Theo Luật Thuế giá trị gia tăng số 71, có hiệu lực từ ngày 1/1/2015, các mặt hàng phân bón, máy móc, và thiết bị chuyên dụng phục vụ sản xuất nông nghiệp thuộc nhóm không chịu thuế VAT. Chính sách này đã khiến các doanh nghiệp sản xuất phân bón của Việt Nam lao đao vì thuế VAT đầu vào của các doanh nghiệp này không được khấu trừ, phải hạch toán vào chi phí. Trong khi họ không được thu VAT đầu ra. Điều này đặt trong xu thế cung vượt cầu trên thị trường phân bón thế giới từ 2015 đến trước thời điểm dịch Covid-19 đã làm nhiều doanh nghiệp trong nước lỗ lớn, phải thu hẹp sản xuất.
Các doanh nghiệp và nhiều chuyên gia cho rằng việc đưa ra phân chia hoàn lại chịu thuế VAT sẽ tạo ra lợi ích thiết thực. Khi áp dụng thuế VAT đầu ra, doanh nghiệp sẽ được khấu trừ thuế đầu vào, giúp giảm chi phí sản xuất và có thể hạ giá phân tích, giúp người nông dân tiết kiệm chi phí đầu vào.
Trong phiên thảo luận về dự thảo Luật Thuế giá trị gia tăng (sửa đổi) tại hội trường Diên Hồng, Đại biểu Phạm Văn Hòa - Đồng Tháp, khẳng định: “Phân bón không phải chịu thuế đã gây ảnh hưởng, bất lợi rất lớn cho các doanh nghiệp sản xuất phân bón trong nước suốt thời gian qua. Vì thuế giá trị gia tăng đầu vào của các doanh nghiệp này không được khấu trừ, phải hạch toán vào chi phí, bao gồm cả thuế đầu vào rất lớn đối với đầu tư, mua sắm sản phẩm cố định làm giá thành sản phẩm trong nước tăng cao, không thể cạnh tranh với hàng hóa nhập khẩu được, cho nên không công bằng đối với những sản phẩm phân bón chúng ta sản xuất trong nước.”
Đại biểu Trương Trọng Nghĩa – TP Hồ Chí Minh - cho rằng chính sách thuế cần phải đưa ra tỷ lệ nội địa hóa cho các ngành công nghiệp quan trọng như phân bón. ĐBQH Nghĩa thúc đẩy, trong bối cảnh hội nhập quốc tế, Việt Nam cần hướng đến tự chủ, tự cường, và để làm điều đó, các doanh nghiệp trong nước phải được hỗ trợ từ các chính sách thuế công bằng và hiệu quả .
Đại biểu Trương Trọng Nghĩa chỉ ra rằng việc áp dụng thuế VAT 5% sẽ tạo điều kiện cho ngành phân bón nội địa phát triển mạnh hơn, từ đó cung cấp sản phẩm có giá cả hợp lý, chất lượng cao cho người dân nông thôn.
Trên cơ sở phân tích nguyên tắc tài chính, đại biểu Trịnh Xuân An - Đồng Nai khẳng định: việc chúng ta áp dụng thuế 5% đối với phân bón sẽ có lợi được cả Nhà nước, doanh nghiệp và người dân.
 |
Đại biểu Trương Trọng Nghĩa – (Đoàn ĐBQH TP Hồ Chí Minh) |
Đại biểu phân tích: “Thuế giá trị gia tăng phải có tính chất luân hồi, đầu vào và đầu ra phải đi cùng với nhau, không có nguyên lý đầu ra không chịu thuế mà đầu vào lại phải chịu. Tôi nhớ từ khi chúng ta làm Luật 71 đưa thuế giá trị gia tăng từ 5% về không chịu thuế, hồi đó ý tưởng định đưa vào, sau đó ta tính sẽ cho khấu trừ đối với doanh nghiệp, về sau ta không được khấu trừ nữa thì vô hình trung rất bất lợi cho doanh nghiệp. Bây giờ ta quay lại câu chuyện này, tôi lấy một ví dụ, nếu doanh nghiệp có sản phẩm đầu vào mua khoảng 80 đồng thì họ sẽ chịu thuế giá trị gia tăng đầu vào là 8 đồng, bán giá phân bón ra là 100 đồng, nếu giá đó không được khấu trừ thì về nguyên tắc họ phải đưa vào chi phí, phải tính vào giá và giá đó sẽ là 108 đồng, nếu chúng ta đưa vào 5% thì doanh nghiệp đó được khấu trừ đầu vào 8 đồng, ta cộng với 5% nữa thì giá chỉ còn 105 đồng. Khi làm giá phải theo nguyên tắc của kế toán, của tài chính, không phải đương nhiên chúng ta cứ áp dụng thuế 5% thì giá tăng lên 5%, ta phải tính tính chất của Luật Thuế trị gia tăng như vậy. Tôi đồng tình với giải trình của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và điều này là có cơ sở.
Theo quan điểm của đại biểu, doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp nhập khẩu phải bình đẳng với nhau. Việc áp dụng thuế 5% chỉ ảnh hưởng tới doanh nghiệp nhập khẩu, còn doanh nghiệp trong nước chúng ta bảo vệ được và người dân của chúng ta sẽ có cơ hội được giảm giá. Nguyên tắc làm giá phải theo quy định của tài chính, không phải đương nhiên sẽ tăng lên 5% và người dân sẽ bị ảnh hưởng.
Đại biểu Đặng Bích Ngọc - Hoà Bình so sánh với quy định của thế giới, và lo lắng việc Việt Nam áp dụng chính sách thuế như hiện nay sẽ ảnh hưởng tới các doanh nghiệp sản xuất phân bón trong nước.
Đại biểu cho biết: Các nước trên thế giới đều áp dụng thuế giá trị gia tăng đối với ngành phân bón. Ví dụ, Trung Quốc là quốc gia sản xuất và tiêu thụ phân bón lớn nhất thế giới hiện đang áp dụng thuế giá trị gia tăng ở mức 11% với phân bón, đồng thời nước này cũng ban hành một số chính sách miễn giảm thuế tiêu thụ doanh nghiệp cho doanh nghiệp sản xuất phân bón, đặc biệt là những doanh nghiệp sản xuất phân bón hữu cơ, phân vi sinh, phân bón thân thiện với môi trường và những doanh nghiệp sản xuất phân bón đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển hoặc sử dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất. Tương tự, như Nga đất nước xuất khẩu phân bón lớn nhất thế giới cũng đang áp dụng thuế suất giá trị gia tăng đối với ngành phân bón nhằm nâng cao năng suất và chất lượng cây trồng, góp phần bảo đảm an ninh lương thực và phát triển nông nghiệp bền vững.
Bà lo lắng nếu giữ quy định như hiện nay, đối tượng bị ảnh hưởng là tất cả các doanh nghiệp trong ngành sản xuất phân bón trong nước và ngành sản xuất này có thể bị thu hẹp dần và được thay thế bằng phân bón nhập khẩu. Khu vực nông nghiệp về lâu dài sẽ phụ thuộc vào phân bón nhập khẩu và khó có thể thực hiện mục tiêu phát triển nền nông nghiệp bền vững, vì phân bón là đầu vào thiết yếu cho sản xuất nông nghiệp và chịu nhiều tác động của cung cầu thị trường trên thế giới.
Phân tích một cách rất cẩn trọng, Đại biểu Cầm Thị Mẫn - Thanh Hoá cho biết, việc áp mức thuế suất 5% đối với mặt hàng phân bón tại điểm b khoản 2 Điều 9 của dự thảo luật là nội dung được nhiều đại biểu cũng như cử tri quan tâm, trong đó có đông đảo cử tri là bà con nông dân vì sự thay đổi này có tác động trực tiếp tới đời sống, sinh kế của họ.
Bà khẳng định: Trách nhiệm của Quốc hội cũng như trách nhiệm của đại biểu buộc phải xem xét, đánh giá vấn đề này một cách hết sức thận trọng, thấu đáo về nhiều mặt. Qua nghiên cứu kỹ lưỡng báo cáo đánh giá tác động của Ban soạn thảo và nội dung giải trình tiếp thu của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng như ý kiến của cử tri là nông dân của doanh nghiệp và các hiệp hội liên quan từ nhiều nguồn khác nhau, bà cho rằng, có thể yên tâm về sự thay đổi này so với luật hiện hành. Yên tâm rằng việc áp thuế 5% đối với phân bón không đồng nghĩa với việc mặt hàng này sẽ tăng giá. Đồng thời, các báo cáo đánh giá còn cho thấy năng lực sản xuất phân bón rất lớn, chủ yếu là doanh nghiệp trong nước, tỷ trọng phân bón nhập khẩu so với sản xuất trong nước chỉ chiếm 27%, nếu áp dụng thuế suất 5%, nhập khẩu vào cũng chịu 5% và cũng chịu sự điều tiết chung với phân bón trong nước.
“Bên cạnh đó, mặt hàng phân bón là mặt hàng thuộc diện chịu sự kiểm soát và bình ổn giá của Nhà nước. Do đó, việc áp dụng thuế suất 5% chính là việc cùng lúc chúng ta thực hiện được mục tiêu mở rộng cơ chế thuế, tiến tới áp dụng một mức thuế suất, đồng thời phục hồi hỗ trợ sản xuất trong nước và về dài hạn sẽ tạo sự bền vững, ổn định nguồn cung phân bón đầu vào trong nước được phát triển, không phụ thuộc vào phân bón nhập khẩu, làm cơ sở cho việc hạ giá thành mặt hàng phân bón. Như vậy, người nông dân cũng như doanh nghiệp sản xuất trong nước đều được hưởng lợi từ việc thay đổi này.” – đại biểu khẳng định.
Tại Nghị trường Đại biểu Nguyễn Vân Chi (Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An) cũng bày tỏ sự đồng tình với đề xuất áp thuế GTGT 5% với mặt hàng phân bón, ủng hộ với đề xuất của Chính phủ và ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khi dự thảo luật đã chuyển sản phẩm này sang diện chịu thuế GTGT 5%.
"Từ góc độ là đơn vị trực tiếp tham gia thẩm tra nội dung này, chúng tôi xin phép được tranh luận nhưng nói đúng hơn là được cung cấp thêm thông tin về đánh giá tác động đối với chính sách này như một số đại biểu đã đề nghị. Trước tiên phải nói rằng từ góc độ đánh giá tác động, có thể nói từ cái nhìn đầu tiên chúng ta sẽ nghĩ ngay rằng khi phân bón đang không chịu thuế GTGT mà chuyển sang áp thuế GTGT 5% thì mặt bằng giá sẽ bị tăng lên 5%. Điều này về lý thuyết rất đúng nhưng là đúng trong từng trường hợp. Lấy ví dụ, sản phẩm này đang chịu thuế GTGT là 2%, khi tăng thêm 5% thành 7% thì rất nhiều khả năng sẽ làm mặt bằng giá bị tăng lên 5% do đội thêm phần thuế mới tăng thêm này", bà Chi phân tích.
Theo bà Chi, phân bón là một lĩnh vực hết sức đặc thù và khác biệt so với tất cả các sản phẩm chế biến khác đang lưu hành trên thị trường hiện nay, tức là phân bón đang ở diện không chịu thuế, cho nên tất cả các doanh nghiệp sản xuất trong nước không được khấu trừ đối với đầu vào và toàn bộ giá trị thuế đầu vào bao gồm cả giá trị rất lớn như với đầu tư phải cộng hết tất cả vào chi phí, dẫn đến giá thành rất cao. Tất cả được cộng vào giá thành và cộng vào giá bán.
 |
ĐBQH Nguyễn Vân Chi (Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An). |
Tuy nhiên, đối với phân bón nhập khẩu, khi xuất khẩu sang Việt Nam vẫn được khấu trừ toàn bộ thuế đầu vào, đó là lợi thế hơn hẳn. Chúng ta đã "phân biệt đối xử" giữa phân bón sản xuất trong nước và phân bón nhập khẩu bằng cơ chế không chịu thuế. Đồng thời, phân bón sản xuất trong nước bị "phân biệt đối xử" so với tất cả các ngành sản xuất khác trong nước vì tất cả các ngành khác đều thuộc diện chịu thuế GTGT 5%, 10%.
Chính vì vậy, với việc chuyển sang áp dụng thuế GTGT 5%, không có nghĩa mặt bằng giá sẽ tăng lên 5% vì các doanh nghiệp phân bón trong nước có dư địa để giảm giá khi họ được khấu trừ phần thuế đầu vào này hoặc rất nhiều trường hợp họ sẽ được hoàn cho nên mặt bằng sẽ giảm giá. Do đó, không thể nói rằng người nông dân hay khu vực nông nghiệp bị ảnh hưởng.
"Việt Nam là một nước nông nghiệp, cần phải có sự ổn định, phải dựa vào sản xuất phân bón trong nước hay là nền nông nghiệp Việt Nam sẽ dựa chủ yếu vào phân bón nhập khẩu. Chúng ta nên để cho ngành sản xuất Việt Nam được "đối xử" bình đẳng, theo đúng cơ chế thị trường, tức là phải được chịu thuế và được khấu trừ đầu vào như tất cả các ngành sản xuất trong nước khác." Đại biểu nói.
