Theo ông Điều Bá Được - Trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam), tỷ lệ hưởng lương hưu phụ thuộc vào các yếu tố: giới tính, độ tuổi khi nghỉ hưu, chức danh nghề hoặc công việc, nơi làm việc, thời gian đã đóng BHXH. Trong đó, thời gian đã đóng BHXH có vai trò quyết định đến tỷ lệ hưởng lương hưu đối với người nghỉ hưu.
Suy giảm khả năng lao động được nghỉ hưu sớm
Thông tin từ BHXH Việt Nam cho biết, về tuổi nghỉ hưu, các trường hợp không thay đổi điều kiện về tuổi đời bao gồm: người lao động (NLĐ) làm việc trong điều kiện lao động bình thường là 60 tuổi đối với lao động (LĐ) nam, 55 tuổi đối với LĐ nữ; NLĐ có đủ 15 năm làm nghề công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc đặc biệt năng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc làm việc ở nơi có phụ cấp khu vực hệ số 0,7 trở lên là từ đủ 55 tuổi đến đủ 60 đối với nam, từ đủ 50 tuổi đến đủ 55 tuổi đối với nữ; NLĐ có đủ 15 năm làm việc khai thác than trong hầm lò là từ đủ 50 tuổi đến đủ 55 tuổi; Người bị nhiễm HIV/AIDS do tai nạn rủi ro nghề nghiệp thì không kể tuổi; LĐ nữ khi nghỉ việc là người hoạt động chuyên trách hoặc không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn có từ đủ 15 năm đến dưới 20 năm đóng BHXH thì được nghỉ hưu khi đủ 55 tuổi; Người làm việc trong điều kiện LĐ bình thường bị suy giảm khả năng LĐ từ 81% trở lên là nam đủ 50 tuổi và nữ đủ 45 tuổi; Người có đủ 15 năm làm việc đặc biệt năng nhọc, độc hại, nguy hiểm thì không kể tuổi.
Luật cũng quy định trường hợp thay đổi điều kiện về tuổi đời khi nghỉ hưu sớm do suy giảm khả năng LĐ từ 61% trở lên. Đây là quy định tiếp tục lộ trình điều chỉnh tuổi nghỉ hưu kể từ ngày 01/01/2016 đối với NLĐ bị suy giảm khả năng LĐ từ 61% trở lên. Do đó, NLĐ nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi do suy giảm khả năng LĐ từ 61% trở lên phải đạt độ tuổi như sau: Nghỉ trong năm 2018, nam đủ 53 tuổi, nữ đủ 48 tuổi; Nghỉ trong năm 2019, nam đủ 54 tuổi, nữ đủ 49 tuổi; Nghỉ từ năm 2020 trở đi, nam đủ 55 tuổi, nữ đủ 50 tuổi.
Về thời gian đóng BHXH, từ năm 2018 trở đi vẫn giữ nguyên điều kiện có đủ 20 năm đóng BHXH đối với tất cả các trường hợp. Riêng LĐ nữ khi nghỉ việc đã 55 tuổi là người hoạt động chuyên trách hoặc không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn thì giữ nguyên điều kiện có từ đủ 15 năm đến dưới 20 năm đóng BHXH cũng được nghỉ hưu.
Từ năm 2018 trở đi không thay đổi cách tính mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH
Cách tính lương hưu có thay đổi gì?
Công thức tính lương hưu vẫn không đổi: Lương hưu = Tỷ lệ hưởng lương hưu x Mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH (hoặc thu nhập tháng đóng BHXH đối với BHXH tự nguyện).
Tuy nhiên, cách tính tỷ lệ hưởng lương hưu đối với người nghỉ hưu đúng tuổi có thay đổi. Cụ thể, từ 01/01/2018 trở đi, tỷ lệ hưởng lương hưu sẽ được tính là: LĐ nam được tính bằng 45% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH khi có thời gian đóng BHXH đủ 16 năm và nghỉ hưu năm 2018, đủ 17 năm và nghỉ hưu năm 2019, đủ 18 năm và nghỉ hưu năm 2020, đủ 19 năm và nghỉ hưu năm 2021, đủ 20 năm và nghỉ hưu từ năm 2022 trở đi; LĐ nữ nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi thì 15 năm đóng BHXH được tính bằng 45% mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH (trước năm 2018 LĐ nam chỉ cần có đủ 15 năm đóng BHXH đã được tính bằng 45%).
Sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH, NLĐ (cả nam và nữ) được tính thêm 2%; mức tối đa bằng 75% (trước năm 2018, LĐ nữ cứ mỗi năm đóng BHXH tăng thêm sau khi đạt tỷ lệ 45% được tính thêm 3%)
Nội dung tính tỷ lệ hưởng lương hưu trước năm 2018 và từ năm 2018 trở đi thể hiện ở bảng sau:
Ví dụ, LĐ nữ có 25 năm đóng BHXH nghỉ hưu trong năm 2017 thì tỷ lệ % hưởng lương hưu là 75% (15 năm đầu bằng 45% + 10 năm tiếp theo mỗi năm tính thêm 3% bằng 30%); nếu LĐ nữ này nghỉ hưu trong năm 2018 thì tỷ lệ % hưởng lương hưu là 65% (15 năm đầu bằng 45% + 10 năm tiếp theo mỗi năm tính thêm 2% bằng 20%). Như vậy, từ năm 2018 trở đi để được đạt tỷ lệ % hưởng lương hưu ở mức tối đa là 75% thì LĐ nữ phải có thời gian đóng BHXH là 30 năm.
LĐ nam có 30 năm đóng BHXH nghỉ hưu trong năm 2017 thì tỷ lệ % hưởng lương hưu là 75% (15 năm đầu bằng 45 % + 15 năm tiếp theo mỗi năm tính thêm 2% bằng 30%); nếu LĐ nam này nghỉ hưu trong năm 2018 thì tỷ lệ % hưởng lương hưu là 73% (16 năm đầu bằng 45% + 14 năm tiếp theo mỗi năm tính thêm 2% bằng 28%). Như vậy, khi kết thúc lộ trình từ năm 2022 trở đi, để đạt được tỷ lệ % hưởng lương hưu ở mức tối đa là 75% thì LĐ nam phải có thời gian đóng BHXH là 35 năm.
Đối với người nghỉ hưu trước tuổi (khoản 3 Điều 56), từ năm 2018 không thay đổi cách tính trừ tỷ lệ do nghỉ hưu trước tuổi. Cụ thể, sau khi tính tỷ lệ như trên, cứ mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi quy định thì giảm 2% (cả nam và nữ); trường hợp tuổi nghỉ hưu có thời gian lẻ đến đủ 6 tháng thì mức giảm là 1%, từ trên 6 tháng thì không giảm tỷ lệ %.
Đóng BHXH trên cơ sở tổng thu nhập
Như vậy có thể thấy, kể từ ngày 01/01/2018 trở đi, cách tính tỷ lệ % hưởng lương hưu có thay đổi so với nghỉ hưu trước năm 2018. Tuy nhiên, việc điều chỉnh này chỉ tác động trực tiếp đến một số nhóm đối tượng chứ không phải tất cả các đối tượng hưởng lương hưu từ năm 2018 trở đi đều bị giảm lương hưu. Trường hợp đủ điều kiện về tuổi đời mà chưa đủ số năm đóng BHXH để đạt tỷ lệ 75% thì khi nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi đa số LĐ nữ bị giảm tỷ lệ lương hưu so với hiện hành.
Trường hợp nghỉ hưu mà chưa đủ tuổi đời theo quy định thì còn phải giảm trừ tỷ lệ % do nghỉ hưu trước tuổi (mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi trừ 2%). Điều đó có nghĩa là, nếu NLĐ nghỉ hưu sớm trước tuổi càng nhiều, thì tỷ lệ giảm trừ càng nhiều. Trong khi đó, nếu tiếp tục đóng BHXH thêm 01 năm thì tỷ lệ lương hưu cũng tăng tương ứng 2%.
Do đó, có thể khẳng định rằng, tỷ lệ hưởng lương hưu sẽ thấp khi nghỉ hưu sớm và càng thấp hơn nếu thời gian đóng BHXH không nhiều.
Ngoài ra, Luật BHXH 2014 còn quy định: Từ ngày 01/01/2018 trở đi, tiền lương tháng đóng BHXH bắt buộc là mức lương, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác theo quy định của pháp luật LĐ để bảo đảm lương hưu được cải thiện hơn, bù cho việc giảm sút tỷ lệ hưởng lương hưu khi phải tham gia BHXH thêm 5 năm cho cả nam và nữ để đạt tỷ lệ hưởng tối đa là 75%. Do đó, khi mức đóng BHXH được điều chỉnh trên cơ sở tổng thu nhập của NLĐ càng cao thì lương hưu sẽ cao hơn so với trước 2018.
