Xây dựng hình mẫu “nông dân chuyên nghiệp” cho tiến trình chuyển đổi nông nghiệp Việt Nam

Phát biểu tại hội thảo, TS Nguyễn Trung Đông - Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, nhấn mạnh ý nghĩa của hội thảo trong bối cảnh nông nghiệp Việt Nam đang đứng trước yêu cầu chuyển đổi mạnh mẽ, từ phương thức sản xuất nhỏ lẻ, truyền thống sang mô hình hiện đại, ứng dụng công nghệ cao.

Trong tham luận của mình, TS Đông cũng làm rõ nhu cầu xác định khái niệm “nông dân” như một cơ sở khoa học cho hoạch định chính sách. Ông cho biết, nông dân không chỉ là lực lượng sản xuất chủ đạo mà còn là trung tâm của chiến lược phát triển nông thôn và gìn giữ văn hóa, đúng tinh thần Nghị quyết 19-NQ/TW.

Tuy nhiên, hiện tồn tại nhiều cách hiểu khác nhau trong văn bản và thực thi: đồng nhất nông dân với cư dân nông thôn; đồng nhất với mọi lao động trong nông nghiệp; hoặc xem là nhóm yếu thế cần trợ giúp. 

TS Đông đã tổng hợp các định nghĩa từng có (từ điển, nghiên cứu, quy định chuyên ngành) và chỉ ra hạn chế khi chưa phản ánh đầy đủ “tính chủ thể” của người nông dân - tức quyền kiểm soát tư liệu và quá trình sản xuất, quyền quyết định mô hình canh tác, công nghệ và đầu ra.

Trên cơ sở đó, Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn đề xuất khái niệm làm chuẩn tham chiếu: nông dân là những người trực tiếp tham gia sản xuất nông nghiệp theo nghĩa rộng (trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp, diêm nghiệp, sơ chế gắn với sản xuất của hộ); lấy hoạt động này làm sinh kế chính; chủ yếu dựa vào lao động hộ gia đình; và làm chủ quá trình sản xuất.

Cách tiếp cận này đủ linh hoạt để bao quát các mô hình đương đại như thuê dịch vụ trọn gói, liên kết chuỗi, tích tụ đất đai, nhưng vẫn phân biệt rõ với nhà đầu tư, doanh nghiệp hay lao động thuê thuần túy. Việc thống nhất định nghĩa sẽ giúp định đúng đối tượng, thiết kế tiêu chí tiếp cận, xây dựng cơ chế đào tạo, tín dụng, bảo hiểm và tiêu chuẩn chất lượng phù hợp, qua đó nâng cao hiệu quả chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn.

Trong khi đó, TS. Lê Hữu Quang - Phó Giám đốc Phụ trách Trung tâm Đào tạo Nông dân - Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn cho rằng, “nông dân chuyên nghiệp” phải được nhận diện trên 3 trụ cột: có nghề, hành nghề với tư cách sinh kế chính và có đạo đức nghề.

“Có nghề” không chỉ là thành thạo kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp, mà còn am hiểu thị trường, quản trị tài chính, rủi ro và kênh phân phối. “Hành nghề với tư cách sinh kế chính” thể hiện ở việc tổ chức sản xuất hàng hóa quy mô phù hợp, gắn kết hợp tác xã, doanh nghiệp, đáp ứng tiêu chuẩn VietGAP/GlobalGAP, truy xuất nguồn gốc, hướng tới hiệu quả và bền vững. Yếu tố “đạo đức nghề” nhấn mạnh tuân thủ pháp luật, không sử dụng chất cấm, trung thực về nguồn gốc, có trách nhiệm với môi trường và cộng đồng.

Thực tiễn cho thấy ngày càng nhiều nông dân chuyển từ sản xuất manh mún sang liên kết, ứng dụng công nghệ, khẳng định vai trò chủ thể của chuỗi giá trị nông nghiệp hiện đại. Tuy nhiên, nội hàm khái niệm “nông dân chuyên nghiệp” chưa thống nhất trong văn bản pháp lý, gây khó cho việc thiết kế chính sách trúng - đúng.

Từ đó, hội thảo kiến nghị ưu tiên các nhóm giải pháp: hoàn thiện khung khái niệm và bộ tiêu chí; đặt đào tạo - bồi dưỡng nghề nông, kiến thức thị trường và quản trị kinh doanh ở vị trí trung tâm; thúc đẩy tín dụng, bảo hiểm nông nghiệp, tích tụ đất đai, phát triển vùng chuyên canh và hợp tác xã; đồng thời hoàn thiện quy chuẩn về an toàn thực phẩm, môi trường, truy xuất nguồn gốc để tạo hành lang pháp lý cho nông nghiệp xanh, tuần hoàn.

Thông điệp chung là người nông dân phải trở thành lực lượng chuyên nghiệp, thông minh - vừa giỏi nghề, vừa chuẩn mực, vừa biết kinh doanh - để dẫn dắt tiến trình chuyển đổi và nâng cao sức cạnh tranh của nông nghiệp Việt Nam.

Kết luận hội thảo, TS Trần Thanh Nam - Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn phối hợp với các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ để tham mưu xây dựng tiêu chí về nông dân chuyên nghiệp.

“Nông dân không chỉ là lực lượng trực tiếp sản xuất mà còn là chủ thể của tiến trình phát triển nông nghiệp. Muốn nâng cao giá trị, chúng ta phải xây dựng hình ảnh người nông dân chuyên nghiệp, biết ứng dụng khoa học công nghệ và liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, hợp tác xã” - Thứ trưởng khẳng định.