Hơn 500 ngàn người tham gia
Trình bày báo cáo tại Hội nghị sơ kết 6 tháng thực hiện Chỉ thị 02/CT-BCT về tăng cường quản lý hoạt động bán hàng đa cấp đang diễn ra chiều nay (19/9), ônh Trịnh Anh Tuấn, Phó cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh cho biết, tính đến tháng 9/2016, cả nước có 50 doanh nghiệp đủ giấy phép hoạt động. Trong 6 tháng đầu năm, các công ty bán hàng đa cấp đạt tổng doanh thu 4.000 tỷ đồng, đóng thuế cho Nhà nước 452 tỷ đồng.
Trong đó, doanh thu của khối có vốn đầu tư nước ngoài khoảng 1.800 tỷ đồng (chiếm 45% thị phần), doanh thu của khối doanh nghiệp trong nước khoảng 2.200 tỷ đồng (chiếm 55% thị phần). Số lượng người tham gia bán hàng đa cấp hiện có 500.000 người, giảm 57% so với hơn 1,1 triệu người của cùng kỳ năm 2015.
Cũng theo ông Trịnh Anh Tuấn, Nghị định số 42 quy định về Quản lý hoạt động bán hàng đa cấp trên lãnh thổ Việt Nam có hiệu lực thi hành từ ngày 1 tháng 7 năm 2014. Tuy nhiên, sau hơn 2 năm triển khai, các quy định hiện hành đã bộc lộ một số bất cập, khiến loại hình kinh doanh này vốn được đánh giá cao ở nhiều quốc gia trên thế giới song lại bị biến tướng tại Việt Nam, gây bức xúc trong dư luận. Ít nhất 9 doanh nghiệp đã bị Cục Quản lý Cạnh tranh rút giấy phép hoạt động và bị xử phạt với số tiền lên đến gần chục tỷ đồng.
Ngày 9/3/2016, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ban hành Chỉ thị số 02 về việc tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm pháp luật trong bán hàng đa cấp. Qua đó rà soát những quy định còn bất cập để sửa đổi Nghị định 42 theo hướng siết chặt hơn nữa loại hình kinh doanh này để trình Chính phủ thông qua.
"Các mức xử phạt quy định tại Nghị định 42 chưa đủ sức răn đe. Do vậy, Nghị định sửa đổi đang được các đơn vị chức năng Bộ Công Thương soạn thảo theo hướng tăng mức xử phạt đối với các hành vi vi phạm, đồng thời siết chặt hơn nữa các hoạt động bán hàng đa cấp theo hướng bảo vệ đại đa số những người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp", ông Trịnh Anh Tuấn cho biết.
Theo thống kê, 6 tháng đầu năm 48 Sở Công Thương đã tiến hành kiểm tra doanh nghiệp hoạt động trên địa bàn các tỉnh, thành trên cả nước. Kết quả cho thấy 26 doanh nghiệp trên tổng số 48 công ty nằm trong diện kiểm tra có dấu hiệu vi phạm và bị xử phạt với số tiền lên tới gần 4,5 tỷ đồng.
Theo ông Trịnh Anh Tuấn, các vi phạm phổ biến gồm không đăng ký hoạt động, tự ý thay đổi hồ sơ, khuyến mãi “chui”, tổ chức hội nghị, hội thảo, đào tạo mạng lưới quy mô lớn mà không thông báo, không xin... Bên cạnh đó, Sở Công Thương cũng kiểm tra chuyên đề và xử lý 11 doanh nghiệp bán hàng đa cấp nhưng chưa có giấy chứng nhận với tổng số tiền phạt là 653 triệu đồng.
Cũng trong 6 tháng đầu năm, Cục Quản lý cạnh tranh tiến hành nhiều đợt kiểm tra hoạt động bán hàng đa cấp trên địa bàn nhiều tỉnh thành phố. Kết quả cho thấy, tính đến tháng 8 năm 2016, có 36 doanh nghiệp vi phạm và bị xử phạt, với số tiền xử phạt gần 6,5 tỷ đồng.
Cục cũng tiếp nhận và xử lý 123 khiếu nại của người tham gia bán hàng đa cấp. Có 38 khiếu nại không thuộc thẩm quyền xử lý của Cục nên đã được chuyển tới các cơ quan chức năng để xử lý, trong đó có cả cơ quan cảnh sát điều tra và Tổng cục Thuế.
Báo cáo từ 63 Chi cục Quản lý thị trường cũng cho thấy, từ đầu năm 2015 đến nay, cơ quan này đã kiểm tra, xử lý 353 vụ việc liên quan đến kinh doanh đa cấp với tổng số tiền phạt là gần 5 tỷ đồng.
Vấn đề nhức nhối
Nói thêm về các bất cập còn tồn tại, lãnh đạo Bộ Công Thương cho biết, theo ý kiến phản ánh từ nhiều Sở Công Thương, hiện nay, các doanh nghiệp mặc dù đã thực hiện khá đầy đủ nghĩa vụ thông báo hoạt động bán hàng đa cấp tại địa phương nhưng việc quy định doanh nghiệp không cần có chi nhánh/văn phòng đại diện/địa điểm kinh doanh tại địa phương đang gây ra rất nhiều khó khăn cho công tác giám sát, quản lý, thanh tra và kiểm tra.
Ngoài ra, đặc điểm cơ bản của bán hàng đa cấp là người tham gia/nhà phân phối đến tận địa chỉ của khách hàng để tư vấn, giải thích về công dụng của sản phẩm cũng như về các lợi ích về kinh tế trong chương trình trả thưởng của doanh nghiệp.
Do được thực hiện tại các địa điểm riêng tư nên rất khó kiểm soát về nội dung và càng khó thu thập được chứng cứ để xử phạt người tham gia trong trường hợp người tham gia đó nói sai, nói quá về công dụng của sản phẩm cũng như lợi ích của việc tham gia bán hàng đa cấp để dụ dỗ khách hàng mua hàng hoặc tham gia vào mạng lưới do mình xây dựng.
Đáng chú ý, trước sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan chức năng đối với bán hàng đa cấp, một số cá nhân/tổ chức đã chuyển sang các hình thức khác để tiếp tục huy động tài chính như kinh doanh tiền ảo, hô hào góp vốn để đầu tư vào các dự án "bánh vẽ" như bất động sản, nhà hàng, khách sạn...
Tất cả đều có một đặc điểm chung là sử dụng mô hình đa cấp mà cụ thể là mô hình kim tự tháp để huy động tài chính, lấy tiền của người sau để trả cho người trước. Kiểu kinh doanh này là kinh doanh trái phép, đã bị luật pháp nghiêm cấm.
Tuy nhiên, do Bộ luật Hình sự đã xóa bỏ tội "kinh doanh trái phép" nên hiện nay chúng ta không có chế tài để xử lý các hành vi này ngay từ khi chúng mới manh nha xuất hiện. Cơ quan chức năng chỉ có thể vào cuộc khi các dấu hiệu lừa đảo đã tương đối rõ, mà khi đó thì đã quá muộn.
Trong quá trình kiểm tra hoạt động bán hàng đa cấp tại các doanh nghiệp và qua công tác xử lý khiếu nại, Cục QLCT nhận thấy nhiều doanh nghiệp bán hàng đa cấp cho phép người tham gia mua nhiều mã hàng nhưng không giao hàng cho người tham gia mà yêu cầu người tham gia ký biên bản gửi lại hàng cho doanh nghiệp. Đây là một kiểu "lách luật" rất nguy hiểm, cần được quan tâm xử lý khi sửa đổi Nghị định 42/2014/NĐ-CP.
Hiện, Bộ Công Thương đang lấy ý kiến xây dựng Nghị định sửa đổi Nghị định 42/2014/NĐ-CP nhằm hoàn thiện khung khổ pháp lý quản lý hoạt động Bán hàng đa cấp để trình Chính phủ thông qua.
Điểm lại những hoạt động biến tướng trong bán hàng đa cấp, ông Nguyễn Trọng Tín, Phó cục trưởng Cục Quản lý thị trường nhìn nhận, quy định doanh nghiệp không cần có chi nhánh tại địa phương đã gây nhiều khó khăn cho cơ quan quản lý thị trường trong giám sát, kiểm tra.
“Mỗi công ty đặt nhiều chi nhánh như những “chân rết bạch tuộc” ở các địa phương, nên cũng là khó khăn cho cơ quan quản lý. Nhiều trường hợp cán bộ thị trường không thể xác định được địa điểm kinh doanh tại địa phương, không liên lạc được với người đại diện ở địa phương”, ông Tín trăn trở.
Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh: Cán bộ kiểm tra bị gọi điện, nhắn tin đe dọa
Theo Bộ trưởng Bộ Công thương Trần Tuấn Anh, hiện có nhiều hiện tượng bán hàng đa cấp bất chính, lợi dụng để lừa đảo như huy động tài chính qua tiền ảo… Với quy mô số người tham gia bán hàng đa cấp lên tới 1,2 triệu người vào cuối năm 2015, dù không phải công ty đa cấp nào cũng vi phạm nhưng nếu đổ vỡ thì tác động tới xã hội là khôn lường.
“Trong quá trình kiểm tra, xử lý những hành vi lừa đảo, bán hàng đa cấp biến tướng, bản thân tôi, đồng chí Thứ trưởng phụ trách lĩnh vực bán hàng đa cấp và các cán bộ quản lý liên quan… đã nhận được không ít tin nhắn, cuộc gọi đe doạ, mua chuộc”, Bộ trưởng kể.
Ông cho rằng, với hình thức biến tướng bán hàng đa cấp ngày càng tinh vi, nếu không kịp thời nghe ý kiến từ dư luận, xã hội, tăng cường biện pháp quản lý thì chắc chắn nguy cơ rất lớn, ảnh hưởng đến lợi ích của người dân, gây bất ổn xã hội.
Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Thừa Thiên - Huế Nguyễn Thanh: Người tham gia bị thua thiệt cũng không dám tố cáo
Ông Nguyễn Thanh, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Thừa Thiên - Huế nêu thực tế, ở Huế người mua hàng đa cấp lâu nay chủ yếu là sinh viên, người lao động, cán bộ về hưu... Quan hệ mua bán đa cấp cũng rất chằng chịt, biến tướng tinh vi nhưng văn bản quản lý của Bộ Công Thương không điều chỉnh kịp với thực tế phát sinh hoạt động này.
Ông kể, mỗi lần có thông tin báo sắp có hội nghị về bán hàng đa cấp được tổ chức ở Huế, bản thân ông rất lo. “Doanh thu thống kê chỉ là phần bề nổi, chứ phần chìm biến tướng thì không thể thống kê hết. Địa phương nhiều khi rất muốn kiểm tra những hội thảo bán hàng đa cấp nghi ngờ có vấn đề nhưng không có thẩm quyền.
Người tham gia vào mạng lưới đa cấp nếu bị thua thiệt cũng không dám tố cáo, ngược lại họ tìm cách lôi kéo những người khác vào mạng lưới để tìm cách thu lại khoản tiền đã mất. Đây là vấn đề nhức nhối”, ông Nguyễn Thanh trăn trở.
Nhìn về tổng thể quản lý Nhà nước trong bán hàng đa cấp trước và sau Chỉ thị 02, Bộ trưởng Tuấn Anh thẳng thắn, sau hội nghị sơ kết này Bộ Công Thương sẽ bắt tay vào tiếp tục hoàn thiện thể chế, đề xuất với Chính phủ những giải pháp quản lý siết chặt bán hàng đa cấp.
Bộ trưởng cũng yêu cầu, trong thời gian sửa đổi, hoàn thiện khung pháp lý, Cục Quản lý cạnh tranh cần hạn chế cấp phép mới bán hàng đa cấp.
