Quy định lần đầu xuất hiện
Đề án trên được thực hiện từ năm 2016 (sau khi các quy định về tha tù trước thời hạn có điều kiện tại Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13, Bộ luật Tố tụng Hình sự số 101/2015/QH13 và Nghị quyết số 144/2016/QH13 có hiệu lực thi hành).
Theo Điều 106 Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13, người dưới 18 tuổi đang chấp hành án phạt tù, nếu không thuộc các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 66 của Bộ luật này có thể được tha tù trước hạn khi có đủ các điều kiện sau: Phạm tội lần đầu; có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt; đã chấp hành được một phần ba thời hạn phạt tù; có nơi cư trú rõ ràng.
Việc triển khai căn cứ vào kết quả thẩm định của Hội đồng Thẩm định hồ sơ đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện của cơ quan quản lý thi hành án hình sự, các trại giam, trại tạm giam.
Theo Đề án, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện được hưởng các quyền cơ bản của công dân (trừ những quyền mà Toà án đã hạn chế hoặc tước bỏ trong bản án đã tuyên đối với từng người và các nội dung trong quy định bắt buộc đối với người được tha tù trước thời hạn có điều kiện). Họ sẽ bị cấm tham gia các tổ chức chính trị; cấm đảm nhiệm chức vụ, quyền hạn; không được thực hiện quyền bầu cử, ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp và quyền bầu cử, ứng cử đại biểu Quốc hội.
Đề án quy định, sau khi được tha tù trước thời hạn có điều kiện, người được tha tù phải thực hiện cam kết của mình về tuân thủ pháp luật và các quy định về tha tù trước thời hạn có điều kiện; chấp hành nghiêm quy định của địa phương, nội quy, quy chế nơi cư trú, làm việc; không có các hành vi vi phạm pháp luật ảnh hưởng đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.
Bên cạnh đó, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải có mặt theo yêu cầu của UBND cấp xã được giao quản lý, giám sát, giáo dục; định kỳ 3 tháng phải báo cáo bằng văn bản việc chấp hành các quy định đối với người được tha tù trước thời hạn có điều kiện, có xác nhận của người được giao quản lý, giám sát…
Người được tha tù trước thời hạn có điều kiện đã chấp hành được một phần hai (1/2) thời gian thử thách và có nhiều tiến bộ thì có thể được xem xét rút ngắn thời gian thử thách.
Nhân văn, hiệu quả
Trước chế định hoàn toàn mới này, những người làm công tác pháp luật hoặc quản lý hành chính ở địa phương có ý kiến gì?
Nhận xét về Đề án, bà Phạm Thị Yến (VKSND huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình) nói: “Đây là một chế định hoàn toàn mới. Nếu trước đây, đối tượng được miễn chấp hành toàn bộ hoặc phần còn lại của hình phạt tù chủ yếu tập trung vào người lập công hoặc mắc bệnh hiểm nghèo và thường chỉ được tiến hành trong những dịp đặc biệt (như Quốc khánh, Tết Nguyên đán…) thì theo Quyết định mới, đối tượng tha tù trước thời hạn có điều kiện sẽ mở rộng thêm (người dưới 18 tuổi đang chấp hành án phạt tù) và còn được thực hiện thường xuyên theo quý”.
Đề án trên không chỉ thể hiện tính nhân đạo của Đảng và Nhà nước mà còn bảo đảm hiệu quả lâu dài của công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm. Bà Yến nhận xét, chế định này đã thực sự chú trọng đến việc phòng ngừa tái phạm thông qua những quy định quản lý chặt chẽ hơn. Cụ thể là sau khi được tha tù trước thời hạn có điều kiện, người được tha tù phải trình diện ngay UBND và Công an cấp xã (nơi về cư trú) và đăng ký tạm trú, thường trú theo quy định. Trường hợp nếu có lý do chính đáng cần phải đi khỏi nơi cư trú trong thời gian 3 ngày phải được sự đồng ý của cán bộ được giao trực tiếp quản lý, giáo dục; từ trên 3 ngày phải được sự đồng ý của UBND cấp xã.
Còn một điểm khác có thể băn khoăn, căn cứ điều kiện tha tù trước thời hạn có điều kiện và số lượng phạm nhân hiện đang quản lý thì dự kiến số người sẽ được tha tù trước thời hạn có điều kiện chấp hành tại địa phương, sau 2 năm thực hiện là khoảng gần 20.000 người. Với số lượng dự kiến như trên, trung bình mỗi đơn vị hành chính cấp xã quản lý từ 2 - 3 người được tha tù trước thời hạn có điều kiện. Điều này có gây áp lực lớn cho chính quyền địa phương?
Ông Đinh Trọng, Phó Chủ tịch UBND phường Quan Hoa, quận Cầu Giấy (Hà Nội) chia sẻ: “Hiện tại chúng tôi cũng đang làm những việc tương tự như vậy, đó là quản lý đối với những người sau cai nghiện trở về địa phương, những đối tượng đang chịu án tù treo. Với những đối tượng này, chúng tôi phải thường xuyên cử người theo dõi, cảm hóa giáo dục và tạo công ăn việc làm cho họ. Bởi vậy, nếu sắp tới chính quyền địa phương phải quản lý thêm từ 2-3 đối tượng được tha tù trước thời hạn có điều kiện trở về địa phương thì cũng không phải là một áp lực lớn”.
Còn bà Ngô Thị Lành (Phòng 1A, VKSND TP Hà Nội) nhận xét: “Đây là một tin vui với phạm nhân và gia đình của họ. Đề án tạo điều kiện cho những người đang chấp hành án có cơ hội thay đổi cuộc đời nếu họ biết hối lỗi, cải tạo tốt, đồng thời thể hiện chính sách nhân đạo của Đảng, Nhà nước đối với phạm nhân. VKSND TP Hà Nội sẽ cùng với các cơ quan liên quan thực hiện tốt Đề án này, góp phần xây dựng một Nhà nước pháp quyền XHCN, thực sự của dân, do dân và vì dân”.
Luật sư Nguyễn Văn Chiến, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam đồng quan điểm: “Đây là một chủ trương hết sức đúng đắn, được người dân đồng tình và bảo đảm quyền con người theo nguyên tắc của Hiến pháp”.
