Xây dựng hệ thống tư pháp công bằng, minh bạch và nhân văn hơn trong kỷ nguyên số
Ngày 12/12, Trường Đại học Luật Hà Nội phối hợp cùng Đại học Washington, Hoa Kỳ và Học viện Cảnh sát nhân dân tổ chức Hội thảo khoa học quốc tế với chủ đề “Opportunities and Challenges for Criminal Justice in the Era of Big Data”.
Chủ trì Hội thảo Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội TS. Hoàng Xuân Châu, Phó Giám đốc Học viện Cảnh sát nhân dân Thiếu tướng Chử Văn Dũng cùng GS. David Garavito, Trường Đại học Washington, Hoa Kỳ. Tham dự Hội thảo có các nhà khoa học, chuyên gia đến từ các đơn vị đồng tổ chức, các cơ sở đào tạo luật và các văn phòng luật sư.
Phát biểu khai mạc, Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội, PGS.TS Tô Văn Hòa cho biết, chúng ta đang sống trong thời đại mà dữ liệu và công nghệ số đang làm thay đổi sâu sắc cách sống, làm việc và giao tiếp với nhau. Trong lĩnh vực tư pháp hình sự, “Dữ liệu lớn” không còn là một khái niệm xa vời hay thuần túy kỹ thuật, nó gắn liền với cách chúng ta thu thập và lưu trữ thông tin, quản lý hồ sơ vụ án, ra các quyết định tư pháp và tổ chức phòng ngừa, đấu tranh phòng chống tội phạm.
Nếu được sử dụng một cách thận trọng và có trách nhiệm, dữ liệu và công nghệ mới có thể giúp hệ thống tư pháp hình sự hiệu quả hơn, minh bạch hơn và dựa nhiều hơn trên bằng chứng; có thể hỗ trợ phát hiện tội phạm nhanh hơn, hiểu rõ hơn về xu hướng, mô hình tội phạm và từ đó xây dựng các chính sách phù hợp với thực tiễn.
Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này đặt ra nhiều câu hỏi và lo ngại quan trọng. Các vấn đề về quyền riêng tư, bảo vệ dữ liệu cá nhân, bảo đảm mọi người bình đẳng trước pháp luật, nguy cơ phân biệt đối xử và trách nhiệm giải trình đang trở thành tâm điểm của các cuộc thảo luận chính sách. Nhiều câu hỏi được đặt ra: làm thế nào để Dữ liệu lớn góp phần bảo đảm an toàn cho xã hội mà không trở thành công cụ giám sát quá mức?; làm thế nào để tận dụng những lợi ích của đổi mới trong khi vẫn bảo vệ phẩm giá và các quyền cơ bản của mỗi con người?; chúng ta cần xây dựng những hàng rào pháp lý, những thiết chế và chuẩn mực nghề nghiệp như thế nào để dữ liệu và công nghệ thực sự phục vụ công lý?
“Chúng tôi kỳ vọng rằng các tham luận và thảo luận hôm nay sẽ giúp làm sáng tỏ những khái niệm và xu hướng quan trọng liên quan đến “Dữ liệu lớn” trong lĩnh vực tư pháp hình sự – theo cách dễ hiểu không chỉ đối với các chuyên gia, mà cả với sinh viên, cán bộ thực tiễn và người làm chính sách. Khi hiểu rõ hơn, chúng ta sẽ tránh được cả sự lạc quan mù quáng lẫn những lo ngại không cần thiết”, Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội nói.
PGS.TS Tô Văn Hòa mong muốn Hội thảo sẽ góp phần xác định những định hướng cải thiện cụ thể về pháp luật, về chính sách và về đào tạo. Điều này có thể bao gồm các gợi ý về việc cập nhật khung pháp lý, tăng cường bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư, nâng cao kỹ năng và đạo đức nghề nghiệp, cũng như thúc đẩy hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng, chống tội phạm công nghệ cao và các loại tội phạm mới.
Theo Ban tổ chức, thế giới và Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển đổi và ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ, đặc biệt là Dữ liệu Lớn (Big Data) và Trí tuệ Nhân tạo (AI) vào các lĩnh vực trọng yếu, từ đó cũng đặt ra những cơ hội và thách thức đối với nền tư pháp hình sự. Hội thảo là minh chứng cho cam kết mạnh mẽ của các cơ sở đào tạo trong hợp tác thúc đẩy nghiên cứu liên ngành và hội nhập quốc tế.
Hội thảo đã diễn ra sôi nổi, gợi mở những ý tưởng tiên phong về sự giao thoa giữa pháp luật hình sự và công nghệ dữ liệu được phân tích, đánh giá một cách toàn diện.
Đặc biệt, với sự tham gia của các chuyên gia đến từ các cơ sở đào tạo và nghiên cứu luật hàng đầu như Đại học Washington, Đại học New York, Đại học Boston, Đại học Tulane, Đại học Texas A&M của Hoa Kỳ – quốc gia có nền lập pháp hình sự và khoa học công nghệ phát triển vượt bậc – là một điểm nhấn quan trọng, mang đến cơ hội để các đại biểu trong nước tiếp thu trực tiếp những kiến thức mới, kinh nghiệm thực tiễn và các mô hình ứng dụng tiên tiến nhất.
Các bài tham luận tại Hội thảo đã tập trung vào việc phân tích cách thức “Dữ liệu lớn” đã và đang thay đổi quy trình điều tra tội phạm, hỗ trợ việc thu thập và phân tích bằng chứng số, dự đoán xu hướng tội phạm thông qua thuật toán và tối ưu hóa hiệu quả hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng.
Hội thảo còn đi sâu vào việc nhận diện, đối diện với những thách thức đạo đức, pháp lý và xã hội nảy sinh từ việc ứng dụng công nghệ này. Những vấn đề về bảo mật thông tin cá nhân, nguy cơ thiên vị thuật toán có thể dẫn đến sự bất công trong quá trình xét xử và yêu cầu về trách nhiệm giải trình của các hệ thống AI trong tư pháp hình sự sẽ được đề cập góc độ lý luận và thực tiễn. Hội thảo hướng tới mục tiêu cuối cùng là xây dựng một hệ thống tư pháp công bằng, minh bạch và nhân văn hơn trong kỷ nguyên số.
Hội thảo khẳng định sự quyết tâm của Trường Đại học Luật Hà Nội và tinh thần hợp tác hữu nghị với các cơ sở đào tạo trong nước và quốc tế trong việc chủ động nắm bắt xu thế của công nghệ trong phát triển đất nước. Hội thảo không chỉ là nơi trao đổi học thuật mà còn là cơ sở hợp tác cho các kế hoạch nghiên cứu liên ngành trong tương lai, kết nối giới học thuật với cơ quan thực tiễn, nhằm hiện thực hóa mục tiêu phòng ngừa tội phạm hiệu quả dưới bối cảnh Kỷ nguyên số.
Hội thảo Khoa học Quốc tế lần này được kỳ vọng sẽ tạo ra một bước đẩy lớn, góp phần nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ cán bộ, giảng viên, và sinh viên luật, đồng thời cung cấp những căn cứ khoa học quan trọng cho các cơ quan lập pháp và hành pháp trong quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống tư pháp hình sự Việt Nam.