Gương sáng Pháp luật

Chuyên gia pháp lý Nguyễn Quốc Việt: Kiến thức và tâm huyết gửi vào 3 “đời” Bộ luật Hình sự

Dù đã nghỉ chế độ, ông Việt vẫn miệt mài nghiên cứu, tiếp tục cống hiến cho đất nước.
Dù đã nghỉ chế độ, ông Việt vẫn miệt mài nghiên cứu, tiếp tục cống hiến cho đất nước.
(PLVN) - Gần 40 năm công tác trong ngành Tư pháp, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính (Bộ Tư pháp) đã ghi dấu ấn trong nhiều Bộ luật Hình sự (BLHS), góp phần hoàn thiện BLHS 1999, đóng góp chuyên môn hoàn thiện BLHS 2015.

Biết từ động cơ máy bay đến kiến thức luật pháp

Câu chuyện đến với lĩnh vực pháp lý của ông Nguyễn Quốc Việt khá bất ngờ. Thời học sinh, ông học một trường phổ thông công nghiệp ở gần Nhà thờ Lớn (Hà Nội) để ra làm công nhân bậc 4/7. Tốt nghiệp, ông được cử sang Liên Xô (cũ) học chế tạo động cơ máy bay, rồi bất ngờ được phân công học luật.

Thời gian ban đầu chuyển sang học luật, ông gặp khá nhiều khó khăn bỡ ngỡ bởi kiến thức từng được đào tạo là khoa học tự nhiên; trong khi luật thuộc lĩnh vực khoa học xã hội; từ ngữ, chuyên môn khác nhau hoàn toàn. “Song với nhiệt huyết của tuổi trẻ cùng suy nghĩ “Nhà nước phân công, giao việc gì thì mình phải cố gắng hoàn thành việc ấy”, tôi đã vượt qua những khó khăn ban đầu, hoàn thành tốt việc học, trở về cống hiến”, ông hồi ức.

Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính (Bộ Tư pháp) nơi ông Việt nhiều năm lãnh đạo nhiều lần được nhận Cờ Thi đua, Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, của Bộ trưởng. Ông Việt cũng vinh dự được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhì; là phần thưởng mà Đảng, Nhà nước ghi nhận những đóng góp của ông trong công cuộc xây dựng hoàn thiện pháp luật.

Năm 1973, ông Việt trở về nước, được nhận vào làm tại Ủy ban Pháp chế (tiền thân của Bộ Tư pháp ngày nay). Khi Bộ Tư pháp tái thành lập với nhiệm vụ tham mưu giúp Chính phủ xây dựng pháp luật và quản lý các mảng hoạt động bổ trợ tư pháp, gồm các đơn vị chính là Vụ Pháp luật chung và Vụ Pháp luật Kinh tế, ông Việt vẫn tiếp tục công tác tại đây.

Năm 1987, ông được đề bạt làm Vụ phó Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính (được tách ra từ Vụ Pháp luật chung). Ba năm sau, ông được cử đi biệt phái đến Văn phòng Chính phủ tham gia công tác chống tham nhũng. Năm 1993, ông quay lại Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính, tiếp tục giữ cương vị Vụ phó. Đến năm 1999, ông chính thức được bổ nhiệm chức Vụ trưởng cho đến khi nghỉ chế độ vào 2009.

Phần lớn thời gian công tác của ông Việt gắn liền cùng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính. Trong quá trình công tác ấy, ông được đánh giá cùng tập thể luôn tích cực tham mưu cho lãnh đạo Bộ trong công tác pháp luật, xây dựng nhiều BLHS.

Đầu tiên phải kể đến BLHS 1985, là BLHS đầu tiên của Việt Nam; ra đời trong bối cảnh nền kinh tế bao cấp và thực tiễn tình hình tội phạm thời kỳ đó; nhưng đã rất tiến bộ. Khi xây dựng BLHS 1985, ông Việt thuộc Ban Thư ký, cùng một thành viên khác được phân công dịch BLHS 1960 của Nga để tham khảo. Trên cơ sở BLHS của Nga, các nhà làm luật đã xây dựng BLHS năm 1985 của nước ta với hai phần: Phần chung và phần tội phạm. “Các cấu thành tội phạm khi đó rất đơn giản, ngắn gọn, căn cứ vào thực tiễn của nước ta thời đó. Dù sơ khai nhưng BLHS năm 1985 cũng đã là một tiến bộ rất lớn”, ông Việt đánh giá.

Sau một thời gian dài thi hành BLHS 1985, tình hình kinh tế xã hội đất nước có những thay đổi to lớn, đòi hỏi phải sửa đổi cơ bản, toàn diện BLHS để đáp ứng yêu cầu công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm trong bối cảnh mới. Thực hiện chủ trương sửa đổi toàn diện BLHS, năm 1993 Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính được giao là cơ quan chủ trì soạn thảo, ông Việt là Tổ phó Tổ Biên tập.

Quá trình thực hiện, ông Việt hồi ức luôn đau đáu làm sao hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự nên gửi gắm rất nhiều tâm huyết của mình. Trước hết là vấn đề nhân đạo trong chính sách hình sự. Khi được giao làm về vấn đề này, ông và mọi người trong Vụ đã nghiên cứu kỹ lưỡng, tham khảo luật của nước ngoài, so sánh với tình hình thực tế của Việt Nam.

Từ 44 tội danh có hình phạt cao nhất là tử hình trong BLHS 1985; đến BLHS năm 1999 chỉ còn 29 tội. Việc này phù hợp định hướng nhân đạo trong chính sách hình sự, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Theo kinh nghiệm của ông Việt, không phải cứ hình phạt nặng thì sẽ giảm tội phạm, điều quan trọng là giáo dục hướng thiện, các hành vi phạm tội phải được phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh. BLHS năm 1999 được Quốc hội thông qua đã góp phần giữ vững trật tự an toàn xã hội trong suốt nhiều năm.

Một vấn đề khá thú vị, là ngay từ BLHS 1999, ông Việt đã mạnh dạn đề xuất một số định hướng mới, trong đó có việc bỏ tội “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng”. “Bởi theo tôi, cấu thành tội phạm của tội này không rõ, quá rộng. Thời điểm đó, cơ quan chủ trì soạn thảo đã mời các nhà khoa học, các cán bộ công an, VKS, tòa án đến để bàn về vấn đề trên. Tôi e ngại nếu xử lý không chính xác có thể dẫn đến hình sự hóa các quan hệ dân sự, các nhà kinh doanh rất sợ”, ông Việt nhớ lại.

Khi ấy, ông Việt đặt vấn đề xem từ trước đến nay có biểu hiện gì của “cố ý làm trái” đã điều tra, truy tố, xét xử, đưa ra để mọi người xem xét, đánh giá; nhưng không thể liệt kê được vì thực tiễn cố ý làm trái rất phong phú, trong khi về nguyên tắc, pháp luật phải bám sát thực tiễn, phản ánh đúng thực tiễn. Qua các cuộc họp, mọi người thống nhất đặt ra 2 phương án: Bỏ tội danh trên bằng một số tội danh cụ thể khác (quan điểm của Bộ Tư pháp và doanh nghiệp); và giữ tội danh trên (quan điểm của một số cán bộ tố tụng) để xin ý kiến.

Sau khi lấy phiếu biểu quyết của các đại biểu, Quốc hội thấy số phiếu đồng ý giữ tội danh trên nhiều hơn nên vẫn giữ tội “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” trong BLHS 1999. Phải đến BLHS năm 2015, tội danh trên mới bị bãi bỏ.

“Năm 1999, quan điểm bỏ tội danh trên chưa được Quốc hội thông qua là do chúng tôi chưa chuẩn bị kỹ lưỡng. Đến 2015 khi chuẩn bị kỹ hơn, lập luận rõ ràng hơn, mới được Quốc hội thông qua”, ông Việt chia sẻ.

Dù một vài đề xuất chưa được Quốc hội thông qua trong BLHS 1999, nhưng ông Việt cho hay không nản chí; mà luôn nghiêm khắc với mình phải cố gắng tự hoàn thiện học hỏi để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công việc; đồng thời không ngừng truyền đạt kinh nghiệm cho đồng nghiệp.

Đã nghỉ hưu vẫn tiếp tục cống hiến

Năm 2009 ông Việt nghỉ theo chế độ. Nhưng khi được mời tham gia đóng góp ý kiến để sửa đổi, hoàn thiện BLHS 2015, ông lập tức nhận lời.

Ông Việt cho biết nhờ sự chuẩn bị kỹ lưỡng, những ý kiến đề xuất trong BLHS 1999 chưa được Quốc hội thông qua thì nay đã được thông qua hết. Như tội “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” được thay thế bằng 15 tội danh khác cụ thể trong lĩnh vực đất đai, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm xã hội, sử dụng tài sản công, bán đấu giá… “Thay 1 tội bằng 15 tội danh khác, đến giờ cũng chưa thấy phát sinh ra tội danh mới nào mà cần phải bổ sung”, ông Việt đánh giá.

Nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính Nguyễn Quốc Việt

Nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính Nguyễn Quốc Việt

Khi tham gia xây dựng, sửa đổi hoàn thiện BLHS 2015 với vai trò chuyên gia, ông tiếp tục quan tâm chính sách hình sự với người chưa thành niên phạm tội. Ông cho hay bản thân đã nghiên cứu “đông tây kim cổ”, Công ước của Liên Hợp quốc về quyền con người, quyền trẻ em thì thấy BLHS năm 1999 “chưa đáp ứng được”.

“BLHS năm 1999 chỉ quy định người từ 14 đến dưới 16 tuổi chịu trách nhiệm hình sự với các tội rất nghiêm trọng do cố ý và tội đặc biệt nghiêm trọng. Từ ngữ này không chính xác, khó hiểu”, ông Việt nói. Theo ông Việt, “rất nghiêm trọng do cố ý”, là từ khó hiểu với nhiều người dân bình thường. Làm sao để các em biết hành vi nào là rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng để phòng ngừa? Ông Việt đã “tìm lời giải” bằng cách đưa vấn đề người từ 14 đến dưới 16 tuổi chịu TNHS với một số tội nhất định (15 tội) gồm tội “Giết người”, “Cướp tài sản”… ra Tổ biên tập. Tại đây, các thành viên thảo luận rồi thêm bớt một số khác vào, sau đó trình Quốc hội.

“Quốc hội sau đó đã quyết định người thành niên chỉ phải chịu TNHS với 28 tội danh. Đây cũng là một cái đạt được trong quá trình sửa đổi BLHS 2015. Bởi một trong những định hướng của BLHS sửa đổi là phải hội nhập quốc tế, phù hợp các hiệp ước, điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên”, ông Việt nói.

Không chỉ tham gia góp ý sửa đổi BLHS, ông Việt còn tham gia nhiều dự án nước ngoài, viết bài nghiên cứu cho các tạp chí trong lĩnh vực pháp lý… Nhiệt huyết với ngành Tư pháp, với việc hoàn thiện các lĩnh vực pháp luật chưa bao giờ vơi bớt trong ông.

Từ 44 tội danh có hình phạt cao nhất là tử hình trong BLHS 1985; đến BLHS năm 1999 chỉ còn 29 tội. Việc này phù hợp định hướng nhân đạo trong chính sách hình sự, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Theo kinh nghiệm của ông Việt, không phải cứ hình phạt nặng thì sẽ giảm tội phạm, điều quan trọng là giáo dục hướng thiện, các hành vi phạm tội phải được phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh. BLHS năm 1999 được Quốc hội thông qua đã góp phần giữ vững trật tự an toàn xã hội trong suốt nhiều năm.

Tin cùng chuyên mục

Tinh gọn bộ máy theo tinh thần Nghị Quyết 18-NQ/TW: Cần giảm thời gian giải quyết thủ tục hành chính, tiết kiệm chi phí cho người dân và doanh nghiệp

Tinh gọn bộ máy theo tinh thần Nghị Quyết 18-NQ/TW: Cần giảm thời gian giải quyết thủ tục hành chính, tiết kiệm chi phí cho người dân và doanh nghiệp

(PLVN) -  Cải cách tinh gọn bộ máy hiện nay đang thực hiện mạnh mẽ từ trung ương xuống, do vậy, nên cải cách theo hướng phân quyền mạnh hơn cho cấp địa phương, còn Trung ương chỉ làm những việc điều phối xuyên quốc gia. Trung ương kiên quyết không làm các nhiệm vụ thuộc phạm vi của địa phương, nhằm giảm thiểu việc can thiệp hay chồng chéo nhiệm vụ. Đây là một nội dung trong bài viết của GS.TS Võ Xuân Vinh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh doanh (ĐH Kinh tế).

Đọc thêm

Nắm bắt cơ hội để tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật

Nắm bắt cơ hội để tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật
(PLVN) - Để triển khai kịp thời, hiệu quả các chủ trương, đường lối được đề ra tại Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới gắn với Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, thời gian qua, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) đã được tăng cường tổ chức thực hiện và đạt được những kết quả bước đầu quan trọng.

Thứ trưởng Mai Lương Khôi dự hội nghị triển khai công tác của Cục Thi hành án dân sự TP. Hồ Chí Minh

Thứ trưởng Mai Lương Khôi dự hội nghị triển khai công tác của Cục Thi hành án dân sự TP. Hồ Chí Minh
(PLVN) - Ngày 12/12, Cục Thi hành án Dân sự (THADS) TP HCM tổ chức hội nghị triển khai thực hiện chỉ tiêu nhiệm vụ theo dõi THADS, theo dõi thi hành àn hành chính năm 2025 và ký kết quy chế phối hợp liên ngành trong công tác THADS tại TP. HCM. Thứ trưởng Bộ Tư pháp Mai Lương Khôi dự, chỉ đạo hội nghị và chứng kiến lễ ký kết.

Chi cục Thi hành án dân sự quận Gò Vấp: Triển khai công tác năm 2025

Toàn cảnh Hội nghị.
(PLVN) -Chiều 10/12, Chi cục Thi hành án dân sự quận Gò Vấp tổ chức Hội nghị triển khai thực hiện chỉ tiêu, nhiệm vụ công tác thi hành án dân sự và theo dõi thi hành án hành chính năm 2025. Ông Trần Phương Hồng, Ủy viên Thường vụ Đảng ủy, Phó Cục trưởng Cục Thi hành án dân sự TP.HCM tham dự và chỉ đạo Hội nghị.

Hình thành thiết chế Luật sư công sẽ tăng cường nguồn lực cho tổ chức Trợ giúp pháp lý

Luật sư Nguyễn Hồng Bách, Chủ tịch HĐTV Công ty Luật Hồng Bách và Cộng sự.
(PLVN) -Thiết chế Luật sư công ở Việt Nam đang được hiểu như thế nào và sự cần thiết của Luật sư công trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt xuất phát từ thực tế, tại Việt Nam không phải đối tượng nào cũng có điều kiện nhờ luật sư khi gặp các vấn đề pháp lý. Xung quanh vấn đề này Báo PLVN phỏng vấn Luật sư Nguyễn Hồng Bách, Chủ tịch HĐTV Công ty Luật Hồng Bách và Cộng sự.

“Cẩm nang pháp luật” giúp giảm tải công việc cho cán bộ tư pháp địa phương của chị Phạm Thị Trang Đài

Chị Phạm Thị Trang Đài, Phó Chánh Thanh tra Sở Tư pháp tỉnh Lâm Đồng
(PLVN) - Thấu hiểu nỗi vất vả của cán bộ Tư pháp - hộ tịch cấp xã nói chung và cán bộ ngành tư pháp nói riêng, chị Phạm Thị Trang Đài (SN 1972, Phó Chánh Thanh tra Sở Tư pháp tỉnh Lâm Đồng) không ngừng nghiên cứu, cải tiến liên quan đến công tác theo dõi thi hành pháp luật giúp “giảm tải” cho cán bộ cũng như dễ dàng phổ biến đến người dân.

184 luật cần sửa đổi, bổ sung khi tinh gọn bộ máy

Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh
(PLVN) -  Chiều 11/12, tại TPHCM, phát biểu tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy TP. HCM, Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết: Bộ Tư pháp đang được Chính phủ giao rà soát toàn bộ hệ thống văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy theo Nghị quyết 18- NQ/TW

TP.Hồ Chí Minh: Tập trung hơn nữa nguồn lực cho công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế

Lễ kí kết Chương trình phối hợp công tác về tăng cường hợp tác trong lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành công tác Tư pháp trên địa bàn TP.HCM giai đoạn 2025 - 2030 giữa Bộ trưởng Bộ Tư pháp và Chủ tịch UBND TP. HCM
(PLVN) - Chiều 11/12, Đoàn Công tác Ban Cán sự Đảng Bộ Tư pháp do Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, Uỷ viên Ban chấp hành TW Đảng dẫn đầu đã có buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy TP.Hồ Chí Minh về nâng cao hiệu quả phối hợp công tác lãnh đạo, chỉ đạo đối với công tác tư pháp và thi hành án dân sự trên địa bàn Thành phố.

Hết sức cần thiết hình thành thiết chế luật sư công

Thạc sĩ Đỗ Thu Hương. (Ảnh PV)
(PLVN) -  Trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng như hiện nay, việc hình thành thiết chế luật sư công là hết sức cần thiết và nên được sớm thông qua trong lần sửa đổi, bổ sung Luật Luật sư sắp tới.

Phú Yên: Sáng kiến cấp phiếu lý lịch tư pháp qua VNeID đạt giải ba cuộc thi về cải cách hành chính

Bà Phan Thị Hoa, Phó Giám đốc Sở Tư pháp (thứ ba từ phải qua) đại diện Sở nhận giải.
(PLVN) - Sáng kiến giải pháp “Tiết kiệm thời gian, chi phí cho người dân và doanh nghiệp thông qua ứng dụng VNeID khi thực hiện thủ tục cấp phiếu lý lịch tư pháp” của Sở Tư pháp tỉnh Phú Yên mới đây đã được trao giải ba tại cuộc thi Tìm kiếm sáng kiến, giải pháp cải cách hành chính năm 2024 của tỉnh.