Khó khăn kinh tế: Các nhà hát có được tạm dừng tự chủ?

Nghệ thuật truyền thống lao đao vì tự chủ kinh tế.
Nghệ thuật truyền thống lao đao vì tự chủ kinh tế.
(PLVN) - Theo lộ trình xã hội hóa của các nhà hát, năm 2020 tất cả các nhà hát công lập đều phải tự chủ hoạt động 100%. Sự hoang mang, lo lắng của một số nhà hát đã thể hiện rõ khi phải bắt tay vào công cuộc… xã hội hóa (XHH).

Nỗi lo tự chủ hoạt động, kinh tế càng gia tăng gấp nhiều lần khi từ Tết tới nay, đã gần 3 tháng, các nhà hát đều đồng loạt “tắt đèn” vì… dịch Covid. Dịch Covid-19 đã làm tê liệt hoạt động với nhiều thiệt hại khó đong đếm. Hiện, Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia đang đề xuất: Tạm dừng tự chủ.

Hoang mang về chất lượng và… “cơm - áo”

XHH sân khấu là một phương thức tổ chức các hoạt động sân khấu có sự tham gia của mọi người, mọi thành phần, mọi tổ chức trong xã hội chứ không phụ thuộc hoàn toàn vào Nhà nước.

Thời gian tự chủ “đã điểm” như theo TS. Trần Trí Trắc, nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Thành, NSND Thanh Trầm, tác giả Nguyễn Hiếu đều có chung nhận định các đơn vị nghệ thuật sân khấu công lập rất “chới với” về cách làm XHH.

Ngay như Nhà hát Tuổi Trẻ vài năm trở lại đây đã “lên dây cót” cho việc XHH của mình. Dù mỗi năm được đặt hàng 5 tác phẩm, nhưng đơn vị vẫn dựng 15-20 tác phẩm, như vậy 10 đến 15 tác phẩm được dựng bằng nguồn XHH. Dự án hợp tác giữa Nhà hát Tuổi Trẻ với Ngân hàng SHB trị giá 4 tỷ đồng.

Với số tiền này, các nghệ sĩ đã diễn nhiều đêm miễn phí dự án “Chắp cánh niềm tin”, cộng đồng được hưởng thụ mà diễn viên cũng có nguồn thu. Trên thực tế, đơn vị này chỉ được đặt hàng 10 buổi diễn miễn phí phục vụ đồng bào vùng sâu, vùng xa, nhưng khi thực hiện XHH, số buổi diễn miễn phí còn tăng gấp đôi so với quy định của Nhà nước.

Dẫu vậy, TS. Trần Trí Trắc nhận định: “Một số nhà hát tiếp cận tới các doanh nghiệp, các Cty, các tổ chức xã hội để “xin” một ít tiền tài trợ nhằm tạo nên kịch mục hoặc chi phí cho những chuyến lưu diễn ở nước ngoài và các chương trình phục vụ học sinh, sinh viên miễn phí. Cách làm này còn mang tính cá nhân, gặp chăng hay chớ, khi có, khi không, lúc nhiều, lúc ít và mang hình thức “xin cho kiểu mới”, khiến các nghệ sĩ vô cùng cực nhọc, vất vả, gian truân”.

Còn NSND Trịnh Thúy Mùi, Giám đốc Nhà hát Chèo Hà Nội băn khoăn: “Sân khấu Hà Nội ì ạch, những năm trước, khi thực hiện XHH một phần là vì chúng tôi chật vật khi vận hành trong cơ chế thị trường bởi sự chi phối ảnh hưởng bởi những chính sách, định hướng, tư duy làm nghệ thuật không thay đổi.

Chúng tôi mới chỉ chủ động về tài chính, còn nhân sự thì còn quá cồng kềnh, gánh nặng này cũng là một nguyên nhân khiến sân khấu Thủ đô chưa thể nào XHH được. Theo tôi, cần có lộ trình để chuẩn bị từng bước XHH. Bên cạnh đó, thành phố cũng cần có các chính sách đặc thù hỗ trợ cho sân khấu truyền thống như bảo tồn vốn cổ, chế độ thu hút nghệ sĩ cao tuổi truyền nghề cho lớp trẻ…”. 

 Nhà hát Cải lương Việt Nam buồn hơn vì không có sân khấu biểu diễn. Mỗi tác phẩm muốn công diễn phải đi thuê rạp. Tiền bán vé phải chi dùng vào việc thuê địa điểm, chưa kể còn trả lương, thù lao cho diễn viên và nhiều khoản khác. Chuyện không “nhà” còn thấy rõ ở các đơn vị khác như Nhà hát Ca múa nhạc dân tộc Bông Sen, Nhà hát Nghệ thuật Hát bội, Nhà hát Kịch. Hầu hết địa điểm này đều không có bãi giữ xe cho khán giả.

Ông Lê Hồng Sơn, Giám đốc Trung tâm Ca nhạc nhẹ TP HCM chia sẻ: “Một khi muốn tổ chức các chương trình mang tính thương mại thì phải có địa điểm tổ chức biểu diễn, có các trang thiết bị kỹ thuật âm thanh, ánh sáng tốt, đủ chuẩn, đáp ứng nhu cầu chuyên môn. Hiện nay, cơ sở vật chất của Trung tâm Ca nhạc nhẹ TP HCM chưa thể đáp ứng được yêu cầu cơ bản này”.

Ngoài gánh nặng nhân sự, vấn đề cân, đong, đo, đếm thế nào để có tác phẩm nghệ thuật vừa đảm bảo tính nghệ thuật song hành với giải trí (kéo khán giả) là điều không hề dễ dàng. Chẳng nói đâu xa, về XHH sân khấu, lâu nay giới nghệ thuật vẫn dẫn ra các ví dụ điển hình ở TP HCM như: Sân khấu 5B Võ Văn Tần, sân khấu Idecaf, sân khấu Kịch Phú Nhuận, sân khấu Kịch Hồng Vân... 

Theo PGS.TS Trần Trí Trắc: Kịch nghệ đậm chất giải trí theo đề tài xã hội, kinh dị, trinh thám, gây cười tẻ nhạt, của các đơn vị này sau một thời gian hút khách, gần đây đang dần “thoái trào”, không ít lần phải trả lại tiền, xin lỗi khán giả. Phần nhiều vì tác phẩm ít dần sự đầu tư cho chất lượng, thiếu tính giáo dục... Phải chăng XHH một cách thiếu định hướng như thế đã đến lúc phải thoái trào? Một số mô hình XHH ấy đứng trước nguy cơ tan rã. 

Dân TP HCM thích bỏ tiền túi thưởng thức nghệ thuật là vậy mà nhà hát còn vắng khách, huống chi dân Thủ đô vốn chỉ thích xem nghệ thuật bằng vé mời, thận trọng khi bỏ tiền túi ra mua vé thì “bài toán” XHH của các nhà hát càng thêm… hóc búa.

Các nghệ sĩ hầu hết cho rằng, Nhà nước đưa dần sang cơ chế đặt hàng, tự chủ về kinh phí, nhưng văn hóa là loại hình đặc biệt nhằm mục đích phi lợi nhuận, những cái không thể đo được bằng tiền, chứ không phải mục đích chính của hoạt động nghệ thuật là tiền bạc.

Thế nên, Nhà nước vẫn phải có chế độ đầu tư, hỗ trợ hoặc về cơ sở vật chất, hoặc chế độ đãi ngộ gì đó cho những hoạt động nghệ thuật đích thực nhằm cung cấp giá trị tinh thần cho công chúng, chứ không phải đặt nặng việc phải kiếm được bao nhiêu tiền trong một năm? Nếu quá chạy theo lợi nhuận, các nghệ sĩ, Nhà hát sẽ đưa tác phẩm nghệ thuật sa vào “nhàm, nhảm” điều này sẽ bất lợi cho nghệ thuật Việt.

Có nhà quản lý văn hóa trấn an: “Đối với các đơn vị sân khấu Thủ đô, nhất là sân khấu truyền thống thì việc XHH không có nghĩa là bị bỏ rơi, phải “tự bơi”. Nhà nước vẫn quản lý, vẫn đặt hàng tác phẩm và có đấu thầu”. Dù vậy, các nhà hát Thủ đô chưa thôi hết lo âu vì phía trước con đường XHH khá gập ghềnh…

Nhà hát “tắt đèn” vì dịch, lấy đâu kinh phí để tự chủ?

Theo số liệu thống kê, cả nước hiện nay có khoảng hơn 110 đơn vị nghệ thuật công lập, trong đó có 12 đơn vị trực thuộc Bộ VH-TT&DL, còn lại là các tổ chức nghệ thuật thuộc các Sở VH-TT&DL, Sở VH-TT. Trong đó, phần lớn mỗi tỉnh có từ 1 đến 2 đơn vị.

Trước đây, cứ “đến hẹn lại lên”, một số nhà hát một năm nhận được trên dưới 10 tỉ đồng tiền ngân sách, nhưng đã đến lúc Nhà nước không thể bao cấp mãi cho các nhà hát mà các nhà hát sẽ phải tự đi bằng đôi chân của mình. Ai cũng thấy buồn rầu, lo sợ rằng, nếu rời nguồn vốn ngân sách nhà nước sân khấu truyền thống chắc chắn sẽ ngắc ngoải rồi... chết. Vì thế, tâm lý nghệ sĩ và người đứng đầu các nhà hát đều chưa muốn bị “cai sữa” dù “bầu sữa mẹ ngân sách” trong những năm qua, dù vẫn bị chê là hạn hẹp, ít ỏi.

Nỗi lo tự chủ kinh tế càng gia tăng gấp nhiều lần khi từ Tết tới nay, đã gần 3 tháng, các nhà hát đều đồng loạt “tắt đèn” vì… dịch bệnh. Rạp Hồng Hà đóng cửa, diễn viên của nhà hát chỉ còn lương cơ bản do Nhà nước chi trả và sống cầm cự qua ngày. NSƯT Quang Khải - Phó trưởng đoàn cải lương Thể Nghiệm thuộc Nhà hát Cải lương Việt Nam tâm tư: “Sân khấu phía Bắc từ Tết tới nay đã hủy hàng chục suất biểu diễn ở các tỉnh khiến Nhà hát thất thu và đời sống nghệ sĩ bấp bênh”.

Việc dừng, hủy các buổi diễn, hợp đồng biểu diễn hàng tuần, hàng tháng, thậm chí cả quý đã ảnh hưởng không nhỏ đến nguồn thu của các đơn vị nghệ thuật. Chao đảo nhất có lẽ là Nhà hát Cải lương Việt Nam, vì không có nhà hát riêng nên đã ký hợp đồng biểu diễn suốt 3 tháng đầu năm với các đơn vị và địa phương.

Quyền Giám đốc Nhà hát Cải lương Việt Nam, NSND Triệu Trung Kiên ước tính, có tới 50% số buổi diễn trong chỉ tiêu hằng năm của Nhà hát trông chờ vào mùa lễ hội đầu năm, việc dừng biểu diễn đồng nghĩa với nỗi lo không đạt chỉ tiêu cho cả năm.

NSND Tống Toàn Thắng, Phó Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam buồn rầu: “Một số show diễn mà nghệ sĩ xiếc đã ký hợp đồng phối hợp biểu diễn như “Ký ức Hội An” (tại Hội An, Quảng Nam) hay “Duca Show” (Du ca đất Việt, Nha Trang)… dừng phục vụ đã ảnh hưởng lớn tới thu nhập của Liên đoàn Xiếc và các nghệ sĩ”.

Trước những khó khăn của các nhà hát, hiện Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia có báo cáo nhanh về tình hình ảnh hưởng của dịch Covid-19 đến các đơn vị văn hóa nghệ thuật. Trong đó, Viện đề xuất các gói chính sách đi kèm.

“Tạm dừng tự chủ là một trong những giải pháp được đưa ra. Các đơn vị đang trên đường tự chủ có thể tạm dừng lại, chậm lại quá trình tự chủ này. Nghĩa là nếu Nhà nước yêu cầu tự chủ 10% kinh phí thì có thể năm nay chưa yêu cầu như vậy. Nếu nhà nước yêu cầu tự chủ nhiều hơn thì có thể dừng lại ở mức tự chủ của năm trước. Vì thường tự chủ có lộ trình, mỗi năm tăng phần tự chủ một chút”. 

Cũng theo đề xuất chính sách của Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia, một số lãnh đạo các bảo tàng đưa ra đề xuất muốn giữ lại tiền bán vé khi hết dịch bệnh để bù vào những tháng đầu năm không có khách vào thưởng lãm. 

Về thuế, Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia đề xuất Bộ VH-TT&DL kiến nghị giảm 100% thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2020 cho các đơn vị văn hóa nghệ thuật, giảm 50% sắc thuế này vào năm 2021. 

“Nhà hát chúng tôi cố gắng không làm phiền ai. Trong hoàn cảnh eo hẹp này vẫn cố lo đủ lương cho anh em. Khi mọi chuyện quay lại bình thường thì cố gắng có hoạt động có thu. Nhưng nếu có giảm thuế năm 2020 thì sẽ bớt khó khăn đầu vào”, ông Sĩ Tiến – Phó Giám đốc Nhà hát Tuổi Trẻ mong mỏi.

Tin cùng chuyên mục

Tái định vị doanh nghiệp: Thời cơ để doanh nghiệp bứt tốc!

Tái định vị doanh nghiệp: Thời cơ để doanh nghiệp bứt tốc!

(PLVN) - Khẳng định tái định vị doanh nghiệp không phải là lựa chọn mà trở thành yêu cầu bắt buộc, Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Phạm Tấn Công nhấn mạnh, đây là thời cơ để DN tạo ra đột phá, nền tảng để “bứt tốc” trong tương lai.

Đọc thêm

PVEP và hành trình biến thách thức thành cơ hội

Tiến sĩ Trần Quốc Việt - Chủ tịch Hội đồng Thành viên PVEP.
(PLVN) - Hồi đầu tháng 2/2023, Tổng Công ty Thăm dò Khai thác Dầu khí (PVEP) đã cán mốc sản lượng 1 tỷ thùng dầu. Đây không chỉ là dấu mốc vẻ vang của PVEP mà còn là niềm tự hào của ngành Dầu khí, của ý chí Việt Nam. Ít ai biết rằng, trong hành trình tìm “vàng đen” đầy vinh quang của mình, PVEP từng đứng trước những thử thách muôn vàn khó khăn.

Đội nắng chạy đua tiến độ trên công trường Đèo Prenn

Lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng nghe nhà thầu thi công báo cáo tiến độ dự án mở rộng đèo Prenn.
(PLVN) - Dưới nắng gắt trên công trường dự án nâng cấp, mở rộng đèo Prenn, ông Võ Ngọc Hiệp -  Phó Chủ tịch tỉnh Lâm Đồng nhắn nhủ nhà thầu thi công là Tập đoàn Đèo Cả cố gắng tận những ngày nắng ráo để đẩy nhanh tiến độ bởi mùa mưa đang đến gần.

'Nâu' sang 'xanh'

Ảnh minh họa
(PLVN) -  Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam được tổ chức hôm qua (19/3), diễn ra trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng từ “nâu” sang “xanh”, phát triển dựa vào kinh tế xanh, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức, đồng thời, xác định kinh tế xanh, chuyển đổi xanh là động lực tăng trưởng quan trọng trong dài hạn, dựa vào khoa học và công nghệ để phát triển đất nước.

Vụ tài khoản khách hàng bị “bốc hơi” 46,9 tỷ đồng: Giám đốc Sacombank Khánh Hòa bị cách chức

Thông báo của Sacombank và Văn bản trả lời của bà Dương.
(PLVN) - Liên quan việc bà Hồ Thị Thùy Dương (ngụ phường Cam Phú, TP Cam Ranh, tỉnh Khánh Hòa) phản ánh việc 46,9 tỷ đồng của bà trong tài khoản 0500420042321 thuộc Sacombank Chi nhánh Khánh Hòa, Phòng giao dịch Cam Ranh “bốc hơi”, Hội sở Sacombank đã quyết định cách chức với ông Phạm Tấn Minh, Giám đốc Chi nhánh Sacombank Khánh Hòa.

Công ty Điện lực Hà Tĩnh tổ chức Hội nghị người lao động năm 2023

Ông Lê Quang Thái - Phó Tổng Giám đốc EVNNPC (bên trái) và ông Nguyễn Tiến Long - Chủ tịch Công đoàn PC Hà Tĩnh chủ trì Hội nghị
(PLVN) - Năm 2023, cán bộ viên chức lao động Công ty Điện lực Hà Tĩnh (PC Hà Tĩnh) quyết tâm đổi mới và bứt phá, tiếp tục phát huy sức mạnh tập thể, đồng thời nâng cao nhiệt huyết, lòng yêu nghề để hoàn thành tốt các chỉ tiêu sản xuất kinh doanh, qua đó khẳng định vai trò của ngành Điện đối với sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh Hà Tĩnh.

Thúc đẩy ngành công nghiệp thẩm mỹ ở Việt Nam phát triển

Quang cảnh Đại hội Công nghiệp Thẩm mỹ Quốc gia (ảnh Ngọc Anh)
(PLVN) - Là mục tiêu hướng tới của Diễn đàn Khởi nghiệp Quốc gia “Đại hội Công nghiệp Thẩm mỹ Quốc gia” lần thứ nhất do Hiệp hội Khởi nghiệp Quốc gia phối hợp với các tổ chức, đơn vị trong nước và quốc tế tổ chức vào ngày 18/3, tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội).

Nguy cơ ô tô nhập khẩu lấn át thị trường Việt Nam

Cần thay đổi chính sách để chặn nguy cơ Việt Nam trở thành thị trường tiêu thụ xe nguyên chiếc cho các hãng FDI. (Ảnh minh họa)
(PLVN) -  Hầu hết các doanh nghiệp nước ngoài (FDI) đều có lượng xe ô tô nguyên chiếc nhập khẩu chiếm tỉ trọng lớn, thậm chí tới 80-90% tổng lượng xe bán ra, mặc dù đã đầu tư nhà máy tại Việt Nam từ rất lâu. Nếu không thay đổi chính sách, nguy cơ Việt Nam bị biến thành thị trường tiêu thụ ô tô nguyên chiếc cho FDI là rất lớn.

VBF 2023: Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho mục tiêu tăng trưởng xanh

Thứ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Thị Bích Ngọc phát biểu tại Phiên họp
(PLVN) - Thứ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Thị Bích Ngọc khẳng định, với việc xác định kinh tế xanh, chuyển đổi xanh là động lực tăng trưởng quan trọng trong dài hạn,Việt Nam đang tích cực triển khai lộ trình sửa đổi, bổ sung khuôn khổ pháp lý nhằm huy động nguồn cho mục tiêu tăng trưởng xanh…