Tại tiểu khu Sao Đỏ (xã Vân Hồ, huyện Vân Hồ, Sơn La), ông Lý Văn Đức là người rất am hiểu văn hóa của người Dao và cũng nổi tiếng có giọng hát ngọt ngào với làn điệu Páo dung. Ông Đức chia sẻ: Páo dung trong tiếng Dao có nghĩa là ca hát. Qua những câu hát có vần, có nhịp điệu, người Dao truyền tải tâm tư, tình cảm, ước muốn và khát vọng của mình. Páo dung có 2 nhóm chính: Páo dung trong nghi lễ tín ngưỡng và Páo dung trong đời sống sinh hoạt.
Theo ông Đức, đối với người Dao ở Vân Hồ, Páo dung luôn mang ý nghĩa rất quan trọng, gắn bó mật thiết với đời sống sinh hoạt của đồng bào. Nhưng để hát được làn điệu Páo dung hay thì người học phải mất khá nhiều thời gian, đồng thời phải có chất giọng khỏe, truyền cảm. Cái khó nhất trong hát Páo dung là học cách lấy hơi, nhấn âm điệu lên, xuống sao cho đúng, rồi mới học thuộc hết phần lời.
Làn điệu Páo dung của các nhóm người Dao có sự khác nhau tương đối, mang dấu ấn địa phương rất riêng. Páo dung trong nghi lễ tín ngưỡng (chủ yếu là lễ cấp sắc), có vai trò chủ đạo trong dân ca Dao. Trong đó, phải kể đến “Tôm dung” (làn điệu lớn). Đây được coi là cuốn sách cổ, với 36 chương, được ghi chép bằng chữ nôm Dao, được các thầy cúng Dao lưu giữ trong quá trình hành nghề. Cuốn sách nói về những câu chuyện cổ, quá trình hình thành và phát triển của thần linh, tổ tiên, con cháu đồng bào dân tộc Dao.
Sau “Tôm dung” là “Páo khía đáo” (hát giọng dài) và “Páo khía nính” (hát giọng ngắn). Nội dung các bài hát trong nghi lễ tín ngưỡng chủ yếu là lời cảm tạ và cầu mong thần linh che chở, phù hộ cho người được cấp sắc sức khỏe dồi dào, thông minh, khéo léo; dạy cho con, cho cháu biết được lối sống của người Dao trưởng thành, tránh xa cái ác, cái xấu; mong năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Nhóm Páo dung sinh hoạt gồm hát ru con và đối đáp giao duyên, với các làn điệu chủ yếu như hát đối đáp giữa trai gái về tình yêu đôi lứa, về cuộc sống, lao động sản xuất hằng ngày…
 |
 |
Các gia đình người Dao truyền dạy làn điệu Páo dung cho con cháu. |
Say mê hát Páo dung từ khi còn nhỏ, bà Bàn Thị Mai (65 tuổi) cho biết: Ca từ của các bài hát trong nghi lễ tín ngưỡng học rất khó. Mỗi bài hát thường ít lời nhiều ý, do đó để học thuộc cần phải có niềm say mê, am hiểu văn hóa dân tộc và yêu những bài hát đó. Còn ca từ của các làn điệu sinh hoạt thì giản dị, dễ hiểu, dễ nhớ, thể hiện sự biến hóa, tài nghệ đối đáp linh hoạt của người hát, tạo không khí vui tươi, phấn khởi. Đây cũng là những làn điệu để những người trẻ muốn học hát dân ca Dao bắt đầu tập từ những câu hát đơn giản nhất. Khi biểu diễn Páo dung, trai, gái thường chọn lối hát đối đáp.
Hiện nay, tại các bản người Dao ở huyện Vân Hồ đều có người biết Páo dung, nhưng số người biết hát ngày càng ít, chủ yếu là người lớn tuổi (từ 50 đến 80 tuổi), do đó, các làn điệu dân ca của người Dao đang dần bị mai một. Những năm gần đây, từ việc mở các lớp chữ Nôm Dao, nhiều người đã quan tâm đến việc vừa học chữ viết dân tộc kết hợp học hát những bài dân ca Dao. Đã có một số người am hiểu về các làn điệu Páo dung, chép và in ra để chia sẻ cho người dân trong bản cùng học. Việc dễ tiếp cận với các bài ca dao đã thu hút nhiều người, nhất là thanh niên theo học và tập hát.
Để giữ gìn làn điệu Páo dung của người Dao Tiền, nhiều địa phương ở huyện Vân Hồ luôn quan tâm tuyên truyền, vận động bà con người Dao giữ gìn nét đẹp văn hóa của dân tộc mình. Đồng thời, đưa các làn điệu dân ca Dao vào biểu diễn trong các dịp kỷ niệm, lễ hội, ngày hội và dịp Tết...; tạo sân chơi để người dân kết nối và hát giao lưu với nhau, qua đó tăng thêm tình đoàn kết và tạo phong trào học hát dân ca Dao tới thế hệ trẻ.
