Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 đang diễn biến phức tạp, đeo khẩu trang y tế được khuyến cáo là một trong các biện pháp hữu hiệu để phòng ngừa sự lây lan. Theo tính toán, một chiếc khẩu trang y tế 3 lớp trọng lượng khoảng 30g. Nếu có 100 triệu chiếc khẩu trang y tế 3 lớp thải bỏ thì mỗi ngày có 300 tấn rác thải loại này.
Thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết, khoảng 80% chất thải từ các cơ sở y tế là chất thải thông thường và 20% còn lại là chất thải y tế (CTYT) nguy hại. Với lượng phát thải lớn và ngày càng tăng, CTYT đang gây ra những hiểm họa khôn lường.
Các chất thải sắc nhọn, chất thải lây nhiễm, chất thải hóa học và dược phẩm, chất gây độc tế bào, chất thải phóng xạ có thể gây ra nhiều tác động xấu tới sức khỏe con người.
CTYT có thể tác động xấu tới môi trường, làm phát tán các vi sinh vật gây bệnh, hóa chất độc hại,… gây ô nhiễm đất và làm cho việc tái sử dụng bãi chôn lấp gặp khó khăn. Bụi rác, bào tử vi sinh vật gây bệnh, hơi dung môi, hóa chất,... có thể làm ô nhiễm bụi, tạo ra các khí Axit, Dioxin, Furan, kim loại nặng. Việc chôn lấp có thể phát sinh các chất gây ô nhiễm cho môi trường không khí như CH4, H2S.
Hiện hầu hết các cơ sở y tế chưa quan tâm đúng mức đến việc xử lý chất thải, đặc biệt là các trạm y tế tuyến xã. Theo thống kê, trong số 13.674 cơ sở y tế trên cả nước hiện mới có khoảng 60% cơ sở có hệ thống xử lý NTYT đảm bảo quy chuẩn, tiêu chuẩn; 40% còn lại vẫn chưa đạt. Như vậy, về NTYT ở cả tuyến bệnh viện tuyến Trung ương và tỉnh đều chưa đạt mục tiêu đề ra.
Hằng ngày vẫn còn lượng chất thải rất lớn từ các bệnh viện chưa được xử lý xả trực tiếp ra môi trường, là nguồn lây nhiễm bệnh tật nguy hiểm. Thế nhưng, việc đầu tư nguồn lực cho hệ thống xử lý chất thải tại các cơ sở y tế hiện nay chưa được như mong muốn, thậm chí có bệnh viện, người đứng đầu không quan tâm đúng mức đến vấn đề này.
Còn khoảng 400 bệnh viện cần được đầu tư mới hoặc nâng cấp hệ thống xử lý nước thải. Mặt khác, tại các bệnh viện đã được đầu tư hệ thống xử lý NTYT, công tác vận hành, duy tu, bảo trì, bảo dưỡng còn khó khăn do thiếu kinh phí vận hành và thiếu cán bộ có chuyên môn kỹ thuật phù hợp để quản lý...
Trong khi đó, tỷ lệ chất thải rắn y tế nguy hại được xử lý tại tuyến Trung ương là 95%, tại tuyến tỉnh là 71,2% và ở tuyến huyện là 78,4%, tuyến xã chưa được quan tâm đúng mức.
Chi phí xử lý CTYT lớn cũng đang gây khó khăn cho các cơ sở y tế. Theo số liệu từ các bệnh viện, để xử lý 1kg chất thải rắn nguy hại cần ít nhất là 15.000 đồng và để xử lý 1m3 NTYT cần 6.500 đồng. Đó là chưa tính đến kinh phí đầu tư các thiết bị, dụng cụ và xây dựng các hệ thống xử lý chất thải rắn y tế nguy hại và hệ thống xử lý nước thải bệnh viện. Chỉ tính riêng 1.250 bệnh viện, mỗi năm đã và đang phải chi ra hơn 500 tỷ đồng.
Trước vấn nạn CTYT, việc tìm ra các biện pháp xử lý đang trở nên bức thiết. Trong đó, giảm thiểu chất thải được coi là giải pháp hiệu quả để hạn chế lượng phát thải, tiết kiệm tài nguyên, giảm chi phí.
Theo đó, các cơ sở y tế cần tập trung vào khâu mua sắm vật tư, lựa chọn nhà cung cấp các sản phẩm mà quá trình sử dụng ít làm phát sinh chất thải nhất, những sản phẩm có lượng đóng gói ít nhất. Đối với các thùng đựng chất thải, các dụng cụ đựng chất thải sắc nhọn,... cần có kế hoạch mua sắm các sản phẩm có thể tái sử dụng.
Bên cạnh đó, cần có kế hoạch mua sắm phù hợp với nhu cầu hoạt động của cơ sở y tế, nhất là đối với các loại dược phẩm để giảm tối đa các loại dược phẩm quá hạn sử dụng phải thải bỏ. Việc lựa chọn những loại dược phẩm thân thiện môi trường thay thế các loại dược phẩm có chất độc hại trong điều trị bệnh nhằm giảm phát thải ra môi trường các chất thải nguy hại khi thải bỏ cũng cần được chú tâm.
Phân loại CTYT tại nguồn được xem là giải pháp căn cơ. Theo thống kê, có tới 80% chất thải từ các cơ sở y tế là chất thải thông thường. Nếu được phân loại tại chỗ sẽ giảm được lượng chất thải nguy hại cần xử lý, giảm được lượng chất độc hại thải ra môi trường; nâng cao khả năng tái chế đối với nhiều loại chất thải, tăng nguồn thu cho các đơn vị.
Tái sử dụng và tái chế CTYT cần được đặc biệt chú trọng. Thực tế cho thấy một phần CTYT có giá trị tái chế, tái sử dụng đang bị đốt hoặc chôn lấp lãng phí. Một số dụng cụ, thiết bị y tế có thể tái sử dụng nếu chúng được thiết kế ngay từ đầu để dùng lại sau khi qua khâu khử trùng…
