Sông Sài Gòn đã không hoang sơ mà đang bị biến đổi. Nếu không can thiệp ngay thì 1/4 thế kỷ nữa, người ta sẽ rất ngại tiếp xúc với dòng sông này, đó là ý kiến chung tại Hội thảo quy hoạch để phát huy tiềm năng và lợi thế sông Sài Gòn được tổ chức tại TP HCM mới đây.
Sông Sài Gòn dài 256km, bắt đầu từ Bình Phước sau đó qua Tây Ninh, Bình Dương và TP HCM. Đoạn sông chảy qua TP HCM dài 80km như “dải lụa mềm” uốn lượn trong lòng TP tạo ra những bán đảo đẹp như Thanh Đa hay Thủ Thiêm, tạo ra những khu vực hữu tình mà hiện chỉ các “đại gia” mới có thể tiếp cận như Thảo Điền (Thủ Đức).
Nếu biết tận dụng, sông Sài Gòn có thể phát triển kinh tế mà vẫn đẹp như sông Chao Phraya của Bangkok (Thái Lan), sông Hoàng Phố của Thượng Hải (Trung Quốc)… Như sông Chao Phraya đoạn qua Bangkok dài 33km, được thiết lập 34 bến lên xuống dọc sông. Nếu mỗi nơi dừng khoảng một giờ thì phải mất ba ngày mới có thể đi hết. Mỗi điểm đến trên sông trở thành một nơi vui chơi, giải trí, du lịch.
Thế nhưng, thực tế sông Sài Gòn đang bị tổn thương rất nặng vì tình trạng sạt lở, nhiễm mặn, lấn chiếm hai bên bờ, nhiều người coi dòng sông như “sân sau” để xả thải. Hiện, thượng nguồn con sông có 47 nhà máy, cơ sở sản xuất, khu công nghiệp dẫn đến nguy cơ ô nhiễm. Hay riêng đoạn qua TP HCM có đến 56 điểm lấn chiếm, ảnh hưởng lớn đến phát triển đồng bộ toàn tuyến sông.
Theo một báo cáo của Sở Quy hoạch và Kiến trúc TP hồi giữa năm 2020, cả tuyến sông Sài Gòn từ huyện Củ Chi đến quận 7 có khoảng 50 đồ án quy hoạch phân khu đã được phê duyệt, 84 dự án đầu tư xây dựng khu nhà ở, khu phức hợp thương mại - dịch vụ, khu công viên kết hợp vui chơi giải trí, với khoảng 454ha đang được phát triển ven sông. Trong đó, có 13 chủ đầu tư với 116 lô đất ảnh hưởng tới hành lang bảo vệ sông. Trong số các dự án lấn bờ sông Sài Gòn, có gần một nửa đã nhận quyết định cưỡng chế, yêu cầu tháo dỡ, nhưng vẫn không ít chủ đầu tư không thực hiện.
“TP đang quay lưng với dòng sông dù nó cho chúng ta sự sống. Ứng xử với một di sản như vậy là thiếu sự tôn trọng”, một chuyên gia đánh giá. Chung quan điểm, một lãnh đạo Hội Quy hoạch TP HCM cảnh báo về nguy cơ, thậm chí là tai họa cho tương lai nếu không ứng xử đúng đắn với dòng sông Sài Gòn hiện nay.
Lãnh đạo Sở Quy hoạch và Kiến trúc TP thừa nhận thời gian qua TP đã không đối xử với sông Sài Gòn như mong đợi. Cách đây hai năm, địa phương đã nhận ra điều này và bắt đầu thay đổi cách quản lý dòng sông. TP đang điều chỉnh quy hoạch chung theo hướng phát triển không gian kề cận ven sông. Tuy nhiên, phải cần rất nhiều thời gian để “bức tranh” quy hoạch thành thực tiễn. Trong quá trình đó, người dân cần phải có ý thức bảo vệ, không “xâm hại” con sông; các nhà khoa học, nghiên cứu cũng nên tiếp tục góp tiếng nói nhằm nâng cao nhận thức người dân về vấn đề này.
Cũng có ý kiến rất thú vị, cho rằng nếu đúng luật, sông Sài Gòn đoạn qua TP HCM dài 80km, nếu nhân với 50m lộ giới mỗi bên đường ven sông thì sẽ có 800ha đất để phát triển - quy mô tương đương quận 1. Từ đó, có thể hình dung ra giá trị kinh tế mà bờ sông này mang lại. Nếu đúng luật, hãy trả lại phần 800ha này cho cộng đồng, người dân, TP HCM sẽ tự hào có một công viên rộng lớn chạy từ thượng nguồn đến hạ lưu, là tài sản đô thị vô cùng lớn.
