Xây dựng Đề án Tăng cường năng lực tiếp cận pháp luật của người dân

Báo cáo tại buổi làm việc, Vụ trưởng Vụ Phổ biến giáo dục pháp luật (Vụ PBGDPL) Lê Vệ Quốc cho biết thực hiện nhiệm vụ, Vụ PBGDPL đã tham mưu Lãnh đạo Bộ thành lập Ban soạn thảo, Tổ giúp việc xây dựng Đề án; rà soát các văn bản có liên quan; chủ động nghiên cứu để xây dựng dự thảo Đề án. Tuy nhiên, trong quá trình nghiên cứu còn có nhiều ý kiến khác nhau về cách tiếp cận, phạm vi của Đề án.

Cụ thể, ở cách tiếp cận thứ nhất, khái niệm tiếp cận pháp luật được hiểu theo nghĩa rộng là việc người dân được tiếp cận đầy đủ, toàn diện từ thông tin pháp luật đến các quyền, lợi ích hợp pháp và sử dụng các quyền, lợi ích hợp pháp đó trong cuộc sống của mỗi cá nhân. Từ đó, mục tiêu của Đề án được xác định gồm: Tạo thói quen và nâng cao khả năng tiếp cận với các thông tin pháp luật; Xây dựng môi trường pháp lý từ chính sách, thể chế, cơ chế vận hành, các thiết chế bổ trợ tư pháp, trợ giúp pháp lý, hỗ trợ tiếp cận công lý…, cơ sở vật chất để đảm bảo quyền và lợi ích của người dân cũng như việc sử dụng quyền, lợi ích đó hợp pháp trong các tình huống pháp lý diễn ra trong đời sống.

Bộ Trưởng Lê Thành Long và Thứ trưởng Nguyễn Thanh Tịnh chủ trì cuộc họp.

Cách tiếp cận này đáp ứng được yêu cầu và phương hướng đã đề ra tại Chiến lược phát triển kinh tế xã hội 10 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về tăng cường năng lực tiếp cận pháp luật của người dân; phù hợp với tên gọi của Đề án và nhiệm vụ được giao tại Nghị quyết số 50/NQ-CP; tạo cơ sở triển khai đồng bộ, tổng thể các nhiệm vụ, giải pháp; huy động hệ thống các cơ quan, thiết chế vào cuộc để hỗ trợ, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân trong các giao dịch (dân sự, tố tụng) và quan hệ xã hội hàng ngày; phát huy trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và hệ thống thiết chế tư pháp trong việc nâng cao năng lực tiếp cận pháp luật của người dân.

Thông qua thực hiện Đề án, người dân không chỉ tiếp cận các thông tin pháp luật mà còn được tạo các điều kiện, nâng cao năng lực trong tìm hiểu, sử dụng, tuân theo pháp luật để bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

Tuy nhiên, cách tiếp cận này có hạn chế, đó là việc thực hiện Đề án đòi hỏi cả hệ thống chính trị vào cuộc, trong đó có vai trò rất lớn của các cơ quan trong hệ thống Tòa án và Viện kiểm sát cũng như các thiết chế, cơ chế hỗ trợ từ đội ngũ luật sư, trợ giúp viên pháp lý, hòa giải...

Vụ trưởng Vụ PBGDPL Lê Vệ Quốc.

Bên cạnh đó, căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ, từng hệ thống cơ quan, bao gồm Tòa án và Viện kiểm sát sẽ có các cơ chế, chính sách, chương trình để nâng cao năng lực tiếp cận công lý, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân theo Hiến pháp và pháp luật. Vì vậy, việc nghiên cứu, xây dựng Đề án cần phải có quá trình, có sự phối hợp của nhiều cơ quan.

Ở cách tiếp cận thứ hai, khái niệm tiếp cận pháp luật được hiểu theo nghĩa hẹp là việc người dân tiếp cận với các thông tin pháp luật một cách đầy đủ, chính xác, kịp thời, thuận lợi. Nâng cao năng lực tiếp cận pháp luật của người dân nghĩa là nâng cao khả năng từ tiếp cận thông tin pháp luật đến kỹ năng sử dụng, khai thác thông tin pháp luật đó theo nhu cầu của người dân.

Cách tiếp cận này có ưu điểm là nhiệm vụ và giải pháp của Đề án phù hợp với chức năng, phạm vi quản lý nhà nước của Bộ và Ngành Tư pháp (công tác tiếp cận thông tin, PBGDPL, trợ giúp pháp lý); đảm bảo tính khả thi, không tạo ra chồng chéo, trùng lắp với các chương trình, đề án khác có liên quan đến tiếp cận quyền, tiếp cận công lý đang được triển khai ở nhiều cơ quan khác nhau hiện nay. Đề án đảm bảo sự phối hợp và tạo sự tương hỗ giữa các Đề án về nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác PBGDPL hiện nay.

Đặc biệt, trên cơ sở khi Nhà nước đã tạo môi trường thuận lợi trong cung cấp thông tin pháp luật đảm bảo thông suốt, kịp thời thì người dân phải được nâng cao nhận thức, ý thức, trách nhiệm, thói quen chủ động tìm hiểu pháp luật cũng như được hỗ trợ, trang bị kiến thức, kỹ năng cần thiết để tự mỗi người dân có thể đáp ứng được nhu cầu của chính bản thân trong việc tìm hiểu các thông tin pháp luật, sử dụng thông tin pháp luật để bảo vệ quyền, lợi ích của mình.

Bên cạnh đó, mục tiêu của Đề án được xác định theo cách tiếp cận thứ hai cũng phù hợp với các định hướng đã được ghi nhận trong Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng.

Bộ trưởng Lê Thành Long.

Trên cơ sở ý kiến của các đơn vị tham dự cuộc họp, Bộ trưởng Lê Thành Long đề nghị đơn vị chủ trì rà soát lại các chương trình, đề án liên quan đến tiếp cận pháp luật để nghiên cứu và thống nhất về tên gọi, đồng thời từ cơ sở kinh nghiệm quản lý thực tiễn, xem xét những vấn đề nào còn thiếu để đưa vào điều chỉnh trong Đề án.

Trên cơ sở Báo cáo, Bộ trưởng đề nghị Vụ PBGDPL tập trung vào một số nhiệm vụ cụ thể, trong đó có đề cập đến nội dung như: tiếp tục tăng cường, năng lực tiếp cận pháp luật của người dân; sự chủ động tìm hiểu pháp luật của người dân và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước để cho người dân thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình. Bộ trưởng đặc biệt nhấn mạnh về trách nhiệm của cơ quan nhà nước cùng quyền khiếu nại, kiểm tra, giám sát của người dân đối với các cơ quan nhà nước trong thực hiện nhiệm vụ…