Bảo đảm tính răn đe, đề cao tính nhân văn trong xử lý người chưa thành niên phạm tội

Trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga cho biết, về biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng (Điều 52), trước năm 2015, Bộ luật Hình sự quy định 2 biện pháp tư pháp áp dụng với người chưa thành niên, gồm biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn và biện pháp giáo dục tại Trường giáo dưỡng.

Vì là biện pháp tư pháp nên 2 biện pháp này chỉ được áp dụng sau khi Tòa án cấp sơ thẩm đã xét xử và ra bản án.

Khi đó, người chưa thành niên có thể đã bị áp dụng tạm giam ở cả 3 giai đoạn (điều tra, truy tố, xét xử) và thời gian tạm giam có thể lên tới gần 9 tháng đối với tội nghiêm trọng và gần 12 tháng đối với tội rất nghiêm trọng.

Khi sửa Bộ luật Hình sự vào năm 2015, Quốc hội đã quyết định chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn thành biện pháp giám sát, giáo dục (về bản chất là biện pháp xử lý chuyển hướng như dự thảo Luật) và nay dự thảo Luật tiếp tục đề xuất chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại Trường giáo dưỡng thành biện pháp xử lý chuyển hướng.

Các lần đề xuất này đều nhằm mục đích “vì lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên” nhưng vẫn bảo đảm an toàn cho cộng đồng và cho người bị hại bởi vì Trường giáo dưỡng là môi trường giáo dục có kỷ luật chặt chẽ do Bộ Công an trực tiếp quản lý.

Khi đó, người chưa thành niên sẽ được áp dụng biện pháp đưa vào Trường giáo dưỡng ngay từ giai đoạn điều tra và sớm kết thúc quá trình tố tụng; thời hạn tạm giam người chưa thành niên sẽ được rút ngắn đáng kể; hạn chế tối đa gián đoạn quyền học tập, học nghề của người chưa thành niên.

Đồng thời, đáp ứng yêu cầu tại Điều 40 của Công ước quốc tế về quyền trẻ em “Bất kỳ khi nào thấy thích hợp và cần thiết, cần đề ra các biện pháp xử lý trẻ em vi phạm pháp luật hình sự mà không phải sử dụng đến thủ tục tư pháp”.

Tiếp thu ý kiến của nhiều đại biểu Quốc hội, cơ quan thẩm tra đề nghị Quốc hội cho giữ quy định của dự thảo Luật về giáo dục tại Trường giáo dưỡng là biện pháp xử lý chuyển hướng; đồng thời đã phối hợp rà soát kỹ lưỡng từng trường hợp được áp dụng biện pháp này để bảo đảm chặt chẽ (tại Điều 52).

Qua thảo luận, các đại biểu thống nhất cao việc dự thảo Luật quy định giáo dục tại Trường giáo dưỡng là biện pháp xử lý chuyển hướng và quy định rõ từng trường hợp được áp dụng biện pháp này.

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) cho rằng, biện pháp giáo dục tại Trường giáo dưỡng rất phù hợp trong tình hình thực tiễn của đất nước ta hiện nay nhằm đảm bảo lợi ích tốt nhất cho người chưa thành niên.

Các đại biểu đề nghị tiếp tục rà soát kỹ lưỡng các quy định cụ thể về hình phạt áp dụng đối với người chưa thành niên đảm bảo thể chế hóa được yêu cầu vừa bảo đảm tính răn đe, phòng ngừa tội phạm, vừa đề cao tính nhân văn, hướng thiện trong xử lý người chưa thành niên phạm tội.

Cùng với đó, cần có chính sách để người chưa thành niên được áp dụng biện pháp chuyển hướng nhận thức về hành vi phạm tội của mình có sự ăn năn hối cải, tự nguyện, sửa chữa, khắc phục sai lầm.

Góp ý về điều kiện áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng, đại biểu Lê Thanh Hoàn (Đoàn Thanh Hóa) cho biết, tại Điều 40 dự thảo Luật quy định người chưa thành niên thừa nhận mình đã thực hiện hành vi phạm tội và đồng ý bằng văn bản về việc xử lý chuyển hướng.

Mặc dù người chưa thành niên có thể phụ thuộc vào lời khuyên của cha mẹ hay người giám hộ, người đại diện hợp pháp nhưng quyết định cuối cùng nhận tội hay không nhận tội vẫn phải phụ thuộc vào chính người chưa thành niên.

Mặt khác, người chưa thành niên chưa được coi là có đủ quyền tự chủ quyết định kể cả trong việc hút thuốc lá, uống rượu bia hay không có quyền quyết định bỏ phiếu trong một cuộc bầu cử; trong khi họ lại bị áp lực quyết định thừa nhận hành vi phạm tội mà chưa thực sự đủ nhận thức để biết thế nào là hành vi phạm tội.

Điều này phù hợp với cách tiếp cận là người chưa thành niên là người chưa có đầy đủ năng lực về hành vi dân sự.

Do đó, cần bổ sung những quy trình, thủ tục để bảo đảm các quyết định thừa nhận hành vi phạm tội được người chưa thành niên đưa ra một cách tự nguyện, rõ ràng, không bị ép buộc như được trợ giúp pháp lý, được gặp luật sư để bào chữa trước khi người chưa thành niên nhận tội.

Ngoài ra, việc áp dụng biện pháp đưa vào trường giáo dưỡng cũng cần có sự đồng ý của người chưa thành niên là chưa hợp lý và đề nghị cân nhắc bỏ quy định này.

Bên cạnh đó, cần làm rõ biện pháp thay đổi xử lý chuyển hướng có cần sự đồng ý của người chưa thành niên hay không.