Công bố nghiên cứu thiệt hại kinh tế từ ô nhiễm: Những số liệu đáng suy ngẫm

Năm 2018 thiệt hại 10,82-13,63 tỉ USD?

Căn cứ để đưa ra con số này, theo PGS. TS Đinh Đức Trường (ĐH KTQD), nghiên cứu về tổn thất, thiệt hại kinh tế từ ô nhiễm không khí được ĐH KTQD theo đuổi gần 10 năm nay. Công trình nghiên cứu dựa trên phương pháp hiện cũng được sử dụng tại Mỹ để lượng hoá thiệt hại ô nhiễm không khí để tính chi phí đền bù.

Các nhà khoa học ĐH KTQD đã ước tính thiệt hại của ô nhiễm không khí ở Việt Nam năm 2018 là từ 10,82-13,63 tỉ USD (khoảng 240.000 tỉ đồng) trở lên, tương đương 4,45%-5,64% GDP năm 2018.

Ông Trường cho rằng, thế giới chia thiệt hại kinh tế do ô nhiễm không khí thành hai nhóm cơ bản. Thứ nhất là thiệt hại hữu hình có thể nhìn thấy như chi phí khám sức khỏe, tiền mua máy lọc không khí. Thứ hai là thiệt hại gián tiếp như số người chết, ảnh hưởng của bệnh tật đến năng suất lao động hay hình ảnh của đất nước trong mắt bạn bè quốc tế.

Hiện các nhà kinh tế thế giới tập trung vào thiệt hại sức khỏe con người do ô nhiễm không khí. Phương pháp tính là dựa trên tổn thất phúc lợi xã hội, tức là đo mức chi trả của xã hội để giảm tử vong liên quan đến rủi ro từ ô nhiễm không khí.  

Nhóm nghiên cứu của ĐH KTQD tính số tiền một người trong vòng đời dành để chữa bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí từ 216.000 đến 272.000 USD. Con số này kết hợp với công bố 50.000 người chết ở Việt Nam do các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí như hô hấp, tim mạch do tổ chức Global Alliance, Miranda and Bill Gate Foundation công bố, nhóm nghiên cứu tính ra được mức thiệt hại của cả nước.

Về nguyên nhân gây ô nhiễm không khí từ góc nhìn kinh tế, ông Trường cho biết có ba nhóm chính. Đầu tiên đến từ việc sử dụng tài nguyên của nền kinh tế Việt Nam. Nhiên liệu hóa thạch chiếm hơn 90% năng lượng và không có nhiều thay đổi theo thời gian. Đặc biệt, tiêu thụ than ở Việt Nam trước đây chiếm 36% thì bây giờ ngày càng tăng.

“Chúng ta được gọi là thiên đường ô nhiễm do FDI. Đây chính là hiện tượng chuyển dịch ô nhiễm từ các quốc gia phát triển sang quốc gia chậm phát triển hơn”, ông Trường nêu nguyên nhân thứ hai và giải thích các quốc gia phát triển sẽ có tiêu chuẩn và chi phí cho môi trường cao hơn.

Nguyên nhân thứ ba là thứ bậc thấp trong phân công lao động quốc tế. Hiện các nước đã phát triển chiếm vị trí cao trong chuỗi giá trị. Những hoạt động sản xuất chế biến, chế tạo gây ô nhiễm được đẩy về Việt Nam. 

PGS. TS Đinh Đức Trường

Nhiều dự án trả giá đắt về ô nhiễm môi trường

Tại tọa đàm, các chuyên gia chỉ ra rằng, ô nhiễm không khí đã và đang là mối lo ngại lớn với người dân khi các chỉ số chất lượng không khí liên tục trong nhiều ngày tại Hà Nội và các tỉnh, thành phố lớn, các khu công nghiệp ở ngưỡng cao của thang cảnh báo.

Theo một số nghiên cứu, trong 10 bệnh có tỷ lệ tử vong cao nhất tại Việt Nam, có 6 bệnh liên quan đến đường hô hấp và nguyên nhân đến từ ô nhiễm không khí và chất lượng không khí.  

Theo Báo cáo Chỉ số năng lực môi trường năm 2018 (EPI), Việt Nam xếp thứ 132/180 nền kinh tế về thành tích môi trường nói chung, chất lượng không khí đứng thứ 159, cường độ phát thải xếp hạng 141, sức khỏe môi trường đứng thứ 129 và thành tích về môi trường năm 2018 thua rất nhiều nước trong khu vực.

Bên cạnh đó, các chất gây ô nhiễm không khí chính là thủ phạm gây ra hiện tượng lắng đọng và mưa axit, hủy hoại hệ sinnh thái, làm giảm tính bền vững của các công trình xây dựng và các dạng vật liệu. Ô nhiễm môi trường còn ảnh hưởng đến các hệ sinh thái tự nhiên và làm đẩy nhanh biến đổi khí hậu.

PGS TS. Phạm Hồng Chương, Hiệu trưởng ĐH KTQD cho rằng, quy định pháp luật về môi trường không khí hiện nay chưa đáp ứng yêu cầu khi thiếu các quy định đặc thù, hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế; tính hiệu quả, hiệu lực thực thi chính sách, pháp luật chưa cao và thiếu tính gắn kết.

Theo ông Chương, mặc dù nhận thức được sự nghiêm trọng và đề xuất một số giải pháp để kiểm soát ô nhiễm không khí nhưng nhìn chung công tác quản lý ô nhiễm không khí vẫn còn bất cập. Hoạt động quan trắc và kiểm soát nguồn thải còn yếu hay các hoạt động hỗ trợ (đầu tư, nghiên cứu khoa học công nghệ, sự tham gia của cộng đồng) chưa phát huy hiệu quả; ý thức tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường của các chủ nguồn thải còn hạn chế.

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng giống như các nước đang trong quá trình công nghiệp hóa, thường có sự chậm trễ tương đối trong các tiêu chuẩn môi trường. Việt Nam đang trong giai đoạn đầu tăng trưởng và ưu tiên gia tăng nguồn lực sản xuất, bao gồm cả đầu tư trực tiếp nước ngoài, hệ lụy là đã có nhiều dự án trả giá đắt về ô nhiễm môi trường.

Bốn nguồn thu chính để giải quyết vấn đề 

PGS.TS Đinh Đức Trường chỉ ra bốn nguồn thu chính có thể sử dụng để giải quyết các vấn đề ô nhiễm môi trường, đó là: Thuế carbon; phí ô nhiễm môi trường; trái phiếu môi trường và hợp tác công tư (PPP) trong xây dựng cơ sở hạ tầng bảo vệ môi trường. Các khoản thu này cần được sử dụng chi cho giám sát và hệ thống xử lý vi phạm; đầu tư cho năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; hỗ trợ đầu tư hạ tầng và tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng xanh.

Đề xuất một số giải pháp tại toạ đàm, TS. Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho biết, cần hoàn thiện thể chế, hệ thống chính sách pháp luật; Tiếp tục đẩy mạnh hoạt động quan trắc và kiểm kê nguồn thải, yêu cầu lắp đặt các hệ thống quan trắc trực tuyết, kết nối dữ liệu về sở, công khai thông tin quan trắc với bốn ngành nhiệt điện chạy than, sắt thép, xi măng, hoá chất...

Còn PGS TS. Nguyễn Thế Chinh, Viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách tài nguyên và môi trường nhận định, cần loại bỏ tư duy độc lập, đơn ngành trong quá trình hoạch định các chiến lược, chính sách phát triển ở tất cả các cấp, các ngành; đổi mới công nghệ trong sản xuất và tiêu dùng năng lượng sạch; tăng cường nghiên cứu khoa học, đánh giá và dự báo các tác động của ô nhiễm không khí và đẩy mạnh các hoạt động hợp tác quốc tế.

GS Trần Thọ Đạt, Chủ tịch Hội đồng trường ĐH KTQD (thành viên tổ tư vấn Thủ tướng) nhận định ô nhiễm không khí chủ yếu do hoạt động kinh tế của con người gây ra nên để giảm thiểu một cách hiệu quả thì chính sách kinh tế rất quan trọng. “Cần có thêm những nghiên cứu để lượng giá tác động của ô nhiễm không khí đến kinh tế. Chỉ khi nào bài toán của chúng ta tiệm cận đến mức độ chính xác thì đề xuất chính sách mới đạt hiệu quả”, GS Đạt nói.