Bỏ Quỹ đồng nghĩa với bỏ điều hành giá
Trong dự thảo Nghị định sửa đổi về quản lý kinh doanh xăng dầu (XD), Bộ Công Thương nhấn mạnh: “Do Quỹ BOG là công cụ linh hoạt duy nhất để Nhà nước có thể điều hành mức tăng giảm giá XD trong từng kỳ điều hành giá. Nếu bỏ Quỹ BOG sẽ đồng nghĩa với việc bỏ điều hành giá XD”. Tuy nhiên, trong các phương án mà Bộ này đưa ra lấy ý kiến vẫn có phương án bỏ Quỹ BOG.
Theo đó, với phương án bỏ Quỹ BOG, Bộ Công Thương đề xuất, Nhà nước chỉ quy định công thức tính giá chung, công bố một số khoản trong cơ cấu giá định hướng (gồm giá thế giới, các loại thuế, phí thu vào ngân sách Nhà nước), DN tự xác định chi phí thực tế của DN cùng với các yếu tố do Nhà nước công bố để tính giá bán XD của đơn vị mình ra thị trường và tự chịu trách nhiệm về tính chính xác của các mức chi phí phát sinh trước pháp luật. “Nhà nước thực hiện hậu kiểm để giám sát việc xác định các mức chi phí nêu trên” - Bộ Công Thương lưu ý.
Bộ Công Thương cho rằng, ưu điểm của phương án này là tạo sự linh hoạt hoàn toàn cho DN, giá bán XD phù hợp với các chi phí phát sinh của từng DN, giúp DN bảo đảm duy trì hoạt động kinh doanh và cung cấp XD ổn định hơn cho thị trường; tăng mức độ cạnh tranh cho các DN. Nhưng có nhược điểm là Nhà nước không có công cụ để can thiệp và điều tiết để điều hành kinh tế vĩ mô chung (do XD là đầu vào quan trọng của đời sống kinh tế - xã hội). Đặc biệt khi giá XD tăng cao hoặc vào những giai đoạn nhạy cảm như lễ, Tết, thị trường có nhiều biến động và làm giá của các mặt hàng khác nhau tăng theo và khi giá XD giảm thì giá các mặt hàng khác lại không giảm theo tương ứng.
Đáng lưu ý, theo Bộ này, nếu bỏ Quỹ BOG thì tại một số địa bàn có mức độ cạnh tranh thấp, không khuyến khích các DN tiết giảm chi phí để giảm giá bán cho người tiêu dùng hoặc các DN có thể câu kết với nhau để cùng tăng giá bán, ảnh hưởng đến lợi ích của người tiêu dùng.
Do đó, Bộ Công Thương lựa chọn phương án giữ nguyên quy định về quản lý Quỹ BOG hiện hành. Lý do được giải thích là để Nhà nước duy trì được một công cụ điều hành giá khá linh hoạt, bảo đảm can thiệp bình ổn giá XD một cách hiệu quả, góp phần kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô.
Để giá xăng dầu hoạt động theo cơ chế thị trường
Ông Phạm Thế Anh - Trưởng khoa Kinh tế học, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết, Quỹ BOG là một “sáng tạo” của Việt Nam. Quỹ này hoạt động theo nguyên tắc trích lập trước, chi sau qua giá nên không giúp hạ thấp chi phí XD. Cùng đó, Quỹ BOG có xu hướng trích lập khi giá thế giới kỳ trước giảm và chi ra khi giá thế giới tăng. Nhưng việc trích lập khi giá thế giới tăng cũng khá phổ biến. Vì vậy, nguyên tắc này không đảm bảo “bình ổn” và Quỹ BOG chưa thực hiện tốt chức năng của nó.
Theo tính toán của ông Phạm Thế Anh, có thời điểm cơ quan điều hành lại điều hành “ngược” khi trích lập quỹ vào thời điểm giá XD thế giới tăng. Tiêu biểu như năm 2022, giá xăng gần 30.000 đồng/lít nhưng người dân vẫn phải đóng vào quỹ khiến giá xăng tiếp tục tăng. Và hiện nay, giá xăng hơn 22.000 đồng/lít nhưng vẫn xả quỹ để bù cho giá XD.
TS Phạm Thế Anh cũng chỉ ra một bất cập nữa của Quỹ BOG là có tái phân phối thu nhập theo hướng làm gia tăng bất bình đẳng. Cụ thể, xăng E5 RON92 có số lần được chi quỹ nhiều hơn hẳn số lần phải trích lập. Các loại dầu phải trích lập nhiều hơn chi. Điều này khiến người sử dụng dầu đang phải “trợ giá’’ cho những người dùng xăng.
“Việc trích quỹ của dầu ít lần hơn so với xăng theo tôi hiểu là nhằm khuyến khích sử dụng xăng E5 nhưng điều này chưa hợp lý. Nếu muốn khuyến khích người dân sử dụng xăng E5, cơ quan chức năng cần hạ thuế, tăng thuế bảo vệ môi trường chứ không phải dùng quỹ để điều tiết giá. Tôi khuyến nghị, Nhà nước cần tái cấu trúc lại thị trường” - TS Phạm Thế Anh khuyến nghị.
Cũng theo TS Phạm Thế Anh, Quỹ BOG cũng chưa có quy tắc điều tiết minh bạch. Việc xác định loại xăng, dầu nào phải trích lập hoặc được chi khá tùy hứng. Quy mô trích lập, chi cũng không tuân theo quy tắc nào. Do đó, Quỹ BOG chỉ nên hoạt động trong những tình huống đặc biệt khi Nhà nước muốn trợ giá cho DN và người tiêu dùng.
Hiệp hội XD Việt Nam cũng từng nhiều lần kiến nghị bỏ Quỹ BOG để hoạt động theo cơ chế thị trường. Mặt khác, khi bỏ Quỹ BOG, tính minh bạch, công khai trong điều hành giá sẽ tốt hơn, tạo cơ hội bình đẳng trong hệ thống các DN đầu mối. Nhiều DN kinh doanh XD cũng khẳng định, chỉ vì có Quỹ BOG mà họ không thể lường trước được tình hình điều chỉnh giá XD trong mỗi kỳ điều hành. Điển hình như kỳ điều hành gần nhất (ngày 13/2/2023), trong khi tất cả dự báo giá xăng sẽ giảm thì Liên Bộ quyết định điều hành… tăng
Ông Bùi Ngọc Bảo - Chủ tịch Hiệp hội XD chỉ ra rằng: “Bộ Công Thương muốn rút ngắn ngày điều hành để giá trong nước tiệm cận giá thế giới nhưng khi giá tăng thì Bộ lại lấy quỹ để đè nó xuống. Ví dụ, vào khoảng tháng 3/2022, nếu áp quy định điều hành 7 ngày như Bộ đang dự thảo đề xuất thì giá dầu thế giới sẽ có thời điểm tăng lên 30%. Liệu chúng ta có điều chỉnh được theo giá thế giới không? Không thể nên phải tìm ra vấn đề gốc rễ để giải quyết”.
