Về một cuộc chia ly diễm lệ

Nghệ sĩ nghệ thuật biểu diễn Marina Abramovic là người gốc Serbia, hiện đang sinh sống tại Mỹ. Vào năm 1976, bà chuyển từ quê hương đến Amsterdam và gặp nghệ sĩ nghệ thuật biểu diễn người Tây Đức Uwe Laysiepen (thường gọi là Ulay). Kể từ đó, họ bắt đầu biểu diễn cặp với nhau, và rồi yêu nhau.

Năm 1983, cặp đôi quyết định thực hiện một màn trình diễn nghệ thuật độc đáo với tên gọi The Lovers. Họ dự kiến sẽ đi bộ dọc theo suốt chiều dài của Vạn Lý Trường Thành, mỗi người xuất phát từ một đầu, và sẽ kết hôn ngay khi gặp nhau.

Phấn khích trước quy mô to lớn cả về vật chất và tinh thần của màn trình diễn này, cặp đôi đã tưởng tượng về viễn cảnh đi bộ một mình qua những vùng đất rộng lớn của Trung Quốc, cắm trại dưới bầu trời sao, và kết thúc cuộc hành trình với một lời cam kết trọn đời. Họ coi The Lovers vừa là một màn trình diễn kết hợp với phiêu lưu, nơi mà họ vừa là người chơi, vừa là khán giả. Thế nhưng, mãi tới năm 1988, họ mới thực hiện được hành trình đó! Nhưng để nói lời chia ly!

Marina Abramovic và Ulay (Uwe Laysiepen) là cặp đôi nghệ sĩ lừng danh của thế kỷ 20. Kể lại cuộc gặp đầu tiên trong một phim tài liệu về Marina, Ulay nói: “Đó là một sự mê hoặc ngay lập tức, giống như chúng tôi đã tìm thấy một người anh, một người chị lưu lạc”. Cả hai người còn có chung một ngày sinh nhật, chỉ khác năm. Marina sau này giải thích về tình yêu ấy, rằng: “Tôi đã yêu anh ấy hơn cả bản thân mình”…

Trong suốt 12 năm tình yêu, họ đã làm nên khoảng 90 tác phẩm. Ý tưởng xuyên suốt là họ sẽ cùng khám phá cái tôi và nhân dạng nghệ sĩ. Họ cùng tạo ra một hợp thể và gọi là “Người kia”, cả hai cùng ăn mặc giống nhau, hành xử giống nhau tựa như một cặp sinh đôi và tạo nên một mối quan hệ hoàn toàn tin tưởng giữa hai người.

Trong tác phẩm Quan hệ trong thời gian, cặp đôi trói buộc nhau lại bằng tóc của mỗi người và ngồi yên trong 17 tiếng. Trong tác phẩm AAA AAA, cả hai ngồi đối diện và cùng tạo tiếng động bằng khuôn miệng mở rộng, rồi tiếng động của mỗi người to dần, to dần cho đến khi họ thực sự hét vào nhau. Một trong những tác phẩm táo bạo khác của họ là Người kia: Năng lượng tĩnh, Marina cầm cung trong khi Ulay giữ mũi tên, chỉ thẳng vào Marina. Cả hai người đều kéo phần vũ khí của mình cho đến lúc mũi tên được kéo căng và chực bắn. Đó là một màn trình diễn ấn tượng, thể hiện sự tin tưởng và mạo hiểm trong những mối quan hệ sâu sắc, nó vừa đáng sợ lại vừa chân thực.

Sau nhiều năm gắn bó, hai người trở nên căng thẳng khi cả hai đều đổ lỗi cho người kia không còn chung thuỷ với mình. Họ quyết định chuẩn bị cho màn trình diễn cuối cùng và cũng là khoảnh khắc chia ly. Được bắt đầu vào năm 1988, màn trình diễn có tên là Hai người tình, và bản thân nó cũng là một chuyến hành trình tâm linh của mỗi người. Trong màn trình diễn này, cả hai sẽ đi từ hai đầu của Vạn Lý Trường Thành, Ulay bắt đầu đi từ sa mạc Gobi còn Marina đi từ phía Hoàng Hải. Cả hai sẽ gặp nhau ở điểm giữa của Vạn Lý Trường Thành và nói lời ly biệt ở đó. Cả hai người đã đi bộ hơn 2500km, ròng rã trong suốt 6 tháng. Và khi gặp lại nhau, họ nói lời từ biệt, ôm nhau một cái ôm cuối cùng và không bao giờ gặp lại nữa.

“Chúng tôi cần một kiểu kết thúc nào đó, sau một quãng đường khổng lồ như vậy để tiến về nhau. Kết thúc đó rất con người, rất kịch tính, như cái kết của một bộ phim. Bởi sau cùng thì, dù có làm gì đi nữa, bạn cũng sẽ có một mình”.

Khúc ngoặt đến vào năm 2010, tức là 22 năm sau cuộc ly biệt. Khi đó, Marina, lúc này đã 63 tuổi - tổ chức một buổi trình diễn có tên “Nghệ sĩ hiện diện” ở Bảo tàng Nghệ thuật hiện đại (MoMA). Trong buổi trình diễn này, Marina sẽ ngồi yên trong suốt 716 giờ, đám đông sẽ được mời từng người vào, ngồi đối diện và nhìn thẳng vào mắt bà. Mỗi người đều có thời gian không giới hạn, có người đã ngồi trước Marina suốt gần 90 phút, có người đã ôm ngực xúc động, có người oà khóc. Trong số 1545 người đến ngồi đối diện với Marina, có cả nữ diễn viên Sharon Stone. Nhưng đặc biệt hơn cả, đó là sự xuất hiện của một người mà đến bây giờ, sự xuất hiện đấy vẫn là một trong những khoảnh khắc đẹp và xúc động bậc nhất của nghệ thuật trình diễn.

Không hề cho biết trước, Ulay từ từ xuất hiện trong căn phòng và ngồi xuống trước mặt Marina vào buổi trình diễn “Nghệ sĩ hiện diện”. Sau hơn 22 năm chính thức rời xa nhau và vài lần gặp gỡ, Ulay ngồi trước mặt Marina như một cuộc tái hợp thiêng liêng của hai cái tôi đã từng là một. Cả hai chỉ yên lặng, mỉm cười, nhìn nhau và rơi nước mắt. Trong những giây phút ngắn ngủi, Marina đã vươn người lên và nắm chặt lấy tay của Ulay. Khoảnh khắc này đã thực sự khiến cả căn phòng oà lên với những tràng vỗ tay xúc động, và là một trong những khoảnh khắc nhiều cảm xúc nhất của nghệ thuật trình diễn đương đại…