Hai người này bị bắt vì vi phạm Luật chống tham nhũng hải ngoại (Foreign Corrupt Practices Act) và phải đối mặt với mức án 20 năm tù giam về hai tội đưa hối lộ và rửa tiền. Cả 2 người hiện được đang bị giam giữ tại Trung tâm trừng giáo Manhattan và không được phép bảo lãnh tại ngoại.
Văn bản khởi tố tuy không nêu rõ tên của Cty dầu lửa Trung Quốc có liên quan, nhưng báo chí Mỹ xác nhận đó là Cty Năng lượng Hoa Tín và Quỹ Năng lượng Trung Hoa Hongkong (CEFC) trực thuộc Tập đoàn Dầu khí Trung Quốc (Petro China) có trụ sở ở Thượng Hải.
Hà Chí Bình là ai?
Ông Hà Chí Bình, năm nay 68 tuổi, quê Quảng Đông, sinh ở Hongkong, nguyên là Bác sĩ Nhãn khoa; năm 1988 trở thành Giáo sư Nhãn khoa đầu tiên của Hongkong. Năm 2002, ông tham gia chính phủ Đặc khu hành chính Hongkong, từng là Nghị sĩ Hongkong, Cục trưởng Sự vụ Dân chính Hongkong, Ủy viên toàn quốc Chính Hiệp Trung Quốc, và là chồng của nữ minh tinh màn bạc Đài Loan Hồ Huệ Trung – “đả nữ” nổi tiếng một thời.
Hà Chí Bình từng nổi tiếng bởi vụ đầu năm 2003 thay mặt chính phủ đến Miếu Xa Công xin quẻ, bị dính phải quẻ thẻ “Phàm sự bất cát” (việc gì cũng bất lợi), năm đó Hongkong xảy ra đại dịch SARS và vụ 500 người xuống đường biểu tình phản đối Điều 23 Luật lập pháp khiến Thống đốc Hongkong Đổng Kiến Hoa phải từ chức. Từ đó, Hongkong bỏ hẳn tục đầu năm quan chức Hongkong đi xin quẻ. Cùng năm Hà Chí Bình mất chức nhưng lại trở thành Ủy viên Hội nghị Chính Hiệp Trung Quốc, tham gia hoạt động ngoại giao nhân dân.
 |
| Ngoại trưởng Uganda Sam Kutesa |
Khi bị bắt, Hà Chí Bình đang là Phó chủ tịch thường trực kiêm Tổng thư ký Quỹ CEFC Hongkong do Hoa Tín – Cty năng lượng tư nhân lớn nhất Trung Quốc Đại Lục thành lập. CEFC được đăng ký hoạt động ở cả Hongkong lẫn bang Virginia (Mỹ) với tư cách tổ chức quốc tế phi lợi nhuận, “nghiên cứu về các vấn đề biến đổi khí hậu toàn cầu và phát triển kinh tế, hợp tác quốc tế và phát triển bền vững”, “thực thi năng lượng và văn hóa, ngoại giao”, được Ủy ban Kinh tế và xã hội LHQ (ECOSOC) coi là một trong số 4000 cơ quan tư vấn đặc biệt (Special consultative status) của tổ chức này. Năm 2015, CEFC đã tham gia tài trợ cho Giải thưởng năng lượng LHQ năm 2015 và trong tháng 4, 7/2017 đã phối hợp với ECOSOC đứng ra tổ chức các Diễn đàn về “Một vành đai một con đường” và “Phát triển nông nghiệp bền vững” tại trụ sở LHQ tại New York. Tháng 6 vừa qua, Hà Chí Bình đã phát biểu tại Hội nghị về Biển của LHQ với tư cách Tổng thư ký CEFC. Chủ tịch quỹ CEFC là Diệp Giản Minh đồng thời là Chủ tịch Hoa Tín Trung Quốc. Trong khi đó, theo Nhân dân Nhật báo, năm nay Hoa Tín có doanh thu 108,1 tỷ NDT, đứng thứ 4 trong ngành dầu khí Trung Quốc, tăng tới 93,6%, lần đầu tiên vượt qua Tcy dầu khí Hải dương Trung Quốc. Hoa Tín cũng đảm nhận vai trò quan trọng trong sáng kiến “Một vành đai, một con đường”. Ví dụ mới đây đã thu mua 14,2% cổ phần của tập đoàn dầu khí Rosneft Nga với kim ngạch 9 tỷ USD, Hoa Tín mỗi năm được quyền khai thác 42 triệu tấn dầu và 2,67 tỷ m3 khí đốt, khiến nó đứng vào hàn những công ty dầu khí lớn nhất toàn cầu.
 |
| Cựu Ngoại trưởng Senegal Cheikh Gadio - người đóng vai trò môi giới đưa hối lộ |
Móc nối, hối lộ những chính khách trọng yếu
Văn bản khởi tố của Bộ Tư pháp Mỹ cáo buộc Hà Chí Bình và Cheikh Gadio đã lấy danh nghĩa quyên tặng từ thiện để đưa hối lộ cho Tổng thống Chad và quan chức Uganda để giúp Cty năng lượng Trung Quốc giành được lợi ích thương mại; tiền hối lộ được chuyển khoản qua hệ thống ngân hàng New York, gây tổn hại cho kinh tế Mỹ và làm suy giảm lòng tin vào thị trường tự do.
Trong vụ thứ nhất, để giúp cho Cty năng lượng Trung Quốc giành được lợi ích thương mại ở Uganda, Hà Chí Bình lấy danh nghĩa lãnh đạo CEFC móc nối quan hệ với ông Sam Kutesa, đương kim Ngoại trưởng Uganda, khi đó đang giữ chức Chủ tịch Đại hội đồng LHQ, chuyển 500 ngàn USD vào tài khoản do Sam Kutesa chỉ định để đạt mục đích thành lập Cty dầu khí chung vốn Trung Quốc – Uganda và nhằm thu mua một ngân hàng của nước này. Hà Chí Bình cũng bị nghi ngờ đã biếu quà cho Sam Kutesa và Tổng thống Uganda Yoweri Museveni. Vào tháng 5/2016, Hà Chí Bình đã dẫn đầu đoàn Quỹ CEFC tới thăm Uganda, được Tổng thống Museveni tiếp kiến. Trong chuyến đi này, Hà Chí Bình cũng đến thăm Bộ trưởng Ngoại giao, Tổng thư ký Bộ Khoáng sản Uganda và Đại sứ Trung Quốc tại Uganda Triệu Á Lực. Ngoài việc đưa hối lộ cho Kutesa và biếu quà cho Tổng thống Museveni, Hà Chí Bình còn cam kết sẽ cung cấp những lợi ích khác, bao gồm việc Cty liên doanh chung vốn giữa Cty năng lượng Trung Quốc và các Cty của người nhà Tổng thống và Ngoại trưởng Uganda để chung hưởng lợi nhuận.
Trong vụ việc thứ hai, Bộ Tư pháp Mỹ cáo buộc Hà Chí Bình thông qua người trung gian là Cheikh Gadio để gặp gỡ Tổng thống Chad Idriss Deby Itno du thuyết cho Cty năng lượng Trung Quốc giành được độc quyền khai thác dầu khí ở Chad. Bản khởi tố viết, tháng 1/2015, được sự giúp đỡ của cựu Ngoại trưởng Senegal Cheikh Gadio, Hà Chí Bình đã gặp ông Idriss Deby Itno với danh nghĩa đại diện Cty năng lượng Trung Quốc “quyên tặng” 2 triệu USD. Cơ quan công tố Mỹ cho rằng khoản tiền này là tiền đưa hối lộ và Cheikh Gadio đã nhận được 400 ngàn USD nhờ việc làm trung gian thành công. Báo chí Hongkong viết, Chad – quốc gia giàu tài nguyên dầu khí là mục tiêu để Hoa Tín ra tay. Tạp chí Mỹ “National Affairs” từ năm 2015 đã đăng bài nêu lên việc Trung Quốc Đại Lục lợi dụng các tổ chức không chính thức như Hoa Tín, CEFC để cạnh tranh quyết liệt với Đài Loan ở khu vực này.
 |
| Tổng thống Chad Idriss Deby Itno bị Mỹ cáo buộc nhận hối lộ của Hà Chí Bình |
Theo bản khởi tố của Bộ Tư pháp Mỹ thì Hoa Tín đã sớm có một hạng mục khai thác dầu ở Chad, nhưng năm 2014 đã bị chính phủ nước này phạt tới 120 triệu USD do vi phạm quy định về môi trường nên dự án này bị xếp xó. Cùng năm đó, ông Tàng Kiến Quân, Giám đốc điều hành Hoa Tín đã dẫn một đoàn tới Chad khảo sát đầu tư và được Tổng thống nước này tiếp kiến, nhưng khi đó toàn bộ quyền khai thác dầu khí ở Chad đã được trao cho Công ty Dầu khí Trung Hoa Đài Loan (CPC). CPCc có quyền kinh doanh 3 khu vực dầu khí (oil and gas blocks) ở Chad với 70% cổ phần, dự kiến sẽ khai thác 300 ngàn tấn dầu thô vào năm 2017, đến 2025 có thể đạt trên 1 triệu tấn. Thế nhưng, sau chuyến đi này, vào năm 2015, Hoa Tín đã thu mua được một nửa số cổ phần của Đài Loan và giành được độc quyền khai thác dầu khí tại Chad khiến thế giới kinh ngạc.
Phản ứng của các bên liên quan
Việc Hà Chí Bình bị bắt đã gây chấn động dư luận Trung Quốc và quốc tế. Tại cuộc họp báo ngày 21/11 khi trả lời câu hỏi của phóng viên về việc một cựu Ủy viên Chính Hiệp bị nhà chức trách Mỹ bắt và khởi tố về tội đưa hối lộ, ông Lục Khảng - người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã nói: “Tôi chú ý đến tin liên quan nhưng không nắm được tình hình cụ thể” và nhấn mạnh “Trung Quốc luôn yêu cầu các xí nghiệp của mình kinh doanh hợp pháp ở nước ngoài, tuân thủ pháp luật và pháp quy nước liên quan”. Về phía Hội nghi Chính Hiệp Trung Quốc, ông Trần Vĩnh Kỳ, Ủy viên Thường vụ tổ chức này bày tỏ lo ngại vụ việc này sẽ ảnh hưởng đến hình ảnh của Trung Quốc và Chính Hiệp. Ông nói, 5 năm qua, Trung Quốc đã làm rất nhiều trong việc chống tham nhũng và nhấn mạnh: dù ở trong nước hay ngoài nước đều phải kiên quyết chống tham nhũng. Sau khi Mỹ công bố tin Hà Chí Bình bị bắt, tờ “Thời báo Hoàn cầu” Trung Quốc bình luận: “Đây không phải chuyện ngẫu nhiên. Phía sau chuyện này có nguyên nhân chính trị quốc tế sâu sắc”, ám chỉ vụ này là một âm mưu chính trị của phía Mỹ vì xảy ra đúng lúc Hoa Tín mua cổ phần và triển khai chiến lược hợp tác toàn diện với Cty dầu khí Rosneft của Nga.
 |
| Những bức thư liên lạc trao đổi giữa Hà Chí Bình và Cheikh Gadio liên quan đến việc đưa hối lộ |
Trong khi đó, chính phủ Chad đã lập tức ra tuyên bố bày tỏ bất bình về sự cáo buộc của phía Mỹ, cho rằng những cáo buộc đó đã làm tổn hại hình ảnh của Tổng thống Idriss Deby Itno và phủ nhận “những cáo buộc giả dối, những lời bịa đặt đáng hổ thẹn” về tổng thống nước họ.
Phía Uganda thì mãi đến ngày 22/11mới ra tuyên bố phủ nhận việc Ngoại trưởng Sam Kutesa liên quan đến hành vi nhận hối lộ; rằng ông tiếp xúc với Hà Chí Bình chỉ là do công việc, việc cáo buộc, suy đoán ông nhận hối lộ của CEFC là sai lầm.../.
