Kỳ vọng Việt Nam trở thành trung tâm tài sản số có kiểm soát

Những “chợ đen” quy mô lớn, tiềm ẩn nhiều rủi ro

Tại Diễn đàn “Thị trường tài sản số: Từ xu hướng tới bứt phá”, do Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC), Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA) phối hợp tổ chức, Thượng tá Nguyễn Thành Chung, Phó Trưởng phòng 4, Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an) nhận định, thời gian qua, tài sản mã hóa đã bị lợi dụng cho nhiều hoạt động phi pháp, từ huy động vốn trái phép, lừa đảo đến rửa tiền xuyên biên giới.

Theo dữ liệu từ CoinGecko, thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam cũng diễn ra sôi động, theo thống kê, Việt Nam hiện có hơn 20 triệu người đang sở hữu tài sản mã hóa, đứng thứ 5 toàn cầu… Bên cạnh giao dịch trên sàn quốc tế, hoạt động trao đổi, mua bán tài sản mã hóa giữa cá nhân với cá nhân trên không gian mạng còn được tổ chức theo dạng “chợ đen”.

Thống kê cho thấy, giai đoạn 2019 - 2024, lực lượng chức năng đã phát hiện gần 20.000 vụ lừa đảo trên không gian mạng, với tổng thiệt hại hơn 12.000 tỉ đồng, trong đó phần lớn số tiền phạm tội được chuyển thành tài sản mã hóa qua các sàn quốc tế.

Từ tháng 6/2023, Việt Nam bị đưa vào “Danh sách xám” của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính (FATF) do những hạn chế trong phòng, chống rửa tiền. Một trong những yêu cầu trọng tâm của FATF là Việt Nam cần xây dựng khung pháp lý điều chỉnh thị trường tài sản ảo.

Song song với giao dịch trên các sàn quốc tế như Binance, Bybit, OKX…, một “thị trường ngầm” đã hình thành, nơi hàng nghìn giao dịch được thực hiện mỗi ngày qua các nhóm kín, “chợ đen” trên mạng xã hội như “Chợ đen Bitcoin Remitano USDT”, “Mua Bán USDT Việt Nam”, “Trade Coin Miền Trung”…

Các nhóm này hoạt động theo hình thức mua bán ngang hàng (P2P), nơi người mua và người bán giao dịch trực tiếp, không qua trung gian, không chịu sự kiểm soát của cơ quan quản lý. Uy tín chỉ được đánh giá dựa trên bình luận của thành viên trong nhóm. Mỗi ngày, giá trị giao dịch tại các “chợ đen” có thể từ vài nghìn đến hàng trăm nghìn USD, thậm chí có trường hợp lên tới hàng triệu USDT. Nhiều bài đăng công khai mời mua lại “crypto bẩn”,  tức tài sản mã hóa có nguồn gốc từ hành vi phạm tội với quy mô hàng chục triệu USD.

Một vụ án điển hình là chuyên án 777pay do Công an tỉnh Tây Ninh triệt phá tháng 7/2024. Nhóm đối tượng lừa đảo đã chiếm đoạt gần 20 tỷ đồng, sau đó chuyển lòng vòng qua nhiều tài khoản rồi mua USDT để xóa dấu vết. Chỉ trong 9 tháng, nhóm này đã “rửa” hơn 350 tỷ đồng, tương đương gần 15 triệu USDT.

Không chỉ dừng lại ở lừa đảo, các dự án phát hành token “ảo” cũng trở thành công cụ chiếm đoạt tài sản. Nhiều đối tượng tự phát hành đồng tiền không có giá trị thanh khoản, rồi “thổi giá”, dụ dỗ nhà đầu tư góp vốn, sau đó “bốc hơi” toàn bộ. Khi giá trị token sụp đổ, nhà đầu tư mất trắng, trong khi cơ quan chức năng gặp khó khăn vì chưa có hành lang pháp lý để xử lý.

Nghị quyết 05/CP - bước ngoặt pháp lý cho tài sản mã hóa

Không chỉ dừng ở cảnh báo, Chính phủ Việt Nam đã có động thái mạnh mẽ với việc ban hành Nghị quyết 05/2025/NQ-CP về thí điểm thị trường tài sản mã hóa, hiệu lực từ 9/9/2025. Đây là nền tảng thực thi Luật Công nghiệp công nghệ số 2025, vừa được Quốc hội thông qua, nhằm hợp pháp hóa dần các hoạt động tài sản số, trong đó có tiền mã hóa.

Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA) cho rằng, đây là bước đi “nhanh và kịp thời”, đặc biệt khi Real World Assets (RWA) - tài sản thực được mã hóa, đang trở thành xu thế toàn cầu.

Theo Boston Consulting Group và Ripple, quy mô thị trường RWA có thể đạt 19 nghìn tỷ USD vào năm 2033, tương đương 10% GDP toàn cầu. Việc Việt Nam chọn hướng này, theo ông Trung, là “đi đúng dòng chảy của thế giới”.

Tuy nhiên, ông cũng lưu ý hai điều kiện sống còn cho thị trường này là thanh khoản và minh bạch. Blockchain có thể bảo đảm tính truy xuất, nhưng chỉ khi có thị trường thứ cấp và sự liên thông quốc tế, RWA mới thực sự phát huy giá trị.

Theo thống kê, hơn 90% token phát hành giai đoạn 2020 - 2022 đã mất giá trị hoặc ngừng hoạt động. Vì vậy, việc Nhà nước yêu cầu chỉ phát hành tài sản mã hóa dựa trên tài sản thực là bước đi thận trọng, tránh tình trạng “token rác” tràn lan.

Ngoài ra, giao dịch bắt buộc bằng đồng Việt Nam giúp ổn định chính sách tiền tệ và ngăn rủi ro rửa tiền trong giai đoạn thí điểm.

Với doanh nghiệp nhỏ, dù yêu cầu vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng có thể gây lo ngại, ông Trung cho rằng “cơ hội không bị đóng lại”, vì các startup vẫn có thể tham gia qua trung tâm tài chính quốc tế hoặc thị trường thứ cấp.

Theo Nghị quyết, chương trình thí điểm kéo dài 5 năm, cho phép tối đa 5 sàn giao dịch tài sản số được cấp phép hoạt động, dưới sự giám sát chặt chẽ của Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước. Các sàn phải đáp ứng yêu cầu vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng, bảo đảm tiêu chuẩn an toàn cấp độ 4, tuân thủ nghiêm quy định phòng, chống rửa tiền (AML/CFT). Đáng chú ý, trong giai đoạn thí điểm, chỉ doanh nghiệp Việt Nam mới được phép phát hành tài sản mã hóa và chỉ nhà đầu tư nước ngoài được phép mua. Cách làm này giúp hạn chế rủi ro trong nước, đồng thời tạo cơ chế thử nghiệm để hoàn thiện khung pháp lý trước khi mở rộng quy mô.

Cùng đó, Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 là đạo luật đầu tiên điều chỉnh toàn diện lĩnh vực công nghiệp công nghệ số, bao gồm AI, bán dẫn, blockchain và tài sản số. Luật định nghĩa rõ ràng “tài sản số”, “tài sản mã hóa”, quy định quyền sở hữu, giao dịch và bảo mật. Theo kế hoạch, đến đầu năm 2026, Bộ Tài chính sẽ ban hành nghị định hướng dẫn quản lý tài sản số, còn Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ xây dựng 5 thông tư chi tiết về công nghệ, tiêu chuẩn và an toàn mạng.

Luật cũng tạo hành lang cho mô hình sandbox pháp lý, nơi các doanh nghiệp fintech, blockchain, AI có thể thử nghiệm sản phẩm, giảm lệ thuộc vào quy định cứng nhắc. Đây là cơ chế linh hoạt, giúp Việt Nam rút ngắn khoảng cách với các quốc gia tiên tiến trong khu vực như Singapore hay Hàn Quốc.

Không chỉ vậy, Luật còn quy định ưu đãi thuế, hỗ trợ đầu tư cho doanh nghiệp công nghệ số, nhằm đạt mục tiêu 150.000 doanh nghiệp công nghệ số đến năm 2030. Khi kết hợp với Nghị quyết 05/2025/NQ-CP, hệ sinh thái tài sản số của Việt Nam sẽ vừa an toàn, vừa cạnh tranh, tránh tình trạng rủi ro như hiện nay.

Bên cạnh đó, Trung tâm tài chính quốc tế (IFC) tại TP HCM và Đà Nẵng - được Chính phủ phê duyệt thí điểm từ tháng 9/2025 sẽ là điểm kết nối giữa tài chính truyền thống và tài sản số. IFC áp dụng chuẩn quốc tế về vốn, kế toán và an ninh mạng, tạo môi trường an toàn để các quỹ đầu tư và startup blockchain hoạt động.

Theo bà Nguyễn Thị Minh Thơ, Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống rửa tiền (Ngân hàng Nhà nước), Nghị quyết 05 đã đáp ứng yêu cầu này khi đưa ra các chuẩn mực phòng, chống rửa tiền rất nghiêm ngặt: thực hiện xác thực danh tính cá nhân chặt chẽ; giám sát giao dịch từ 1.000 USD trở lên; lưu trữ dữ liệu tối thiểu 10 năm; báo cáo giao dịch đáng ngờ. Những quy định này vừa giúp truy vết tội phạm, vừa bảo vệ quyền lợi người dùng.

Để vượt qua thách thức, giới chuyên gia đề xuất lộ trình thận trọng nhưng linh hoạt. GS.TS Phan Trung Lý nhấn mạnh, chính sách cần “vừa đủ để bảo vệ, vừa tạo không gian cho đổi mới”. VBA đề xuất Việt Nam có thể bắt đầu bằng việc mã hóa những tài sản an toàn, minh bạch như trái phiếu Chính phủ, học hỏi kinh nghiệm thành công từ Hồng Kông (Trung Quốc) và Thái Lan. Song song, việc hợp tác với các định chế tài chính quốc tế sẽ giúp Việt Nam tiếp cận chuẩn mực toàn cầu và thu hút vốn dài hạn.

Theo Thượng tá Nguyễn Thành Chung, để nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm trong lĩnh vực tài sản mã hóa, Cục An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao khuyến nghị: Các tổ chức có nhu cầu xin cấp phép thí điểm thị trường tài sản mã hóa theo Nghị quyết số 05/NQ-CP cần tuân thủ các quy định liên quan, đặc biệt là quy định liên quan tới việc đánh giá, thẩm định hệ thống thông tin cấp độ 4; việc xây dựng các quy trình giám sát giao dịch, giám sát rủi ro, quy trình phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố. Các cá nhân sở hữu tài sản mã hóa cần chú ý mốc thời gian sau thời hạn 6 tháng kể từ khi tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa đầu tiên được cấp phép, nhà đầu tư trong nước giao dịch tài sản mã hóa không thông qua tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa do Bộ Tài chính cấp phép tùy theo tính chất, mức độ vi phạm sẽ bị xử lý vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định pháp luật. Việc giao dịch tài sản mã hóa tại các sàn giao dịch nội địa sẽ góp phần bảo đảm quyền lợi của khách hàng khi có tranh chấp xảy ra, nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố. Cần nhanh chóng hoàn thiện hành lang pháp lý để xử lý các hành vi vi phạm pháp luật trong lĩnh vực tài sản mã hóa...

Thị trường tài sản mã hóa mang đến hai mặt đối lập: cơ hội đổi mới và nguy cơ tội phạm. Sự ra đời của Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 và Nghị quyết 05/2025/NQ-CP là lời khẳng định mạnh mẽ rằng Việt Nam không đứng ngoài cuộc cách mạng tài sản số, mà chọn con đường chủ động, minh bạch và an toàn.