Quy định mới
Theo quy định trước đây, việc cấp phép biểu diễn nghệ thuật được tách thành hai nhóm với tác phẩm sáng tác trước năm 1975 hoặc của người Việt Nam sinh sống, định cư ở nước ngoài và tác phẩm sau năm 1975.
Với tác phẩm sáng tác sau năm 1975 sẽ không cần phải cấp phép phổ biến mà chỉ cần cấp phép biểu diễn theo từng chương trình cụ thể. Tuy nhiên, với tác phẩm sáng tác trước năm 1975 và của người Việt Nam ở hải ngoại thì phải được cấp phép phổ biến, sau đó mới được đưa vào các chương trình biểu diễn nghệ thuật.
“So với Nghị định 79/2012 cũng về nghệ thuật biểu diễn, đã không còn việc cấp phép phổ biến bài hát miền Nam trước 1975 nữa” - ông Trần Hướng Dương - Phó Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn - Bộ VH-TT-DL cho biết.
Tuy nhiên, theo đại diện Cục Nghệ thuật biểu diễn, quản lý nhà nước sẽ hậu kiểm việc phổ biến các bài hát, mọi tổ chức, cá nhân sử dụng tác phẩm âm nhạc và sân khấu không vi phạm vào Điều 3 của Nghị định 144 và phải thực thi đúng quyền tác giả và quyền liên quan.
Cũng theo Nghị định 144, có một số điều cấm trong hoạt động nghệ thuật biểu diễn: cấm chống phá Nhà nước; cấm xuyên tạc lịch sử, độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ; xâm phạm an ninh quốc gia; phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm lãnh tụ, anh hùng dân tộc, danh nhân; phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc; xúc phạm tín ngưỡng, tôn giáo; phân biệt chủng tộc; xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân; cấm kích động bạo lực, tuyên truyền chiến tranh xâm lược, gây hận thù giữa các dân tộc và nhân dân các nước, ảnh hưởng xấu đến quan hệ đối ngoại; cấm sử dụng trang phục, từ ngữ, âm thanh, hình ảnh, động tác, phương tiện biểu đạt, hình thức biểu diễn hành vi trái với thuần phong, mỹ tục của dân tộc, tác động tiêu cực đến đạo đức, sức khỏe cộng đồng và tâm lý xã hội.
Để có thể tổ chức biểu diễn, các đơn vị, cá nhân tổ chức biểu diễn nghệ thuật phải có văn bản chấp thuận của cơ quan quản lý, trường hợp không cấp phép cơ quan quản lý phải nêu rõ lý do.
Các ca khúc đều có đời sống riêng
Hồi tháng 3/2017, việc cấp phép phổ biến cho các ca khúc miền Nam trước 1975 đã gây tranh cãi lớn. Khi đó, Cục Nghệ thuật biểu diễn đột ngột yêu cầu dừng lưu hành 5 ca khúc gồm “Cánh thiệp đầu xuân - tác giả Lê Dinh, Minh Kỳ”; “Rừng xưa - tác giả Lam Phương”; “Chuyện buồn ngày xuân - tác giả Lam Phương”; “Con đường xưa em đi - tác giả Châu Kỳ, Hồ Đình Phương”; “Đừng gọi anh bằng chú - ghi tên tác giả là Diên An” với lý do 5 ca khúc đều đã điều chỉnh lời bài hát so với bản gốc, nghĩa là vi phạm vấn đề bản quyền nên bị cấm lưu hành vĩnh viễn.
Sau hàng loạt những ca khúc bất hủ đã bị Cục Nghệ thuật biểu diễn cấm sử dụng, nhiều khán giả lo lắng bản tình ca “Dạ cổ hoài lang” của cố nhạc sĩ Cao Văn Lầu cũng mang số phận như vậy. Thời điểm sáng tác ca khúc “Dạ cổ hoài lang” của cố nhạc sĩ Cao Văn Lầu vẫn chưa xác định rõ ràng (năm 1917, 1918 hay 1919), hiện đang lưu hành trên thị trường với nhiều dị bản khác nhau và khán giả vẫn không biết đâu là câu từ thật sự trong bản gốc.
Sau việc 5 ca khúc bị cấm và “Dạ cổ hoài lang” vào “vòng nguy hiểm”, dư luận lại bức xúc vì rất nhiều ca khúc của Văn Cao, Trịnh Công Sơn chưa được cấp phép. Dư luận đặc biệt quan tâm khi 3 ca khúc “Huế - Sài Gòn - Hà Nội”, “Ca dao mẹ” và “Đêm thấy ta là thác đổ” của nhạc sỹ Trịnh Công Sơn không có trong “danh mục các bài hát trước 1975 được phép phổ biến" do Cục Nghệ thuật biểu diễn cấp phép…
Sau gần 2 tháng ban hành “lệnh cấm”, ngày 14/4/2017, Cục Nghệ thuật Biểu diễn ra quyết định thu hồi việc cấm biểu diễn 5 bài hát sáng tác trước năm 1975 với lý do không đủ cơ sở tạm thời dừng phổ biến. Có thể coi đây là việc sửa sai cho quyết định trước đó.
Nhạc sĩ Trần Tiến từng chia sẻ, việc cấm đoán bất cứ một bài hát nào cũng là điều đáng tiếc. Chưa nói đến việc bài hát đó đã có đời sống gắn bó với người nghe thì việc cấm đoán càng tạo nên những bức xúc.
“Khi công chúng đến với những ca khúc như thế, họ đến không phải vì ý thức chính trị mà là ý thức vì nghệ thuật, vì sự đồng điệu và yêu thích. Bài hát đó còn là kỷ niệm, là hình ảnh gắn liền với người thân của họ. Những ca khúc hay, đi vào tâm thức nhân dân giống như là lời ru vậy. Làm sao có thể dám mang đi để phê bình được. Chúng đã có một đời sống riêng và phải hay thì mới sống lâu được đến vậy” - nhạc sĩ Trần Tiến nhấn mạnh.
Vì thế, Nghị định 144/2020/NĐ-CP bỏ quy định cấp phép phổ biến bài hát sáng tác ở miền Nam trước 1975 đã khiến nhiều đơn vị tổ chức biểu diễn, các nghệ sĩ thở phào, dư luận đồng tình.
