Xây dựng nền Tư pháp nhân văn, vì con người Bài 3: Bộ Tư pháp đóng góp tích cực vào nỗ lực bảo đảm các quyền dân sự, chính trị
(PLVN) - Việt Nam đang tập trung thực hiện nhiều đột phá có tính cách mạng để đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới, trong đó có việc đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, tiếp tục xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. Việc mở rộng dân chủ, tạo điều kiện để Nhân dân tham gia quản lý Nhà nước ngày càng được chú trọng hơn, bảo đảm và bảo vệ tốt hơn các quyền dân sự, chính trị của người dân. Trong những nỗ lực chung của cả hệ thống chính trị, có đóng góp quan trọng của Bộ, ngành Tư pháp.
Bảo đảm thực hiện nghĩa vụ tôn trọng các quyền con người
Là thành viên tích cực và có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, Việt Nam luôn thực hiện nghiêm túc, đầy đủ các cam kết quốc tế về quyền con người, nỗ lực thúc đẩy quyền con người cả trong nước và trên thế giới. Điển hình là việc thực thi Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (Công ước ICCPR).
Theo Vụ Pháp luật quốc tế, Bộ Tư pháp, Công ước ICCPR là một trong những điều ước quốc tế quan trọng nhất của Liên hợp quốc (LHQ) về vấn đề quyền con người. Việt Nam trở thành thành viên LHQ vào năm 1977 và gia nhập Công ước ICCPR vào năm 1982.
Nỗ lực của Việt Nam trong bảo đảm các quyền dân sự, chính trị thông qua việc thực thi Công ước ICCPR đã được thể hiện một cách chủ động, đầy đủ thông qua công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật về các quyền dân sự, chính trị; đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật về các quyền dân sự, chính trị; tăng cường thực thi pháp luật và thực hiện nghĩa vụ xây dựng báo cáo quốc gia thực thi Công ước ICCPR.
Trong đó, “điểm sáng” trong công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật để ghi nhận đầy đủ các quyền con người trong những năm qua là một chương riêng quy định về quyền con người trong Hiến pháp năm 2013.
Hiến pháp năm 2013 ghi nhận nguyên tắc: “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”; đồng thời cũng quy định rõ, mọi người có nghĩa vụ tôn trọng quyền của người khác, việc thực hiện quyền con người, quyền công dân không được xâm phạm lợi ích quốc gia, dân tộc, quyền và lợi ích hợp pháp của người khác.
Hiến pháp năm 2013 cũng lần đầu tiên quy định nguyên tắc ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) có nội dung về hạn chế quyền. Theo đó: “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng”. Nguyên tắc này phù hợp với các chuẩn mực của pháp luật quốc tế về hạn chế quyền con người. Nguyên tắc này cũng được thể hiện tại Luật Ban hành VBQPPL năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2020).
Trong giai đoạn từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2022, Việt Nam đã thông qua 56 luật, nghị quyết của Quốc hội (QH) có liên quan đến quyền con người, quyền công dân, góp phần cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp năm 2013 cũng như các điều ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên, như Bộ luật Lao động năm 2019, Luật Thanh niên năm 2020, Luật Giáo dục năm 2019, Luật Cư trú năm 2020, Luật Xuất cảnh, nhập cảnh của công dân Việt Nam năm 2019, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2021...
Bên cạnh đó, để thực hiện nghĩa vụ tôn trọng và bảo vệ các quyền con người, Việt Nam không ngừng hoàn thiện khuôn khổ pháp luật về tổ chức bộ máy nhà nước, theo đó, xác định rõ ràng hơn thẩm quyền của các cơ quan nhà nước có liên quan đến bảo vệ, bảo đảm quyền con người.
Ví dụ, Hiến pháp năm 2013 quy định rõ Quốc hội có thẩm quyền quyết định việc phê chuẩn, gia nhập hoặc chấm dứt hiệu lực của điều ước quốc tế về quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân (khoản 14 Điều 70); Chính phủ có trách nhiệm bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội (khoản 6 Điều 96);
Tạo điều kiện tốt nhất cho các cá nhân thụ hưởng quyền của mình
Trình tự, thủ tục ban hành VBQPPL được hoàn thiện, trong đó bổ sung các nguyên tắc, trình tự, thủ tục để bảo đảm quyền của đối tượng tác động - cũng là bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Luật Ban hành VBQPPL quy định rõ thẩm quyền, trình tự, thủ tục ban hành từng loại VBQPPL, trong đó quy định trách nhiệm của cơ quan chủ trì soạn thảo trong việc lấy ý kiến của đối tượng chịu tác động trực tiếp, đánh giá tác động về giới... Các dự thảo VBQPPL trong quá trình đề xuất, xây dựng đều được đánh giá để bảo đảm sự phù hợp với các quy định của điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Các VBQPPL cũng có thể được kiến nghị sửa đổi, bổ sung, thay thế, bãi bỏ hoặc đình chỉ thi hành; xây dựng và thông qua theo trình tự, thủ tục rút gọn để bảo đảm thực hiện các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Bên cạnh đó, các hành vi xâm phạm quyền con người cũng được phòng ngừa thông qua hoàn thiện khuôn khổ pháp luật về xử lý các hành vi này. Việt Nam đã ban hành, sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính và nhiều nghị định về xử lý vi phạm hành chính trong các lĩnh vực, trong đó quy định rõ các hành vi bị coi là tội phạm, vi phạm hành chính và các mức chế tài cụ thể với từng hành vi.
Ngoài việc hoàn thiện khuôn khổ pháp luật để trực tiếp ghi nhận, bảo vệ quyền con người, Việt Nam cũng tích cực hoàn thiện khuôn khổ pháp luật có liên quan để tạo điều kiện cho các cá nhân được thụ hưởng quyền của mình ở mức độ cao nhất có thể.
Hiện nay, Việt Nam có nhiều VBQPPL được ban hành để hỗ trợ các cá nhân, đặc biệt là các nhóm dễ bị tổn thương được tiếp cận thông tin, hiểu rõ hơn và có cơ hội thực hiện quyền của mình, như Luật Trợ giúp pháp lý, Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật...
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng tiếp tục thúc đẩy các quyền dân sự và chính trị thông qua hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục và đào tạo; tiếp tục nâng cao hiệu quả thực thi các quy định pháp luật về quyền dân sự và chính trị; hoàn thành việc xây dựng Báo cáo quốc gia thực thi Công ước ICCPR.
Năm 2023, Việt Nam bắt đầu đảm nhận vai trò thành viên Hội đồng nhân quyền LHQ nhiệm kỳ thứ hai tới năm 2025, sau nhiệm kỳ thứ nhất từ năm 2014 - 2016. Việt Nam đang nỗ lực hoàn thành tốt nhiệm vụ, chung tay với cộng đồng quốc tế để xây dựng một thế giới hòa bình, mọi người dân và mọi quốc gia, dân tộc đều thụ hưởng thành quả phát triển và tiến bộ xã hội, không ai bị bỏ lại ở phía sau.
Vai trò quan trọng của Bộ Tư pháp
Kể từ khi tham gia Công ước ICCPR, Bộ Ngoại giao là cơ quan được giao làm đầu mối thực hiện Công ước này, đã chủ trì xây dựng 2 Báo cáo quốc gia thực thi Công ước ICCPR vào các năm 1989 và 2001. Từ năm 2014, với mục tiêu gắn chặt hơn việc tham gia Công ước ICCPR với quá trình xây dựng và hoàn thiện pháp luật Việt Nam, đề cao hiệu quả thực thi Công ước trong giai đoạn phát triển mới của đất nước, Bộ Tư pháp đã được Thủ tướng Chính phủ phân công làm cơ quan đầu mối quốc gia của Việt Nam đối với Công ước ICCPR.
Từ đó, Bộ Tư pháp đã chủ động phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành và cơ quan có liên quan trong việc thực hiện Công ước ICCPR và xây dựng Báo cáo ICCPR nộp Ủy ban Nhân quyền. Cụ thể, sau khi tiếp nhận nhiệm vụ từ Bộ Ngoại giao, năm 2014, Bộ Tư pháp đã ban hành kế hoạch tăng cường hiệu quả thực thi Công ước ICCPR.
Đối với Báo cáo ICCPR lần thứ 3 (giai đoạn 2012 - 2017), Việt Nam đã nộp Báo cáo ICCPR vào năm 2017, nộp Báo cáo trả lời Danh sách các vấn đề vào năm 2018 và tiến hành Phiên đối thoại với Ủy ban nhân quyền vào năm 2019. Việt Nam cũng nộp Báo cáo giữa kỳ về tình hình thực hiện các khuyến nghị của Ủy ban Nhân quyền đối với Báo cáo ICCPR lần thứ 3 vào năm 2021.
Đối với Báo cáo ICCPR lần thứ 4 (giai đoạn 2019 -2022), Việt Nam đã nộp Báo cáo ICCPR vào năm 2023, Báo cáo trả lời Danh sách các vấn đề vào năm 2024. Báo cáo thực thi Công ước ICCPR lần thứ 4 tại Việt Nam thể hiện những bước phát triển và nỗ lực của Việt Nam trong việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm và thúc đẩy các quyền dân sự và chính trị. Báo cáo phản ánh những tiến bộ của Việt Nam cả về hoàn thiện khuôn khổ pháp luật và thực tiễn thực hiện trong giai đoạn 2019-2022.
Thông qua Báo cáo, Việt Nam mong muốn thế giới hiểu rõ hơn về những nỗ lực, tiến bộ của Việt Nam trong việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm và thúc đẩy các quyền dân sự và chính trị; đồng thời tiếp tục ghi nhận, ủng hộ những nỗ lực của Việt Nam trong lĩnh vực này.
Ngày 7-8/7 tới, tại Thụy Sỹ, Việt Nam sẽ tiến hành Phiên đối thoại với Ủy ban Nhân quyền. Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tịnh sẽ dẫn đầu Đoàn công tác liên ngành của Việt Nam dự Phiên đối thoại.