Việt Nam đã đến giai đoạn ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ

Đổi mới sáng tạo - tinh thần toàn dân

Trong dòng chảy hội nhập toàn cầu, tri thức đang trở thành nguồn lực quan trọng nhất cho sự phát triển bền vững. Những quốc gia biết khai thác, quản trị và thương mại hóa tài sản trí tuệ sẽ có lợi thế trong cạnh tranh quốc tế. Chuyến thăm và làm việc của Tổng Giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) Daren Tang tại Việt Nam vừa qua đã mở ra bước tiến mới trong hợp tác song phương, khẳng định cam kết đồng hành của WIPO cùng Việt Nam trên con đường xây dựng nền kinh tế tri thức, đổi mới sáng tạo và hội nhập sâu rộng.

Tại Hội thảo công bố Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) 2025, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, trong “bộ ba” khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, yếu tố then chốt chính là đổi mới sáng tạo. Không chỉ dừng ở chính sách hay khẩu hiệu, đổi mới sáng tạo cần trở thành lối sống, phong cách sống của người dân, tổ chức và doanh nghiệp.

Theo Bộ trưởng, một quốc gia khởi nghiệp thành công phải dựa trên công nghệ số, trên tinh thần đổi mới và sáng tạo. Chính vì vậy, ông đề nghị Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) hỗ trợ Việt Nam trong chương trình nâng hạng GII, hướng tới mục tiêu lọt vào nhóm 30 quốc gia dẫn đầu toàn cầu trong 5-10 năm tới. Đây là mục tiêu đầy thách thức, song cũng là động lực để huy động tổng lực quốc gia cho đổi mới sáng tạo. 

Trong kỷ nguyên kinh tế tri thức, tài sản trí tuệ không còn là khái niệm trừu tượng mà đã trở thành “vũ khí cạnh tranh” của doanh nghiệp và quốc gia. Những công nghệ lõi, sáng chế, thương hiệu hay bí quyết kinh doanh giờ đây có thể chiếm tới 70-80% giá trị tài sản của nền kinh tế hiện đại. Việt Nam, sau nhiều năm bền bỉ thúc đẩy đổi mới sáng tạo, đã chính thức bước vào giai đoạn phải ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ để tạo đột phá, hiện thực hóa khát vọng trở thành nước phát triển, thu nhập cao.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh bốn nhóm giải pháp trọng tâm: hoàn thiện thể chế, đầu tư hạ tầng khoa học và số, phát triển nhân lực chất lượng cao và thúc đẩy đổi mới trong doanh nghiệp. Trong đó, giải pháp có ý nghĩa đột phá là coi sở hữu trí tuệ như một loại tài sản, có thể định giá, mua bán, thế chấp, góp vốn, chứ không chỉ dừng lại ở việc bảo hộ quyền. “Chuyển dịch quan trọng nhất là từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa kết quả nghiên cứu. Sở hữu trí tuệ trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia”, Bộ trưởng nhấn mạnh. 

Bộ trưởng cho biết, từ nay đến cuối năm, các luật Sở hữu trí tuệ, Chuyển giao công nghệ, công nghệ cao sẽ được sửa đổi. Tư tưởng chính về sửa đổi luật Sở hữu trí tuệ lần này là sở hữu trí tuệ phải biến kết quả nghiên cứu thành tài sản để có thể giao dịch và khi đó mới có thị trường khoa học công nghệ Việt Nam.

Theo báo cáo GII 2025, Việt Nam đứng thứ 44/139 nền kinh tế, xếp thứ 2 trong nhóm nước thu nhập trung bình thấp và duy trì vị trí vượt xa so với nhóm thu nhập của mình suốt một thập kỷ. Một loạt chỉ số ghi nhận thế mạnh nổi bật như: tỷ trọng xuất -nhập khẩu công nghệ cao, xuất khẩu hàng hóa sáng tạo, năng suất lao động và sáng tạo ứng dụng di động.

Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam: “Quốc gia đã đặt mục tiêu tham vọng - trở thành nước công nghiệp có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và thu nhập cao vào năm 2045. Đổi mới sáng tạo và sở hữu trí tuệ chính là chìa khóa”.

Thành công của Việt Nam đến từ cách tiếp cận coi GII là công cụ quản lý. Từ năm 2017, Chính phủ đã ban hành nhiều giải pháp cải thiện từng chỉ số, đồng thời “nội địa hóa” GII thành Chỉ số Đổi mới sáng tạo cấp tỉnh (PII), tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các địa phương. Chính sách sở hữu trí tuệ ngày càng gắn chặt với đổi mới sáng tạo, thúc đẩy quá trình thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Khuyến nghị từ chuyên gia quốc tế

Ông Sacha Wunsch-Vincent, chuyên gia WIPO, đề xuất Việt Nam cần tập trung vào 5 trụ cột:Đầu tư hiệu quả hơn vào R&D, đặc biệt ở các ngành công nghệ cao. Tăng cường liên kết khoa học - công nghiệp, tránh tình trạng nghiên cứu tách rời sản xuất. Chuyển dịch từ lắp ráp sang sản xuất chủ động, làm chủ công nghệ lõi. Phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp và tài chính tăng trưởng, tạo bệ đỡ cho doanh nghiệp sáng tạo. Quản trị tài sản vô hình, coi đây là công cụ thu hút giá trị trong kỷ nguyên kinh tế số. Những khuyến nghị này phù hợp với chiến lược của Việt Nam: xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện, trong đó thể chế, hạ tầng, nhân lực và doanh nghiệp phải gắn kết đồng bộ.

Các chuyên gia cũng cho rằng đổi mới sáng tạo không tự nhiên xuất hiện, mà phải được kiến tạo bằng thể chế, hạ tầng, nhân lực, doanh nghiệp và chính sách đồng bộ. Việt Nam đang hội tụ đủ những yếu tố này, với quyết tâm chính trị cao, sự đồng hành của cộng đồng khoa học công nghệ, doanh nghiệp và sự hỗ trợ quốc tế từ WIPO.

“Vũ khí” cạnh tranh từ tài sản trí tuệ

Làm việc với Cục Sở hữu trí tuệ, Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang ví sở hữu trí tuệ như “vũ khí” để doanh nghiệp bảo vệ và bứt phá. Theo ông, Cục SHTT cần đảm nhận nhiệm vụ kép: vừa bảo hộ, vừa trao cho doanh nghiệp công cụ để thương mại hóa, nâng cao năng lực cạnh tranh. Phát biểu tại buổi làm việc, Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang đánh giá cao những thành tựu Việt Nam trong lĩnh vực SHTT, coi đây là kết quả xứng đáng cho những nỗ lực bền bỉ. Ông nhận định, nhiều quốc gia hiện mong muốn học hỏi kinh nghiệm từ Việt Nam, một đất nước có tầm nhìn chiến lược mang tính đột phá.

Ông Daren Tang nhấn mạnh, vai trò của SHTT ngày nay không chỉ dừng ở bảo hộ, mà cần gắn với thương mại hóa để tạo động lực tăng trưởng kinh tế. “Cục SHTT cần đảm nhận nhiệm vụ kép: Vừa bảo vệ, vừa trao cho doanh nghiệp những vũ khí cần thiết để cạnh tranh và phát triển. Với doanh nghiệp, “vũ khí” đó chính là thương mại hóa tài sản trí tuệ”.

Tổng Giám đốc WIPO khẳng định sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam trong quá trình tái cấu trúc cơ quan SHTT, sắp xếp tổ chức bộ máy, đào tạo nhân lực và nâng cao năng lực quản lý. Ông đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng dịch vụ đăng ký chất lượng cao, lấy chăm sóc khách hàng làm trọng tâm, coi đây là động lực cốt lõi để hệ thống vận hành hiệu quả. Bên cạnh đó, WIPO mong muốn hợp tác thúc đẩy định giá và thương mại hóa tài sản trí tuệ, khuyến khích doanh nghiệp Việt Nam đăng ký quyền ở nước ngoài, từng bước nâng cao năng lực xuất khẩu quyền SHTT.

Theo Tổng Giám đốc WIPO, Việt Nam đang chuyển dịch từ dựa trên tài nguyên hữu hình sang phát huy sức mạnh của tài sản vô hình, trong đó SHTT giữ vai trò then chốt. Vì vậy, WIPO sẽ tiếp tục đồng hành trong đào tạo thẩm định viên, tư vấn tái cấu trúc và thúc đẩy hợp tác công - tư để nâng cao năng lực thương mại hóa. Tổng Giám đốc WIPO cũng đề xuất Việt Nam lựa chọn các doanh nghiệp, doanh nhân thành công nhờ khai thác tốt tài sản trí tuệ làm “đại sứ hình ảnh”, nhằm lan tỏa tinh thần đổi mới sáng tạo trong cộng đồng và xã hội.

Cục trưởng Cục SHTT Lưu Hoàng Long cũng nhấn mạnh, trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh chuyển đổi số và hội nhập, SHTT phải trở thành một trong những trụ cột tăng trưởng. Cục đang tập trung xử lý tồn đọng đơn đăng ký, đồng thời triển khai các chiến lược dài hạn: hoàn thiện thể chế, phát triển nhân lực, thúc đẩy định giá và khai thác tài sản trí tuệ.

Đặc biệt, Cục SHTT đề xuất WIPO hỗ trợ đào tạo cán bộ, nâng cấp hệ thống IPAS, tư vấn thương mại hóa và khuyến khích doanh nghiệp Việt Nam đăng ký quyền ở nước ngoài, từ đó từng bước hình thành năng lực xuất khẩu quyền sở hữu trí tuệ. Với quyết tâm của Chính phủ, sự đồng hành của doanh nghiệp, cộng đồng khoa học - công nghệ, cùng hỗ trợ của WIPO, Việt Nam hoàn toàn có thể hiện thực hóa mục tiêu nâng hạng GII, trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo khu vực, và quan trọng nhất: xây dựng nền kinh tế dựa trên tri thức, đưa đất nước phát triển thịnh vượng, hùng cường vào năm 2045. 

Thế hệ trẻ, động lực của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo

Cùng đó, Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang đã có buổi tọa đàm tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, nơi ông nhấn mạnh vai trò của thế hệ trẻ trong kiến tạo đổi mới sáng tạo. Tại đây, các chuyên gia, khách mời cũng bấm nút ra mắt Liên minh Hợp tác Sở hữu trí tuệ và đổi mới sáng tạo.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Minh khẳng định, với hơn 20 triệu thanh niên, gần 20% dân số, thế hệ trẻ không chỉ là lực lượng lao động tương lai mà còn là động lực hiện tại của phát triển. Những thành tích tại Olympic Tin học quốc tế, Olympic Trí tuệ nhân tạo hay các cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật năm 2025 chứng minh tiềm năng to lớn. Các Nghị quyết 57 và 71 của Bộ Chính trị đã mở đường để xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, trong đó giáo dục sở hữu trí tuệ đóng vai trò cầu nối giữa sáng tạo và ứng dụng. Bộ KH&CN cũng đang triển khai Đề án Quốc gia khởi nghiệp, khuyến khích tinh thần sáng tạo, biến tài sản trí tuệ thành động lực phát triển kinh tế.

Thế giới đang chứng kiến sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo, blockchain, dữ liệu lớn và công nghệ sinh học. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội cho các quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Nếu biết tận dụng, Việt Nam có thể rút ngắn khoảng cách phát triển, vươn lên nhờ sức mạnh của tài sản vô hình. Bài học từ các nền kinh tế tiên tiến cho thấy: quốc gia nào coi trọng tài sản trí tuệ, quốc gia đó sẽ có lợi thế cạnh tranh dài hạn. Hàn Quốc, Singapore hay Israel đều thành công nhờ biến sáng chế, công nghệ, tri thức thành tài sản thương mại. Việt Nam cũng đang đi theo con đường này, với quyết tâm chính trị mạnh mẽ và sự hỗ trợ quốc tế.

Kể từ khi gia nhập WIPO năm 1976, Việt Nam đã nhận được sự hỗ trợ đáng kể về đào tạo, xây dựng hệ thống pháp lý và triển khai các chương trình dành cho giới trẻ. Gần đây, WIPO khởi động Chiến lược IP-YES! 2024, trao quyền cho thế hệ trẻ thông qua giáo dục sở hữu trí tuệ. Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang cam kết: “Trao cơ hội và hỗ trợ cho những người sáng tạo ngay từ những bước đi đầu tiên. Khi họ thành công, họ không chỉ tạo dựng sự nghiệp cho bản thân, mà còn mang lại giá trị cho cộng đồng”.

Sự đồng hành của WIPO thể hiện rõ trong việc hỗ trợ Việt Nam hiện đại hóa hệ thống sở hữu trí tuệ: số hóa dữ liệu, nâng cao năng lực thẩm định viên, vận hành các hệ thống quốc tế (PCT, Madrid, La Hay), xây dựng chiến lược quốc gia về SHTT. Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam hướng tới mục tiêu trở thành quốc gia mạnh về công nghệ và sở hữu trí tuệ.