Cảnh báo tình hình phát sinh trách nhiệm bồi thường của Nhà nước là một biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về công tác bồi thường nhà nước, cảnh báo được dựa trên cơ sở tổng hợp, phân tích các số liệu phát sinh trong hoạt giải quyết khiếu nại, giải quyết tố cáo của các cơ quan nhà nước, các bản án, quyết định của Tòa án nhân dân các cấp về giải quyết vụ án hành chính, vụ án hình sự và vụ án dân sự qua các năm để xác định các nhóm chuyên môn trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án, hoạt động nào hay xảy ra sai phạm để đưa ra cảnh báo về những nguy cơ làm phát sinh trách nhiệm bồi thường của Nhà nước nhằm giúp cho các cơ quan trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án chủ động trong công tác tiếp nhận, giải quyết các yêu cầu bồi thường kịp thời, đúng pháp luật nếu phát sinh yêu cầu bồi thường của người bị thiệt hại.
Hiện nay, mặc dù các văn bản pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước (TNBTCNN) chưa quy định về công tác cảnh báo tình hình làm phát sinh TNBTCNN, tuy nhiên, do tính chất và ý nghĩa quan trọng của công tác này đối với công tác bồi thường nhà nước nói chung, hoạt động theo dõi công tác bồi thường nhà nước nói riêng. Theo đó, tác giả đề xuất xây dựng quy trình thực hiện công tác cảnh báo cũng như cách thức phối hợp thực hiện công tác cảnh báo tình hình phát sinh TNBTCNN như là một biện pháp tổ chức thi hành, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động theo dõi công tác bồi thường nhà nước.
1. Xây dựng quy trình thực hiện cảnh báo
1.1. Việc xây dựng quy trình cảnh báo
Bước 1: Xác định mục tiêu, thời gian cảnh báo
- Mục tiêu của cảnh báo là nhằm giúp cơ quan quản lý nhà nước về công tác bồi thường nhà nước nắm chắc những hành vi trái pháp luật của người thi hành công vụ gây thiệt hại đã được xác định tại các quyết định giải quyết khiếu nại, các quyết định hủy, thu hồi, sửa đổi, bổ sung một quyết định vì quyết định đó được ban hành trái pháp luật, kết luận nội dung tố cáo, kết luận thanh tra và các quyết định xử lý hành vi vi phạm pháp luật dựa trên kết luận nội dung tố cáo, kết luận thanh tra đó, các bản án, quyết định của Tòa án trong giải quyết các vụ án hành chính để có biện pháp chỉ đạo, cảnh báo các cơ quan đã phát sinh vụ việc nêu trên chủ động trong việc tiếp nhận, thụ lý và giải quyết vụ việc nếu có phát sinh yêu cầu bồi thường.
- Thời gian thực hiện cảnh báo thông thường là năm kế tiếp sau khi kết thúc kế hoạch công tác của năm trước đó theo quy định của pháp luật về thống kê, thời gian chốt là 1 năm (từ ngày 01/01 đến ngày 31/12 của năm kế hoạch).
Bước 2: Thu thập số liệu
Cơ quan quản lý nhà nước về công tác bồi thường (là cơ quan chủ trì cảnh báo) thu thập các văn bản làm căn cứ yêu cầu bồi thường trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án được quy định từ Điều 8 đến Điều 12 Luật TNBTCNN năm 2017 để làm số liệu phục vụ cho việc phân loại.
Bước 3: Phân loại số liệu theo nhóm hoạt động
Căn cứ vào quy định của Luật TNBTCNN năm 2017 để phân thành các nhóm số liệu như sau: (1) hoạt động quản lý hành chính; (2) hoạt động tố tụng và (3) hoạt động thi hành án.
Tại mỗi nhóm, tùy vào lĩnh vực phát sinh nhiều hay ít để phân loại cụ thể hơn theo từng lĩnh vực để thuận lợi cho việc phân tích (Ví dụ: Đất đai, Thuế, quản lý thị trường …).
Tương tự, nhóm (2) và (3) cũng chia thành các nhóm như:
- Nhóm (2) thành tố tụng hình sự, tố tụng dân sự và tố tụng hành chính;
- Nhóm (3) thành thi hành án hình sự và thi hành án dân sự.
Bước 4: Thông báo kết quả cảnh báo
Trên cơ sở phân loại số liệu theo từng hoạt động ở bước này, cơ quan chủ trì cảnh báo sẽ tiến hành gửi cảnh báo khả năng phát sinh trách nhiệm bồi thường nhà nước cho các cơ quan có phát sinh vi phạm trong trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án.
Bước 5: Theo dõi kết quả cảnh báo
- Việc theo dõi kết quả cảnh báo và thực tiễn phát sinh phải được xem xét kỹ giữa cơ quan chủ trì cảnh báo và các cơ quan tham gia phối hợp.
- Trên cơ sở kết quả phát sinh các vụ việc yêu cầu bồi thường để xác định các nguyên nhân tác động đến kết quả cảnh báo, từ đó có giải pháp cho việc cảnh báo các năm tiếp theo sát đúng hơn.
* Lưu ý những yếu tố ảnh hưởng đến cảnh báo
- Sự chỉ đạo của các cơ quan quản lý cấp trên đối với các cơ quan thuộc phạm vi quản lý của mình như Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các Bộ, ngành có liên quan; sự chỉ đạo của Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh đối với các cơ quan chuyên môn thuộc phạm vi quản lý của mình.
- Sự phối hợp của các cơ quan nhà nước trong việc cung cấp thông tin số liệu về giải quyết khiếu nại, tố cáo, của Tòa án trong việc cung cấp bản án, quyết định giải quyết các vụ án hình sự, dân sự, hành chính.
- Người bị thiệt hại không thực hiện quyền yêu cầu bồi thường hoặc thời hiệu yêu cầu bồi thường đã hết.
1.2. Trách nhiệm của cơ quan chủ trì cảnh báo
- Xây dựng kế hoạch dự báo;
- Xin ý kiến các cơ quan tham gia dự báo để thống nhất về tiêu chí cảnh báo, nội dung thống kê, cách thức thống kê số liệu;
- Tiến hành phân tích số liệu do các cơ quan trong lĩnh vực được cảnh báo cung cấp và căn cứ vào các tiêu chí để đưa ra các cảnh báo;
- Gửi kết quả cảnh báo cho các cơ quan có vụ việc có khả năng phát sinh yêu cầu bồi thường;
- Phối hợp với các cơ quan tham gia dự báo tiến hành so sánh kết quả cảnh báo yêu cầu bồi thường và thực tiễn phát sinh yêu cầu bồi thường trên thực tiễn, phân tích những nguyên nhân, làm cơ sở cho việc dự báo của kỳ sau chính xác.
1.3. Trách nhiệm của cơ quan phối hợp cảnh báo
- Tham gia ý kiến vào các tiêu chí cảnh báo thuộc ngành, lĩnh vực mình quản lý theo đề nghị của cơ quan chủ trì cảnh báo;
- Cung cấp số liệu thống kê theo đề nghị của cơ quan chủ trì cảnh báo;
- Nhận kết quả cảnh báo, tự mình hoặc chỉ đạo cơ quan cấp dưới trực tiếp dự kiến các phương án tổ chức tiếp nhận, thụ lý giải quyết, khi có yêu cầu bồi thường phát sinh;
- Tham gia cùng cơ quan chủ trì cảnh báo để so sánh kết quả cảnh báo yêu cầu bồi thường và thực tiễn phát sinh yêu cầu bồi thường trên thực tiễn, phân tích những nguyên nhân, làm cơ sở cho việc cảnh báo của kỳ sau bảo đảm chính xác.
2. Phối hợp thực hiện công tác cảnh báo
Trên cơ sở xây dựng quy trình thực hiện cảnh báo đã nêu ở phần trên, cơ quan chủ trì cảnh báo thực hiện các công việc như sau:
2.1. Xây dựng kế hoạch
a) Về mục đích, yêu cầu
- Tăng cường sự phối hợp thực hiện công tác bồi thường nhà nước giữa các cơ quan trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án tại địa phương;
- Bảo đảm sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong cung cấp, trao đổi thông tin phục vụ công tác cảnh báo;
- Số liệu cung cấp bảo bảo đảm chính xác, kịp thời để việc cảnh báo đạt hiệu quả cao nhất.
b) Về nội dung của kế hoạch
- Các loại văn bản cần cung cấp liên quan đến phạm vi trách nhiệm bồi thường của Nhà nước mà các cơ quan đang quản lý hoặc đang thực hiện.
- Trách nhiệm của các cơ quan trong việc bảo đảm tính chính xác, đầy đủ của các số liệu.
- Thời điểm chốt số liệu và thời hạn cung cấp văn bản đã thống nhất.
- Các bước cần thực hiện (như đã nêu tại mục 1 của bài viết).
c) Về tổ chức thực hiện
- Trách nhiệm của cơ quan chủ trì cảnh báo.
- Trách nhiệm cơ quan tham gia phối hợp.
- Kinh phí thực hiện.
2.2. Về thời điểm xây dựng kế hoạch
Để bảo đảm hiệu quả trong việc thực hiện cảnh báo cho năm tiếp theo, thời điểm xây dựng Kế hoạch nên thực hiện chậm nhất vào tháng 12 của năm cần thống kê văn bản để thực hiện việc cảnh báo cho năm kế tiếp.
2.3. Xin ký kiến các cơ quan liên quan
Thực hiện thông qua một trong hai hình thức là xin ý kiến bằng văn bản hoặc tổ chức cuộc họp.
Trên cơ sở ý kiến của các cơ quan, cơ quan chủ trì cảnh báo gửi văn bản cho các cơ quan trong hoạt động quản lý hành chính, tố tụng và thi hành án thuộc phạm vi TNBTCNN để cung cấp văn bản.
2.4. Tổng hợp, phân tích số liệu và tiến hành cảnh báo
Cơ quan chủ trì cảnh báo tiến hành phân loại văn bản và phân tích số liệu theo từng hoạt động, tương ứng với các cơ quan có thể là cơ quan giải quyết bồi thường theo quy định của Luật TNBTCNN năm 2017.
2.5. Gửi kết quả cảnh báo cho các cơ quan liên quan
Cơ quan chỉ trì cảnh báo gửi danh sách những vụ việc có thể phát sinh yêu cầu bồi thường cho các cơ quan để chủ động trong việc xây dựng kế hoạch thực hiện tiếp nhận, thụ lý và giải quyết bồi thường nếu có yêu cầu.
2.6. Theo dõi, tổng hợp kết quả thực hiện cảnh báo
Trên cơ sở đã gửi danh sách vụ việc cho các cơ quan, cơ quan chủ trì cảnh báo tiến hành theo dõi vụ việc thông qua các kênh sau đây:
- Việc gửi các văn bản trong quá trình giải quyết bồi thường của cơ quan giải quyết bồi thường.
- Hồ sơ yêu cầu bồi thường, hoặc văn bản khiếu nại, kiến nghị của người yêu cầu bồi thường; cơ quan, người có thẩm quyền gửi đến cơ quan chủ trì.
- Lập danh mục các loại vụ việc đã thụ lý giải quyết, đang giải quyết, đã giải quyết xong trong kỳ theo quy định./.
Trần Việt Hưng – Phó Cục trưởng
Cục Bồi thường nhà nước, Bộ Tư pháp
