- Luật sư Nguyễn Văn Tuấn (Giám đốc Công ty Luật TGS) - Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho biết: Cầm cố tài sản là một trong những biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ phổ biến trong quan hệ dân sự tại Việt Nam.
Các căn cứ pháp lý để thanh lý tài sản cầm cố khi một bên không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ đã cam kết, bên nhận cầm cố có quyền thanh lý tài sản cầm cố để thu hồi khoản nợ. Tuy nhiên, quá trình này phải tuân thủ các quy định của pháp luật.
Cụ thể, điều kiện phát sinh quyền thanh lý tài sản cầm cố: Theo Điều 299 Bộ luật Dân sự năm 2015, quyền xử lý tài sản bảo đảm (bao gồm tài sản cầm cố) phát sinh trong các trường hợp: Nghĩa vụ được bảo đảm đến hạn nhưng bên có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ. Bên có nghĩa vụ phải thực hiện trước thời hạn nhưng không thực hiện. Các trường hợp khác theo thỏa thuận hoặc theo quy định pháp luật.
Phương thức thanh lý tài sản: Theo Điều 303 Bộ luật Dân sự năm 2015, tài sản bảo đảm (bao gồm tài sản cầm cố) được xử lý thông qua các phương thức sau đây: Bán đấu giá tài sản. Bên nhận bảo đảm tự bán tài sản. Bên nhận bảo đảm nhận chính tài sản để thay thế cho việc thực hiện nghĩa vụ của bên bảo đảm. Các phương thức khác do các bên thỏa thuận. Phương thức xử lý phải được lựa chọn dựa trên thỏa thuận trong hợp đồng cầm cố hoặc theo quy định pháp luật.
Trình tự, thủ tục xử lý tài sản cầm cố: Thông báo xử lý tài sản cầm cố: Theo Điều 300 Bộ luật Dân sự năm 2015, trước khi xử lý tài sản cầm cố, bên nhận cầm cố phải thông báo bằng văn bản cho bên cầm cố và các bên có liên quan (nếu có) về việc xử lý tài sản. Thời hạn thông báo do các bên thỏa thuận, nhưng tối thiểu là 15 ngày, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
Định giá tài sản: Trong trường hợp các bên không thỏa thuận được về giá trị tài sản hoặc phương thức định giá, việc định giá sẽ được thực hiện bởi tổ chức có chức năng định giá theo quy định tại Điều 104 Bộ luật Dân sự năm 2015.
Thanh toán tiền thu được từ việc xử lý tài sản: Theo Điều 307 Bộ luật Dân sự năm 2015, số tiền thu được từ việc xử lý tài sản cầm cố sẽ được thanh toán theo thứ tự sau: Chi phí bảo quản, xử lý tài sản. Nghĩa vụ được bảo đảm. Số tiền còn lại (nếu có) sẽ trả lại cho bên cầm cố hoặc các bên liên quan.
Bảo đảm quyền lợi các bên liên quan: Trong quá trình xử lý tài sản cầm cố, bên nhận cầm cố phải đảm bảo: Quyền lợi của bên cầm cố được tôn trọng, bao gồm quyền nhận thông báo và quyền nhận lại phần tiền còn dư (nếu có). Quyền lợi của bên thứ ba liên quan (nếu có), đặc biệt khi tài sản cầm cố có tranh chấp hoặc bị kê biên bởi cơ quan thi hành án.
Những lưu ý quan trọng khi thanh lý tài sản cầm cố: Hợp đồng cầm cố phải hợp pháp, hợp đồng cầm cố là căn cứ pháp lý quan trọng để thực hiện quyền thanh lý tài sản. Hợp đồng này cần đảm bảo các điều kiện: Được lập thành văn bản. Có nội dung rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của các bên, tài sản cầm cố, phương thức xử lý tài sản khi nghĩa vụ không được thực hiện. Nếu hợp đồng cầm cố vô hiệu (theo quy định tại Điều 123 Bộ luật Dân sự năm 2015), quyền thanh lý tài sản của bên nhận cầm cố sẽ không được pháp luật công nhận.
Không được tự ý chiếm đoạt tài sản: Theo quy định tại Điều 15 Nghị định 21/2021/NĐ-CP, bên nhận cầm cố không được tự ý chiếm đoạt, sử dụng tài sản cầm cố mà không thông qua trình tự pháp luật. Nếu vi phạm, hành vi này có thể bị xử lý hành chính hoặc hình sự.
Đảm bảo quyền khiếu nại của các bên: Nếu các bên liên quan không đồng ý với cách thức xử lý tài sản, họ có quyền khởi kiện ra tòa án theo quy định tại Điều 317 Bộ luật Dân sự năm 2015.
Một số ví dụ thực tế về xử lý tài sản cầm cố: Trường hợp thanh lý xe cộ cầm cố, một cá nhân A cầm cố chiếc xe ô tô cho cá nhân B để vay 500 triệu đồng. Khi đến hạn, A không trả nợ, B thông báo xử lý tài sản cầm cố bằng cách bán đấu giá chiếc xe. Quy trình bán đấu giá được thực hiện qua trung tâm đấu giá hợp pháp, thu về số tiền 600 triệu đồng. Sau khi trừ khoản nợ gốc, lãi và chi phí đấu giá, số tiền còn lại được trả lại cho A.
Trường hợp tranh chấp hợp đồng cầm cố, do hợp đồng cầm cố không ghi rõ phương thức xử lý tài sản khi nghĩa vụ không được thực hiện, bên nhận cầm cố đã tự ý bán tài sản. Bên cầm cố sau đó khởi kiện ra tòa, yêu cầu hủy kết quả bán tài sản. Tòa án tuyên giao dịch thanh lý tài sản vô hiệu, yêu cầu bên nhận cầm cố bồi thường thiệt hại.
Như vậy, thanh lý tài sản cầm cố là một quá trình pháp lý quan trọng, cần được thực hiện theo đúng quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 và các văn bản pháp luật có liên quan. Việc tuân thủ đầy đủ các quy định không chỉ đảm bảo quyền lợi của bên nhận cầm cố mà còn tránh được các rủi ro pháp lý trong quá trình xử lý tài sản. Các bên liên quan cần hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình để bảo vệ lợi ích hợp pháp và đảm bảo sự minh bạch trong các giao dịch dân sự.
