Châu Phi – đỏ và đen

Từ chỗ là cái nôi của Ai Cập - nhà nước và quốc gia đích thực đầu tiên được các học giả nhất trí thừa nhận trong lịch sử loài người, là một phần nổi bật của phần thế giới văn minh hình thành quanh Địa Trung Hải và Hồng Hải trong suốt thời Cổ đại và phần lớn thời Trung cổ, châu Phi ngày nay trở thành một vùng đất chìm khuất trong bóng tối và chịu sự thao túng, kiểm soát của bên ngoài, bị đè nặng bởi sự bất công, bất bình đẳng bên trong với rất ít ánh sáng của hy vọng cho tương lai.

Đó chính là định mệnh của châu Phi, được thuật lại một cách cô đọng trong hai cuốn sách Phi châu thịnh vượng - Lịch sử 5.000 năm của sự giàu có, tham vọng và nỗ lực (The fortune of Africa - A 5.000 Years History of Weath, Greed and Endeavor) và Red Nile - Tiểu sử của dòng sông vĩ đại nhất thế giới (Red Nile - A biography of the world’s greatest river) - hai người bạn đồng hành trong bộ sách Lịch sử châu Phi do Omega Plus vừa phát hành bản tiếng Việt.

Sự say mê cao độ với châu Phi

Khi tác giả của hai cuốn sách, Martin Meredith và Robert Twigger, bắt tay vào viết tác phẩm của mỗi người, có lẽ họ cũng không mường tượng ra một ngày kia hai đứa con tinh thần của họ lại bổ sung cho nhau tuyệt vời đến thế trong chủ đề của chúng.

Nếu như Phi châu thịnh vượng của Martin Meredith giống như một phiên bản Trò chơi vương quyền có thực với bối cảnh là châu Phi rộng lớn, thì Red Nile của Robert Twigger lại là một lát cắt dọc miền đông châu Phi theo dòng sông Nile kỳ bí theo chiều dài của cả không gian lẫn thời gian.

Red Nile như cái nhìn cận cảnh qua kính lúp của một phần toàn cảnh châu Phi được đề cập tới trong Phi châu thịnh vượng.

Về mặt phong cách, những độc giả nào lo sợ gặp phải sự trùng lặp khi thực hiện cuộc hành trình bằng mắt qua hai cuốn sách đồ sộ sẽ nhanh chóng thở phào. Hai cuốn sách bổ sung cho nhau một cách hài hòa, trong khi lại không giẫm chân lên nhau.

Trước hết, phải khẳng định cả hai tác giả đều hiểu rõ chủ đề họ viết một cách thấu đáo. Hơn thế, bất cứ độc giả nào cũng sẽ nhanh chóng nhận ra sự say mê cao độ với châu Phi của cả hai người.

Không chỉ trông cậy vào tư liệu, dù Martin Meredith và Robert Twigger đều đã thực hiện nghiên cứu, tìm hiểu nghiêm túc, sâu rộng các nguồn tư liệu trước khi chấp bút, hai tác giả đều là những người đã dành một phần quan trọng cuộc đời mình tại châu Phi, tại chính thực địa nơi diễn ra những biến cố họ đề cập đến.

Sự trải nghiệm thực tế này giúp cho hai cuốn sách sống động, thuyết phục, giúp độc giả ít nhiều cảm nhận được hơi thở của cuộc sống với mọi cung bậc trong những gì được thuật lại, giúp những lập luận các tác giả đưa ra có được độ sắc nét, cận cảnh từ góc quan sát của người trong cuộc.

Âm hưởng bất an

Lẽ tất nhiên, mỗi cuốn sách trong bộ sách Lịch sử châu Phi đều là một chỉnh thể trọn vẹn, nhất quán về nội dung và thông điệp.

Phi châu thịnh vượng khởi đầu bằng lịch sử về vương quốc Ai Cập cổ đại, có thể coi như khởi đầu cho xã hội văn minh tại châu Phi, và kết thúc bằng một cuộc điểm qua hiện thực và triển vọng của các quốc gia châu Phi độc lập vào thời điểm kết thúc thập niên đầu tiên của thế kỷ hai mươi mốt.

Cuốn sách được viết từ góc nhìn chính trị, xã hội thuần túy. Đượm gam màu tối, câu chuyện về châu Phi của Martin Meredith dừng lại trong nỗi trăn trở cho tương lai đầy thách thức và thiếu sắc hồng của vùng đất giàu có về tài nguyên nhưng lại chìm trong nghèo đói này.

Red Nile của Robert Twigger lại giống như một tập hợp những câu chuyện ngắn được sắp xếp theo các trục thời gian và không gian khác nhau, xoay quanh sông Nile hùng vĩ và các sông hồ là đầu nguồn cấp nước cho con sông huyền thoại, theo cả dòng nước lẫn dòng lịch sử.

Câu chuyện của Twigger không khỏi đề cập tới những biến động lịch sử, những đổi thay về văn hóa, chính trị đã diễn ra trên toàn bộ vùng đất nơi hiện diện hệ thống sông Nile.

Nhưng trong cuốn sách còn đề cập đến cả mối quan hệ giữa tự nhiên và con người bên dòng sông này, những tác động của con người lên dòng sông xuất phát từ các lý do khác nhau cũng như hệ lụy chúng gây ra cho tự nhiên và chính con người.

Và cũng như câu chuyện chung về châu Phi, câu chuyện riêng về sông Nile cũng kết thúc trong âm hưởng bất an cho tương lai, qua trải nghiệm cá nhân của tác giả trong những ngày chính biến đầy bạo lực tại Ai Cập năm 2011.

Trong suốt chiều dài lịch sử của châu Phi cũng như sông Nile được đề cập qua các trang của bộ sách Lịch sử châu Phi, nhiều cung bậc thăng trầm được nhắc đến, nhiều màu sắc được mô tả, song đậm nét nhất có lẽ là hai màu đỏ và đen.

Màu đỏ của phù sa sông Nile, của những vùng đất màu mỡ đã làm nên sự thịnh vượng của các nền văn minh châu Phi cổ đại, cũng là màu đỏ của tai họa Chúa đã giáng xuống Ai Cập, của máu đã đổ qua bao chiến tranh, tàn sát trên khắp châu Phi.

Màu đen của màu da bao thế hệ nô lệ bị đồng loại của họ săn bắt, buôn bán như những món hàng. Màu đen ảm đạm của đói khổ, lo âu vẫn còn đè nặng lên hiện tại và tương lai của châu lục nơi nhân loại khởi sinh.