Mỹ - Thổ Nhĩ Kỳ: “Thân nhau lắm, cắn nhau đau”

Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ đều là thành viên của NATO. Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ ở vị trí địa lý giữa châu Âu và khu vực Trung Đông, vùng Vịnh mà còn được NATO sử dụng là tiền đồn về phía thế giới Ả rập và thế giới Hồi giáo. Ở thời chiến tranh Lạnh xưa cũng như hiện tại, Thổ Nhĩ Kỳ luôn chiếm giữ vị trí vô cùng quan trọng trong chiến lược của NATO nói chung và của Mỹ nói riêng. Mối quan hệ giữa Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ vì thế đã có truyền thống lâu đời gắn bó và tin cậy, tuy không hẳn không hề từng đã có trắc trở gì, nhưng chưa khi nào leo thang mức độ căng thẳng và đối đầu như hiện tại, lại càng chưa từng gặp phải nguy cơ bị đổ vỡ. 

Trong thực chất, Thổ Nhĩ Kỳ tận lợi được rất nhiều từ mối quan hệ với Mỹ và với các đồng minh khác trong NATO vốn đều đa phần là thành viên EU, nhưng đồng thời cũng còn luôn ý thức được là Mỹ không thể không coi trọng quan hệ tốt với Thổ Nhĩ Kỳ và phải tranh thủ Thổ Nhĩ Kỳ. Mối quan hệ này trở nên khác trước rất cơ bản khi Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan tập trung mọi quyền bính quốc gia vào tay mình và trở nên tự tin quá mức trong quan hệ với Mỹ. Thế nhưng khi ở Mỹ ông Donald Trump trở thành tổng thống, khác với những người tiền nhiệm, người này sẵn sàng bất chấp không chỉ có đối tác mà cả đồng minh nữa như Thổ Nhĩ Kỳ và NATO mỗi khi cần phải ưu tiên hơn cho chuyện đối nội.

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan tuyên bố tẩy chay tất cả các thiết bị điện tử từ Mỹ

Vì nhu cầu đối nội ấy, cụ thể là phục vụ cho cuộc bầu cử quốc hội giữa nhiệm kỳ sắp tới ở Mỹ, ông Trump đòi Thổ Nhĩ Kỳ trả tự do cho mục sư người Mỹ Andrew Brunson. Vị mục sư này đã hoạt động truyền giáo ở Thổ Nhĩ Kỳ từ hơn 20 năm nay và bị phía Thổ Nhĩ Kỳ bắt giam với cáo buộc hoạt động gián điệp và hậu thuẫn khủng bố sau cuộc đảo chính quân sự chống ông Erdogan bị thất bại ở Thổ Nhĩ Kỳ năm 2015. Ông Erdogan muốn đánh đổi mục sư này lấy giáo sỹ Fethullah Guelen, đối thủ chính trị nguy hiểm nhất của ông Erdogan sống lưu vong từ nhiều năm nay ở Mỹ. 

Do không được Thổ Nhĩ Kỳ đáp ứng yêu cầu, ông Trump đã quyết định trừng phạt Thổ Nhĩ Kỳ về chính trị, thương mại và tiền tệ. Ông Erdogan trả đũa theo phương châm “ăn miếng, trả miếng”, cũng trừng phạt Mỹ về chính trị và thương mại, kêu gọi dân chúng tẩy chay hàng hóa của Mỹ, trong đó đặc biệt là tẩy chay sử dụng điện thoại di động thông minh dòng iPhone của hãng Apple. Điều khôi hài ở đây là chính nhờ loại điện thoại này với ứng dụng Facetime trên đó mà ông Erdogan không bị lật đổ trong cuộc đảo chính quân sự ở Thổ Nhĩ Kỳ hồi năm 2015. 

Hai bên hiện như hai con dê trong câu chuyện ngụ ngôn cùng muốn qua cầu trước. Ai nhượng bộ trước đều không chỉ bị mất thể diện mà còn bị coi là yếu thế và thất thế. Cứ theo tính cách cá nhân mà suy thì sẽ không có chuyện ông Trump nhượng bộ Thổ Nhĩ Kỳ. Cứ theo thực tế mà nhận xét thì ông Erdogan sẽ gắng gượng đáp trả Mỹ đến khi không thể tiếp được nữa thì mới chịu nhượng bộ. Không cần Thổ Nhĩ Kỳ phải trả tự do cho vị mục sư kia mà chỉ cần tiếp tục làm găng với Thổ Nhĩ Kỳ thôi thì ông Trump cũng đã đạt được mục tiêu đề ra. Hiện tại, Thổ Nhĩ Kỳ nhận được sự hậu thuẫn chính trị của Nga và trợ giúp tài chính của Qatar, nhưng về lâu dài không phải là đối thủ của Mỹ trong câu chuyện này. 

Vụ việc càng kéo dài thì tình thế trở nên càng bất lợi đối với ông Erdogan vì đồng Lira của Thổ Nhĩ Kỳ đang bị mất giá nhanh chóng, tỷ lệ lạm phát tăng mạnh và kinh tế ngày càng thêm khó khăn. Khủng hoảng ngoại giao song phương với Mỹ đang đẩy Thổ Nhĩ Kỳ đến bên nguy cơ xảy ra khủng hoảng chính trị xã hội, kinh tế, tài chính và tiền tệ. Đồng minh chiến hữu thời xưa nay đối địch nhau không thương tiếc.