Ngày 6/10/2020, 8 hiệp hội gồm: Hiệp hôi Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), Hiệp hội Dệt may, Hiệp hội Lương thực - Thực phẩm, Hiệp hội Chè, Hiệp hội Da giày và túi xách, Hiệp hội Điện tử, Hiệp hội DN Hàn Quốc, Hiệp hội DN Nhật Bản tại Việt Nam đã gửi công văn đến Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ủy ban các vấn đề Xã hội của Quốc hội, Văn phòng TW Đảng, Văn phòng Chính phủ, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam (TLĐLĐVN) và các Bộ ngành có liên quan đóng góp và kiến nghị về Luật Công đoàn sửa đổi.
Không có cơ sở pháp lý áp dụng việc thu phí công đoàn
8 Hiệp hội đưa ra lập luận rằng, theo Điều 8, Luật Ngân sách nhà nước (NSNN), NSNN bảo đảm cân đối kinh phí hoạt động của tổ chức chính trị và các tổ chức chính trị - xã hội. TLĐLĐVN là một tổ chức chính trị - xã hội, do đó việc bảo đảm kinh phí hoạt động của hệ thống công đoàn thuộc trách nhiệm của NSNN. Trong khi, Luật Công đoàn lại yêu cầu người sử dụng lao động (NSDLĐ) đóng kinh phí công đoàn. Ngay từ tên gọi của khoản thu này “kinh phí công đoàn” đã cho thấy đây là trách nhiệm của NSNN, không phải trách nhiệm của NSDLĐ.
Theo Điều 8, Luật NSNN và Điều 9, Nghị định 163/2016/ NĐ-CP của Chính phủ thì không có cơ sở nào có thể áp dụng việc thu kinh phí công đoàn. Hiểu một cách minh bạch khi đề cập tới các nguồn thu theo Điều lệ của các tổ chức này (trong đó có LĐLĐVN) thì các tổ chức chính trị xã hội này chỉ được đưa ra các quy định về việc thu và quy định mức thu các khoản phí do các thành viên của tổ chức mình đóng góp, và trong trường hợp của TLĐLĐVN là phí công đoàn do người lao động (NLĐ) là đoàn viên công đoàn đóng.
"Cơ sở của lập luận này là Điều lệ của tổ chức chỉ có thể áp dụng cho và mang tính chất ràng buộc với thành viên của tổ chức đó, không thể áp dụng cho các chủ thể nằm ngoài tổ chức đó. Do vậy, nếu Luật Công đoàn cho phép TLĐLĐVN được quyền thu và nắm giữ kinh phí công đoàn là tạo ra một mâu thuẫn nội tại trong hệ thống pháp luật, cụ thể là Luật NSNN…” - Công văn khẳng định.
Phí công đoàn là để phục vụ lợi ích người lao động
Khẳng định việc thu phí công đoàn hiện nay là tạo ra mâu thuẫn trong hệ thống pháp luật, các Hiệp hội cho rằng trong trường hợp Quốc hội quyết định tiếp tục thu kinh phí công đoàn từ NSDLĐ, các Hiệp hội kiến nghị khoản tiền này không nhằm phục vụ cho hoạt động của các cơ quan trong hệ thống công đoàn đã được NSNN cấp kinh phí và chỉ phục vụ cho việc chăm lo đời sống cho NLĐ tại DN. Do đó, cần đổi tên kinh phí công đoàn thành khoản tiền chăm lo cho lợi ích của NLĐ, và khoản tiền này do Nhà nước quản lý chứ không phải do TLĐLĐVN nắm giữ, nhằm tách biệt hẳn khoản tiền này ra khỏi các chi phí hoạt động của TLĐLĐVN - tức kinh phí hoạt động thuộc trách nhiệm của NSNN.
“Do khoản thu này chỉ nhằm phục vụ cho lợi ích của NLĐ, cần giảm tỷ lệ đóng khoản thu này xuống tối đa 1% vì lý do DN hiện tại đã tự nguyện cung cấp rất nhiều các lợi ích cho NLĐ, ngoài những lợi ích NLĐ được hưởng từ kinh phí công đoàn…” - Công văn nêu rõ.
Hơn nữa, theo lập luận của các Hiệp hội, việc DN đóng thuế, tức là đã gián tiếp đóng góp kinh phí cho công đoàn thông qua NSNN, nay phải trích nộp thêm kinh phí công đoàn nghĩa là DN phải đóng thêm 2% thuế trên qũy lương làm căn cứ đóng BHXH của DN.
Trong Công văn gửi các cơ quan chức năng, các Hiệp hội cho rằng, sau 8 năm thực hiện Luật Công đoàn 2012, khi tình hình kinh tế xã hội đã có rất nhiều thay đổi, các mức lương tối thiểu vùng đã tăng lên nhiều lần và quy mô lao động tại các DN đã tăng lên, khiến cho quỹ tiền lương làm căn cứ đóng BHXH (gồm mức lương, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác) trở nên rất lớn và tiếp tục phình to khi lương tối thiểu tiếp tục tăng trong các năm tới, vì vậy đã đến lúc cần phải xem xét giảm tỷ lệ đóng kinh phí công đoàn 2% xuống mức phù hợp…
Dẫn Báo cáo kiểm toán của Kiểm toán nhà nước (KTNN) về việc quản lý, sử dụng tài chính công của TLĐLĐVN trong 7 năm (2013-2019), các Hiệp hội cho biết: Tổng thu tài chính công đoàn là 100.354 ty đồng; Tổng thu trung bình mỗi năm tăng 12%; Tổng thu tài chính công đoàn năm 2019 so với năm 2012 tăng 2,3 lần, trong đó kinh phí công đoàn tăng 2,57 lần, đoàn phí tăng 2,26 lần, thu khác tăng 1,24 lần.
Theo các Hiệp hội, số liệu nêu trên cho thấy việc tăng trưởng mạnh của quỹ công đoàn theo mức thu 2% phí công đoàn, các cấp công đoàn đã không sử dụng hết số tiền thu được.
"Chúng tôi kiến nghị Luật Công đoàn cần sửa đổi và quy định mức nộp kinh phí công đoàn tối đa 1% trên quỹ tiền lương làm căn cứ đóng BHXH. Chính phủ có quyền quyết định tỷ lệ đóng này theo từng thời kỳ, tùy theo tình hình kinh tế xã hội. Điều này nhằm đảm bảo quy định có tính chất linh hoạt và phù hợp với tình hình biến động kinh tế, xã hội của Việt Nam, khu vực và thế giới qua từng thời kỳ.Cách thức quy định này đã từng được áp dụng trong một số luật, ví dụ quy định về tỷ lệ đóng bảo hiểm y tế theo quy định hiện hành" - Kiến nghị của các hiệp hội nhấn mạnh.
Hơn 26% kinh phí công đoàn chi cho bộ máy quản lý (!?)
Hiện tại, mức phân bổ kinh phí công đoàn như sau: 69% tổng số thu kinh phí công đoàn do công đoàn cơ sở tại DN sử dụng; 31% tổng số thu kinh phí công đoàn nộp công đoàn cấp trên. Tuy nhiên, theo Báo cáo của KTNN về việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công năm 2019 của TLĐLĐVN, nhu cầu chi ở cấp cơ sở cao, kinh phí chưa đủ đáp ứng, và không có thu khác từ tổ chức công đoàn tích lũy, trong khi các cơ quan công đoàn cấp trên, nhu cầu sử dụng thấp, dẫn đến thừa nguồn, tăng tích lũy cuối kỳ, do đó, công đoàn cấp dưới bị hạn chế các khoản chi chăm lo trực tiếp cho NLĐ.
Chi lương phụ cấp và quản lý hành chính chiếm tới 20.200 tỷ đồng, gần 26,3% tổng chi công đoàn, đồng nghĩa với việc cứ chi cho NLĐ 1 đồng lại mất 0,5 đồng chi lương và hành chính. So sánh với cùng cơ quan quản lý hành chính thì định mức chi cho cán bộ công đoàn cao hơn rất nhiều so với định mức chi hành chính của biên chế nhà nước khác (chỉ từ 43,7 - 60,7 triệu đồng), tức là hơn từ 500% tới cả nghìn %.
