Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu rõ, lãng phí gây suy giảm nguồn lực con người, nguồn lực tài chính, giảm hiệu quả sản xuất, tăng gánh nặng chi phí, gây cạn kiệt tài nguyên và gia tăng khoảng cách giàu nghèo. Hơn thế, lãng phí còn gây suy giảm lòng tin của người dân với Đảng, Nhà nước, tạo rào cản vô hình trong phát triển kinh tế - xã hội.
Ngày 6/11/2024, Thủ tướng Chính phủ có Công điện số 112/CĐ-TTg về tập trung giải quyết dứt điểm các dự án tồn đọng, dừng thi công, khẩn trương triển khai, hoàn thành, đưa vào sử dụng chống lãng phí, thất thoát.
Làm rõ nguyên nhân để xác định trách nhiệm pháp lý
Trao đổi với PV Báo Pháp luật Việt Nam, TS. Luật sư Đặng Văn Cường – Trưởng Văn phòng Luật sư Chính Pháp, đoàn Luật sư TP Hà Nội cho rằng, để giải quyết hiệu quả tình trạng lãng phí trong các dự án đầu tư, xây dựng, cần có chế tài xử lý về hành vi gây lãng phí. Tuy nhiên, muốn xác định trách nhiệm pháp lý hành vi này, trước tiên phải làm rõ nguyên nhân của lãng phí, làm rõ chức trách, nhiệm vụ, quyền hạn của các tổ chức cá nhân có liên quan.
Theo TS. Luật sư Đặng Văn Cường, không phải dự án nào “đắp chiếu” hay chậm tiến độ cũng xuất phát từ nguyên nhân chủ quan, từ lỗi của các tổ chức, cá nhân. Có những dự án chậm tiến độ có thể xuất phát từ thay đổi cơ chế chính sách, thay đổi pháp luật, thay đổi môi trường đầu tư hoặc có lỗi của các bên đối tác.
 |
Dự án Trung tâm thương mại Hồng Kông và dự án Bệnh viện đa khoa Cuộc sống mới ở TP Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh trong tình trạng xây dựng dở dang nhiều năm. |
Với các dự án chậm tiến độ, cần làm rõ nguyên nhân chủ quan hay khách quan, có lỗi của chủ đầu tư hay không?. Nếu đội vốn là do tính toán sai lầm từ khâu thiết kế, lập dự toán thì người tính toán sai phải chịu trách nhiệm pháp lý. Nếu dự án chậm tiến độ là hành vi vi phạm pháp luật trong công tác quản lý, người có lỗi gây thiệt hại do thiếu trách nhiệm, do thực hiện không đúng hoặc không đầy đủ chức trách nhiệm vụ được giao thì sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 360 Bộ luật hình sự.
Trường hợp lãng phí là do yếu tố kinh tế thị trường, do thay đổi chính sách pháp luật, hoặc do các nguyên nhân khách quan khác, không có lỗi của chủ thể quản lý thì khó quy trách nhiệm được.
 |
Tiến sĩ, Luật sư Đặng Văn Cường cho rằng chế tài xử lý lãng phí khó hơn tham nhũng. |
TS. Luật sư Cường nhận định, chống tham nhũng là một việc rất khó, chống lãng phí lại còn khó hơn, nếu nôn nóng chủ quan thì có thể mắc sai lầm, có thể dẫn đến oan sai và quy kết trách nhiệm không đúng đối với tổ chức cá nhân.
"Về nguyên tắc thì trách nhiệm pháp lý chỉ đặt ra khi có hành vi vi phạm pháp luật, có lỗi và gây thiệt hại. Sự thiệt hại thực tế đã xảy ra hoặc đe dọa xảy ra có nguyên nhân trực tiếp từ hành vi có lỗi của chủ thể quản lý thì khi đó mới có thể có đủ cơ sở pháp lý để quy trách nhiệm, xử lý bằng những chế tài của pháp luật" - LS. Cường nêu.
TS. Luật sư Đặng Văn Cường cho biết thêm, xử lý tham nhũng thì đã có những chế tài cụ thể, còn đối với lãng phí thì việc xử lý khó hơn do vấn đề xác định trách nhiệm, xác định nguyên nhân cũng như xác định về lỗi sẽ gặp những trở ngại nhất định.
Song chính từ lãng phí mà có thể tìm ra tham nhũng, từ việc khám phá, giải quyết các vụ án tham nhũng mà xác định được những thiệt hại, những lãng phí đã xảy ra, đó là hậu quả trực tiếp hoặc gián tiếp từ hành vi tham nhũng. Không phải khi nào cũng tách bạch được vấn đề tham nhũng và vấn đề lãng phí. Đôi khi chưa đủ căn cứ xử lý về hành vi tham nhũng nhưng với những hành vi lãng phí thì phải quy trách nhiệm đối với vấn đề bồi thường thiệt hại do tài sản nhà nước bị thất thoát, lãng phí.
Lãng phí tài sản công có thể bị quy trách nhiệm hình sự
Theo TS. Luật sư Đặng Văn Cường, với những hậu quả lãng phí tài sản công mà có căn cứ xác định đã có hành vi vi phạm pháp luật, thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng, lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ, vi phạm quy định về quản lý sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí hoặc có các hành vi vi phạm pháp luật khác về tham nhũng và chức vụ thì sẽ xử lý hình sự đối với những người vi phạm về các tội danh thuộc nhóm tội phạm về tham nhũng và chức vụ.
Đồng thời, những lãng phí, thiệt hại đó là những thiệt hại đã gây ra xảy ra rồi nên thực hiện hành vi gây thất thoát lãng phí sẽ phải bồi thường thiệt hại và phải chịu chế tài của pháp luật.
 |
Trụ sở Nhà máy hóa chất Việt Trì xuống cấp trầm trọng rất dễ đổ sập, còn dự án Sân vận động trung tâm văn hóa thể thao TP Việt Trì (tỉnh Phú Thọ) thì cỏ mọc um tùm, sắt thép han rỉ. |
"Cần các quy định pháp luật làm cơ sở để nhận diện những hành vi lãng phí, tiêu cực, làm cơ sở để xác định trách nhiệm của các cơ quan tổ chức cá nhân đối với những lãng phí. Trên cơ sở đó sẽ quy trách nhiệm pháp lý, có thể là xử lý hình sự và trách nhiệm bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật", TS. Luật sư Đặng Văn Cường đề nghị và nhấn mạnh: "Lãng phí trong các dự án đầu tư như bệnh viện, trường học, công sở, khu đô thị bị bỏ hoang, xuất phát từ hành vi thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng hoặc hành vi vi phạm quy định về quản lý sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí thì người thực hiện hành vi sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự với các tội danh này".
Quản lý tài sản công là một nhiệm vụ rất quan trọng của Đảng và Nhà nước ta để đảm bảo tài sản công được quản lý chặt chẽ, khai thác có hiệu quả, trở thành nguồn lực để phát triển hạ tầng kĩ thuật, tăng cường sức mạnh của tư liệu sản xuất, thúc đẩy sự phát triển của xã hội.
Vị luật sư chỉ ra, trong thực tế trong quá trình đấu tranh phòng chống tham nhũng thì không ít người có chức vụ quyền hạn đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng do không thực hiện hoặc thực hiện không đúng chức trách nhiệm vụ được giao dẫn đến thất thoát, lãng phí tài sản của nhà nước.
Tội vi phạm quy định về quản lý sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát lãng phí cũng được áp dụng khá phổ biến trong thời gian qua, đặc biệt là trong các đại án về kinh tế tham nhũng như: Việt Á, "Vũ Nhôm", Vinashin hay các vụ án liên quan đến các dự án hạ tầng giao thông, công trình công cộng...
Cũng theo TS. Luật sư Đặng Văn Cường, thông thường những hành vi gây thất thoát lãng phí tài sản công, trong đó có các tài sản là tài nguyên thiên nhiên, đất đai, các công trình công cộng, các dự án từ tiền ngân sách Nhà nước, các tài sản mua từ tiền ngân sách thường sẽ xử lý về tội danh này.
