016-2020; DA sử dụng vốn trái phiếu Chính phủ còn dư giai đoạn 2014-2016…
Bộ cũng đã điều chỉnh kế hoạch đầu tư trung hạn vốn ngân sách trung ương, vốn trái phiếu Chính phủ, vốn ODA giai đoạn 2016-2020 cho các DA và báo cáo Quốc hội về việc phân bổ dự phòng chung vốn ngân sách trung ương trong nước còn lại và 10.000 tỷ đồng từ nguồn điều chỉnh giảm nguồn vốn dự kiến bố trí cho các DA quan trọng quốc gia của Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2016-2020...
