Tận dụng FTA: Chìa khóa thúc đẩy tăng trưởng và hội nhập bền vững

FTA – Đòn bẩy cho xuất khẩu và thu hút đầu tư

Theo đánh giá của Bộ Công Thương, việc triển khai 17 FTA đã có hiệu lực giúp Việt Nam tiếp cận thị trường của hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, chiếm gần 90% GDP toàn cầu.

Đây là lợi thế lớn cho hàng hóa Việt Nam thâm nhập sâu vào các khu vực kinh tế trọng điểm như Liên minh châu Âu (EU), Nhật Bản, Hàn Quốc hay các nước trong Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

Năm 2024, tổng kim ngạch thương mại của Việt Nam đạt 786,29 tỷ USD, tăng 14,3% so với năm 2023; thặng dư thương mại đạt 24,8 tỷ USD. Đáng chú ý, khu vực đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đóng góp tới 71,8% kim ngạch xuất khẩu, chủ yếu trong các lĩnh vực công nghệ cao như điện tử, máy tính, điện thoại và máy móc.

Doanh thu xuất khẩu nhờ ưu đãi thuế quan từ các FTA trong giai đoạn 2023 – 2024 tăng trung bình 12,7% mỗi năm, góp phần củng cố vị thế Việt Nam trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Theo bà Bùi Hoàng Yến, đại diện Văn phòng Cục Xúc tiến thương mại phía Nam (Bộ Công Thương), việc ký kết và thực thi các FTA thế hệ mới không chỉ mở rộng không gian kinh tế, mà còn nâng cao tiêu chuẩn hội nhập, giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn của các chuỗi sản xuất toàn cầu.

Doanh nghiệp chủ động thích ứng – Tận dụng hiệu quả ưu đãi FTA

Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp Việt đã chủ động tiếp cận và tận dụng các ưu đãi FTA để nâng cao năng lực cạnh tranh.

Bà Trần Thị Ngọc Lan, Người sáng lập Công ty TNHH Trà ANTO, kiêm Phó Trưởng phòng Kế hoạch thị trường Công ty Cổ phần May Chiến Thắng, chia sẻ: “Việc tận dụng tốt ưu đãi từ các FTA đã mang lại hiệu quả thiết thực cả về doanh thu và lợi nhuận.”

Nhờ chủ động tìm kiếm nguồn cung nguyên phụ liệu trong nước, Công ty May Chiến Thắng đạt 90% doanh thu từ xuất khẩu vào EU. Trong khi đó, thương hiệu Hibiso của Công ty Trà ANTO đã xuất khẩu chính ngạch sang Hàn Quốc và Hà Lan, được miễn thuế nhập khẩu nhờ đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe như sản xuất tại nhà máy đạt chuẩn GMP và được kiểm định bởi tổ chức SGS.

Một ví dụ khác là Công ty TNHH Sienna Việt Nam. Ông Vũ Hoàng Nam, Tổng Giám đốc công ty, cho biết trước khi có Hiệp định EVFTA, mặt hàng bút kiểm tra sức căng bề mặt màng bao bì nhựa (HS Code 96082000) phải chịu thuế nhập khẩu tới 37,5%, mức thuế WTO ưu đãi là 25%. Nhưng từ năm 2023, khi EVFTA được thực thi, thuế nhập khẩu mặt hàng này vào EU đã giảm về 0%, giúp sản phẩm Việt Nam có lợi thế cạnh tranh vượt trội.

Những câu chuyện này được chia sẻ tại Hội thảo “Cơ hội và thách thức của doanh nghiệp Việt Nam khi thực thi các Hiệp định thương mại quốc tế (FTA)”, do Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP.HCM (ITPC) phối hợp với Cục Xúc tiến thương mại và Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) tổ chức. Sự kiện cho thấy FTA đã thực sự trở thành công cụ thiết thực thúc đẩy doanh nghiệp Việt vươn ra thị trường quốc tế.

Khoảng cách giữa tiềm năng và thực tế

Dù độ bao phủ của các FTA ngày càng lớn, nhưng theo thống kê của Bộ Công Thương, tỷ lệ tận dụng ưu đãi thuế quan của doanh nghiệp Việt Nam hiện chỉ đạt trung bình 30 – 40%. Một số thị trường truyền thống có tỷ lệ cao như Ấn Độ (65,12%), Trung Quốc (41,84%) và ASEAN (40,11%), trong khi các FTA thế hệ mới lại có tỷ lệ tận dụng rất thấp — RCEP chỉ đạt 1,83%, CPTPP đạt 8,84%.

Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc doanh nghiệp còn phụ thuộc nhiều vào nguyên phụ liệu nhập khẩu, tỷ lệ nội địa hóa thấp, thiếu chủ động trong việc đáp ứng quy tắc xuất xứ, cùng với đó là năng lực quản trị và công nghệ còn yếu.

Ngoài ra, các yêu cầu khắt khe trong các FTA về môi trường, lao động, sở hữu trí tuệ, trách nhiệm xã hội và phát triển bền vững đang trở thành thách thức lớn cho doanh nghiệp trong nước.

Bà Đinh Thị Hương Giang, Giám đốc Tư vấn của Công ty Kiểm toán và Tư vấn Grant Thornton Việt Nam, nhận định: “FTA, đặc biệt là EVFTA, mở ra cơ hội lớn nhưng cũng đặt ra yêu cầu cao về minh bạch tài chính, quản trị doanh nghiệp và chuẩn mực phát triển bền vững.”

Nhiều doanh nghiệp Việt vẫn gặp khó khăn do chưa có báo cáo tài chính rõ ràng, hệ thống kế toán – dữ liệu chưa số hóa, thiếu các chỉ số KPI theo chuẩn quốc tế và còn yếu trong quản trị rủi ro.

Từ thách thức đến cơ hội: Đòi hỏi sự chủ động và đồng hành

Theo các chuyên gia, để biến thách thức thành cơ hội, doanh nghiệp Việt cần chủ động đầu tư nâng cao chất lượng môi trường làm việc, điều kiện lao động và năng lực quản trị, đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế.

Phát triển công nghiệp hỗ trợ, tăng tỷ lệ nội địa hóa, và liên kết giữa doanh nghiệp trong nước với khu vực FDI sẽ là yếu tố then chốt để đáp ứng quy tắc xuất xứ và gia tăng giá trị sản xuất trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bên cạnh đó, các chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng và đào tạo nhân lực từ Nhà nước đóng vai trò như “đòn bẩy kép”, giúp doanh nghiệp – đặc biệt là khối vừa và nhỏ – có đủ năng lực tiếp cận, tận dụng và tuân thủ các yêu cầu của FTA.

Bộ Công Thương hiện đang triển khai xây dựng “Hệ sinh thái tận dụng FTA”, kết nối các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội và doanh nghiệp nhằm tạo mạng lưới hợp tác toàn diện, giúp chia sẻ thông tin, tháo gỡ vướng mắc và nâng cao hiệu quả thực thi các hiệp định.

Hướng tới hội nhập sâu, phát triển bền vững

FTA không chỉ mang lại lợi ích về thuế quan, mà còn tạo động lực để doanh nghiệp Việt chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng bền vững, xanh và số hóa.

Để tận dụng triệt để cơ hội, doanh nghiệp cần tập trung vào nghiên cứu – phát triển sản phẩm mới, đầu tư công nghệ, nâng chuẩn quản trị, chủ động nguồn nguyên liệu, và nắm vững quy tắc xuất xứ.

Chỉ khi làm được điều đó, hàng hóa Việt Nam mới có thể không chỉ hưởng ưu đãi FTA, mà còn vững vàng tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, khẳng định vị thế thương hiệu Việt trong kỷ nguyên hội nhập thế hệ mới.