Xu thế tất yếu trên thế giới
Một trong những nội dung được nhiều đại biểu quan tâm, cho ý kiến là việc thành lập các TAND sơ thẩm chuyên biệt.
Đại biểu Nguyễn Thị Thủy (Đoàn Bắc Kạn) cho biết, trên thế giới, việc thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt đã trở thành xu thế tất yếu và đối với nước ta, rất cần thiết phải thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết một số vụ án đặc thù như hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ.
Phân tích lý do, Đại biểu chỉ ra rằng, về cơ sở chính trị, các nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp thời gian vừa qua, đặc biệt là Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới đặt ra yêu cầu là phải tăng cường tính chuyên nghiệp trong hoạt động xét xử của Tòa án.
“Tuy nhiên, với cách bố trí Tòa án như quy định hiện hành sẽ rất khó để bảo đảm tính chuyên nghiệp đối với một số vụ án đặc thù, trong đó có án hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ”, Đại biểu nói.
Về cơ sở pháp lý, theo Đại biểu, trong nhiều năm vừa qua, các nghị quyết kỳ họp của Quốc hội đều đặt ra yêu cầu đối với Tòa án tối cao và Viện kiểm sát tối cao phải có những giải pháp căn cơ, đột phá để khắc phục những hạn chế và nâng cao chất lượng xét xử cũng như chất lượng kiểm sát án hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ.
Ngày 27/3/2023, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 755, trong nghị quyết đã yêu cầu rõ hoàn thiện pháp luật và tổ chức bộ máy phù hợp để đáp ứng yêu cầu giải quyết một số loại án đặc thù, trong đó có án phá sản, sở hữu trí tuệ, tư pháp người chưa thành niên và một số loại án khác. Tại kỳ họp này, Viện trưởng Viện kiểm sát tối cao có tờ trình đề nghị Quốc hội tháo gỡ những khó khăn đối với án hành chính.
Phân tích về căn cứ thực tiễn, Đại biểu Nguyễn Thị Thủy cho hay, án hành chính có thể nói là loại án rất phức tạp, xảy ra ngày càng nhiều ở hầu hết các lĩnh vực quản lý nhà nước.
“Đã nói đến án hành chính thì phần lớn bị đơn là Chủ tịch UBND, trong khi mô hình tổ chức Tòa án ở nước ta gắn với địa giới hành chính tỉnh, huyện và thẩm phán phải xét xử các quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch UBND của tỉnh mình. Do đó, chúng tôi tán thành với ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội rằng "nếu không có quy định phù hợp có thể sẽ ảnh hưởng đến tính độc lập của thẩm phán khi xét xử các vụ án này””, Đại biểu nói.
 |
Đại biểu Nguyễn Thị Thủy phát biểu tại phiên họp. |
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội cũng cho hay, Nghị quyết số 27 đề ra 3 trọng tâm, trong đó trọng tâm thứ ba là bảo đảm tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
“Tại kỳ họp này, Quốc hội của chúng ta thảo luận vấn đề thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết án hành chính. Chúng tôi cho rằng đây là một trong những việc làm rất cần thiết để bàn giải pháp thực hiện hiệu quả Nghị quyết của Đảng cũng như các nghị quyết của Quốc hội trong thời gian qua yêu cầu là phải tìm kiếm các giải pháp căn cơ cho vấn đề án hành chính”, Đại biểu nói.
Còn đối với án phá sản và sở hữu trí tuệ, theo Đại biểu, đây là loại án rất khó về mặt chuyên môn. Với các thẩm phán được phân công xét xử các loại án này không chỉ đòi hỏi trình độ chuyên môn sâu về mặt pháp luật mà còn đòi hỏi phải được đào tạo bài bản về kinh tế, tài chính. Đặc biệt, đối với án phá sản rất phức tạp, bởi vì cùng với việc tuyên bố một doanh nghiệp phá sản phải rời khỏi thị trường thì thẩm phán phải giải quyết đồng bộ tất cả các quan hệ phát sinh từ việc doanh nghiệp bị phá sản, bao gồm các quan hệ hành chính, hình sự, dân sự, kinh tế lao động.
Dẫn kinh nghiệm quốc tế, Đại biểu chỉ ra rằng, nhiều nước trên thế giới là những nước dành nguồn lực đầu tư lớn cho tư pháp, như Anh, Pháp, Mỹ, Đức, Nga, Trung Quốc… đều thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết một số loại án đặc thù. Hầu hết các nước trên thế giới đều thành lập Tòa án chuyên biệt về hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ.
Từ những căn cứ chính trị, pháp lý, thực tiễn và quốc tế nêu trên, Đại biểu bày tỏ sự tán thành rất cao với ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, theo đó cần thiết thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết án hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ.
Quy định đảm bảo tập trung nhân lực, hạn chế phát sinh bộ máy
Đại biểu Nguyễn Thị Thủy đề nghị, trước mắt chỉ nên thành lập Tòa sơ thẩm chuyên biệt ở 3 TP lớn là Hà Nội, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh vì đây cũng là những địa phương nhiều án và đồng thời khi bản án của các Tòa án này bị kháng cáo, kháng nghị sẽ do 3 TAND cấp cao ở đây xét xử theo trình tự phúc thẩm.
Như vậy vừa bảo đảm tập trung về nhân lực, vừa hạn chế phát sinh bộ máy, vừa bảo đảm tính chuyên môn, chuyên nghiệp cao và đặc biệt vừa loại bỏ được nguy cơ gây ảnh hưởng đến tính mất độc lập của thẩm phán khi xét xử các quyết định hành chính và hành vi hành chính của Chủ tịch Ủy ban nhân dân.
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn Hải Dương) cũng cho rằng việc thành lập 3 loại Tòa án sơ thẩm chuyên biệt gồm TAND sơ thẩm chuyên biệt hành chính, TAND sơ thẩm chuyên biệt sở hữu trí tuệ và TAND sơ thẩm chuyên biệt phá sản là cần thiết, xuất phát từ yêu cầu thực tiễn trong công tác xét xử.
Tuy nhiên, Đại biểu đề nghị cần nghiên cứu, quy định rõ điều kiện và tiêu chí để thành lập các Tòa án sơ thẩm chuyên biệt trong dự thảo Luật.
Theo Đại biểu, chỉ thành lập các Tòa án chuyên biệt theo vùng, theo khu vực, tránh việc thành lập Tòa án chuyên biệt quá nhiều vì hiện nay, số lượng các vụ án về hành chính, phá sản, sở hữu trí tuệ cũng không quá lớn và chủ yếu là tập trung ở khu vực các đô thị. Nếu thành lập quá dàn trải vừa không hiệu quả, vừa không đảm bảo tinh thần tinh gọn của hệ thống chính trị nói chung.
Phát biểu giải trình tại phiên họp, Chánh án TAND tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết TAND tối cao sẽ phải báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định về việc thành lập Tòa chuyên biệt.
Song, ông Nguyễn Hòa Bình khẳng định, “chắc chắn sẽ không có chuyện thành lập tràn lan, chỗ nào cũng có” các Tòa án chuyên biệt.
“Theo dự kiến của lãnh đạo Tòa án tối cao và Hội đồng thẩm phán, chỉ có 1 Tòa sở hữu trí tuệ, 2 Tòa phá sản và các Tòa hành chính chuyên biệt thành lập ở Hà Nội, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh và đang cân nhắc thêm ở Cần Thơ”, ông Nguyễn Hòa Bình cho hay.
Dẫn chứng về Tòa sở hữu trí tuệ, Chánh án TAND tối cao cho biết, hiện nay, chúng ta đang đối mặt với một thực tế là Gạo ST25, Cà phê Trung Nguyên, Bưởi Năm roi, Nước mắm Phú Quốc đăng ký sở hữu tại nước ngoài nhưng các doanh nghiệp trong nước không làm gì được.
“Rất cần một thiết chế tư pháp để bảo vệ những doanh nghiệp và những thương hiệu quốc gia. Nếu như chúng ta phải đối mặt với việc kiện tụng các thương hiệu này ở nước ngoài, thường phần thua thiệt về phía Việt Nam vì chúng ta yếu về tài chính và luật pháp quốc tế”, ông Nguyễn Hòa Bình nói, nhấn mạnh sự cần thiết phải có 1 Tòa sở hữu trí tuệ. Tương tự như vậy là Tòa phá sản và hành chính.
