Võ cổ truyền Bình Định trong hành trình đệ trình UNESCO ghi danh

Nhắc đến võ cổ truyền Việt Nam, chắc chắn nhiều người sẽ nghĩ ngay tới võ Bình Định. Võ cổ truyền Bình Định xuất hiện từ rất sớm. Năm 1471, Vua Lê Thánh Tông cho lập phủ Hoài Nhơn gồm 3 huyện Bồng Sơn, Phù Ly và Tuy Viễn, từ đó, người Việt bắt đầu tiến vào sinh sống trên vùng đất Bình Định ngày nay. Vua Lê Thánh Tông đã cử các võ tướng, võ quan tài giỏi về võ nghệ của triều đình vào trấn giữ, nhà Lê muốn bình định vùng đất này lâu dài để Nhân dân có cuộc sống yên ổn, phát triển mọi mặt. Các võ tướng, võ quan của triều đình đã ở lại đây sinh sống và truyền lại võ nghệ cho con cháu, cho dân làng và người bản địa, từ đó vùng đất Bình Định trở thành nơi có nhiều người tinh thông võ thuật.

Đến thời Tây Sơn ở thế kỷ XVIII, võ cổ truyền Bình Định chuyển sang một giai đoạn mới, giai đoạn biến đổi về chất, nhằm đáp ứng nhu cầu chiến đấu của cuộc khởi nghĩa với phạm vi và quy mô trước đây chưa có. Cuộc khởi nghĩa Tây Sơn là môi trường, là điều kiện thúc đẩy và hình thành diện mạo mới của võ cổ truyền Bình Định. Võ cổ truyền Bình Định thời Tây Sơn là sự kết tinh và hòa quyện cao độ giữa các dòng võ, môn võ, phái võ khác nhau và quy tụ nhiều anh hùng hào kiệt, nhiều võ quan, võ sư nổi tiếng, tạo nên sức mạnh tổng hợp, đã hun đúc nên dòng võ đậm nét tinh hoa của dân tộc, bổ sung vào kho tàng di sản võ học chân truyền của dân tộc. Từ thời Tây Sơn, di sản võ cổ truyền Bình Định luôn được gìn giữ, bồi đắp và phát huy.

Võ Bình Định luôn có tính thực chiến rất cao đặc biệt là sự hiệu quả so với thể trạng nhỏ bé nhưng rất linh hoạt của người Việt. Võ Bình Định có tính liên hoàn, tinh tế, uyên thâm, được kết hợp nhuần nhuyễn giữa cương và nhu, giữa công và thủ, giữa mạnh và yếu, giữa bên trong (tinh, khí, thần) với bên ngoài cơ thể (thủ, nhãn, chỉ và thân)… Hiếm có môn võ nào sử dụng binh khí một cách đa dạng như võ Bình Định. Loại binh khí rất cơ bản được lưu hành khá phổ biến ở Bình Định là côn (tiếng địa phương gọi là roi) với nhiều “phách roi” độc đáo chỉ có ở võ cổ truyền Bình Định: “Đâm so đũa”, “Đá văn roi”, “Phá vây”, “Roi đánh nghịch”... Đây là những vũ khí rất hiệu quả để chống giặc khi xưa...

Người học võ cổ truyền Bình Định hướng đến việc rèn luyện kỹ năng, nâng cao khả năng tự vệ, hướng tới sự hòa hợp về thể chất và tinh thần. Không những vậy, thông qua việc tập luyện võ nghệ còn khơi dậy lòng yêu nước, tự hào truyền thống thượng võ, giáo dục truyền thống “uống nước nhớ nguồn”, “tôn sư trọng đạo”, “kính tổ trọng thầy”.

Trách nhiệm tôn vinh giá trị văn hóa dân tộc

Trên địa bàn tỉnh Bình Định (nay là Gia Lai) có hàng chục làng võ nổi tiếng, mỗi làng võ gắn với địa danh đã tồn tại trong lịch sử làng xã Bình Định nhiều thế kỷ như làng võ Phú Lạc, Xuân Hòa, An Vinh, Thuận Truyền… Mỗi làng võ tạo nên những dòng võ, lò võ với đặc trưng riêng: Lò võ Phan Thọ, lò võ Hồ Sừng, lò võ Lý Xuân Hỷ, câu lạc bộ võ Chùa Long Phước, lò võ Phi Long Vịnh… Mỗi lò võ gắn với những truyền nhân mà tên tuổi của họ đã tạo nên điểm khác biệt, tạo dấu ấn riêng của từng môn phái, đại diện cho một trường phái võ học tiêu biểu trong tổng thể võ thuật cổ truyền Bình Định.

Hàng năm, các cấp, các ngành, các địa phương trong tỉnh đã tổ chức nhiều giải đấu, nhiều chương trình biểu diễn võ cổ truyền, thu hút đông đảo các võ đường, CLB võ tham gia. Đặc biệt, võ cổ truyền Bình Định đã trở thành hoạt động không thể thiếu, mang đậm nét truyền thống văn hóa và góp phần làm trang trọng các ngày lễ, Tết, các sự kiện trọng đại.

Chào mừng kỷ niệm 69 năm Ngày thành lập Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam (15/10/1956 - 15/10/2025), Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tỉnh Gia Lai đã tổ chức Vòng chung kết Liên hoan võ cổ truyền Bình Định trong đoàn viên, thanh niên lần thứ I, năm 2025. Phó Bí thư Thường trực Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tỉnh Gia Lai Đỗ Đức Thanh khẳng định: “Võ cổ truyền Bình Định là Di sản Văn hóa phi vật thể độc đáo, kết tinh tinh hoa trí tuệ, bản lĩnh và tâm hồn của cha ông ta. Không chỉ là nghệ thuật chiến đấu, võ cổ truyền còn là triết lý sống, rèn luyện thể chất, ý chí, lòng kiên cường và khát vọng vươn lên”.

Năm 2012, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH,TT&DL) đã ghi danh võ cổ truyền Bình Định là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia Việt Nam. Tháng 3/2025, Thủ tướng Chính phủ đã cho phép gửi hồ sơ đến tổ chức UNESCO xem xét, đưa Di sản văn hóa phi vật thể võ cổ truyền Bình Định vào danh sách “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”. Theo Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL Hoàng Đạo Cương, việc xây dựng hồ sơ đệ trình UNESCO ghi danh võ cổ truyền Bình Định là nhiệm vụ quốc gia, không chỉ hướng tới mục đích bảo vệ di sản cho thế hệ hiện tại và tương lai, mà còn là cơ hội để giới thiệu tinh hoa văn hóa Việt Nam với thế giới, khẳng định vị thế của Bình Định nói riêng và Việt Nam nói chung trên bản đồ di sản văn hóa toàn cầu.