'Cuộc chiến' giành vỉa hè

Cũng cần nhắc lại, trật tự đô thị là lĩnh vực đã “tốn” nhiều văn bản quy phạm pháp luật. Năm 1982 đã có Nghị quyết 203-HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng. Sau năm 1986, nhờ thay đổi cơ chế, kinh doanh, buôn bán bắt đầu “bung ra” lấn chiếm hành lang an toàn giao thông đường bộ dọc các tuyến quốc lộ, các tuyến đường đô thị...

Năm 1990, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) lúc đó đã có Nghị quyết 36/HĐBT. Năm 1995, Chính phủ có Nghị quyết 36/CP, ban hành kèm theo "Điều lệ an toàn giao thông đường bộ và trật tự an toàn giao thông đô thị"; đến năm 2021, được thay thế bằng Nghị định 36/2001/NĐ-CP... Từ đó đến nay, rất nhiều văn bản khác nhau, khó liệt kê, đã được ban hành, nhằm lập lại trật tự vỉa hè, lòng đường. Tuy nhiên, dường như đó là “cuộc chiến” chống lại “cối xay gió”.

Nguyên nhân thì ai cũng biết, trước hết là kinh tế thị trường kéo theo sự phát triển của “kinh tế vỉa hè”. “Nhà mặt phố…” là thành ngữ Việt xuất hiện thời thị trường. Đời này qua đời khác, số người sống bám lề đường, sống bám vỉa hè đô thị rất lớn. Thứ hai, sự gia tăng dân số đô thị; tâm lý “giàu có ở quê không bằng ngồi lê kẻ chợ” kéo theo rất nhiều người ở nông thôn ra đô thị buôn bán, hành nghề tự do. Thứ ba, sự phát triển của phương tiện giao thông cá nhân ở Việt Nam; vỉa hè trở thành bãi để xe, thậm chí là nơi cho phương tiện cá nhân leo lên, mỗi khi ùn ứ, tắc đường. Thứ tư, ý tưởng kéo giãn dân cư nội đô đang gặp nhiều thách thức. Bằng chứng là, sau 15 năm Hà Tây sáp nhập vào Hà Nội, mục đích này vẫn nằm trên lý thuyết. Thứ năm, một bộ phận dân cư đô thị chưa có ý thức chấp hành luật pháp.

Trên thực tế, việc lấn chiếm vỉa hè đô thị làm nơi kinh doanh, buôn bán... cũng đã sinh ra “lợi ích nhóm”, có “cai vỉa hè”, thế lực “chống lưng”... chứ không hề giản đơn, chỉ là dân nghèo mưu sinh.

Chiếm dụng vỉa hè, lòng đường là một trong những nguyên nhân gây nên sự xuống cấp hạ tầng giao thông đô thị, tắc hệ thống thoát nước thải sinh hoạt; sụp, lún vỉa hè… Báo chí từng đưa tin, phản ánh về gạch vỉa hè “tuổi thọ 70 năm” ở Hà Nội vỡ nát, có nguyên nhân thi công ẩu, có nguyên nhân xe máy leo lên vỉa hè và do kinh doanh buôn bán.

Lòng đường và hè phố chỉ được sử dụng cho mục đích giao thông (khoản 1 Điều 36 Luật Giao thông đường bộ 2008), vẫn chỉ nằm trên văn bản luật. Phải lập lại trật tự, không có cách nào khác.