Truyền thuyết về Thầy Thím
Tọa lạc tại thôn Tam Tân (xã Tân Tiến, thị xã La Gi, tỉnh Bình Thuận) dinh Thầy Thím không chỉ là một địa điểm tâm linh nổi tiếng của tỉnh Bình Thuận, mà còn là điểm tựa để nâng đỡ người dân mỗi khi gặp khó khăn trong cuộc sống. Thầy Thím thực chất là tên gọi kép của một đôi vợ chồng đạo sĩ (chồng là Thầy, vợ là Thím) có nhiều công đức đối với địa phương được thờ trong dinh.
Theo truyền thuyết, Thầy sinh vào đầu thời Gia Long. Thuở thiếu thời, Thầy vừa cần mẫn dùi mài kinh sử, vừa tầm sư học đạo, nuôi chí giúp đời. Việc lớn chưa thành thì Thầy gặp đại tang, cha mẹ cùng lúc qua đời. Là người con hiếu thảo, Thầy ở lại quê nhà Quảng Nam cùng Thím chịu tang cha mẹ, sống kham khổ.
Làng quê Thầy Thím nhiều năm liền hạn hán, mất mùa, đời sống của người dân cơ cực, cơm không đủ no, nước không đủ uống. Động lòng trước nổi khốn khổ của dân, Thầy lập đàn khấn nguyện. Trời đang trong xanh bỗng sấm chuyển ầm ầm, mưa như trút nước, cây cỏ hồi sinh. Từ đó, Thầy nổi danh là một đạo sĩ có tài, dùng phép thuật của mình để cứu giúp dân lành.
Một lần trong ngày hội đầu năm, dân làng mơ ước có một mái đình khang trang như làng bên. Đêm hôm ấy, gió mưa dữ dội, chớp giật rung chuyển cả đất trời. Khi trời yên đất lặng, mọi người thấy ngôi đình mới tọa lạc ngay giữa làng thay ngôi đình dột nát cũ.
Niềm vui chưa được bao lâu thì làng bên cấp báo về triều đình tố cáo Thầy dùng phép đánh cắp đình, âm mưu gây bạo loạn. Nhà vua nghiêm trị Thầy ở mức cao nhất. Song, cảm thông trước khí khái quân tử, vua gia ân cho Thầy được chọn trong 3 tội hình: xử trảm, uống thuốc độc hoặc tự thắt cổ. Thầy xin một tấm lụa đào và chọn hình thức sau cùng.
 |
| Nghi thức lễ ở lễ hội mang đậm nét văn hóa dân gian miền biển duyên hải Nam Trung bộ. |
Kỳ lạ thay, khi tấm lụa đào đến tay Thầy thì bỗng biến thành rồng nâng Thầy và Thím bay về phương Nam. Từ đó, Thầy Thím cư ngụ tại làng Tam Tân. Đôi vợ chồng ở trọ nhà ông Hộ Hai, làm các nghề đốn củi, đóng ghe, bốc thuốc chữa bệnh.
Lúc nào bên Thầy cũng có quả bầu khô. Một hôm, Thầy quên đem theo chiếc bầu, chủ nhà tò mò lấy ra xem, bỗng lửa phụt ra thiêu trụi cả căn nhà. Sau khi làm lại căn nhà mới cho ông Hộ Hai, Thầy Thím vào ở hẳn trong rừng sâu gần Bàu Cái.
Thế nhưng, càng ở xa dân cư, danh tiếng của Thầy càng lan rộng, bởi Thầy nhận đóng ghe cho ngư dân và giao rất đúng hẹn. Quanh khu rừng vang lên tiếng đục đẽo cả ngày nhưng chưa bao giờ người ta thấy được một người giúp việc. Từ cánh rừng nơi Thầy đóng ghe ra đến biển dài hơn 3km có mạch nước nhỏ đổ ra biển, dân địa phương tương truyền đó là dòng nước Thầy dùng gậy tạo ra để đưa ghe ra biển.
Còn nhiều câu chuyện về lòng nhân ái của Thầy như trừng phạt bọn buôn gạo lợi dụng năm mất mùa bóp chẹt dân nghèo, cứu giúp dân chài trong cơn sóng to gió dữ… Không dừng lại ở đó, Thầy còn cảm hóa cả thú rừng vốn là nỗi nơm nớp lo sợ của nhiều người khi buổi đầu khai phá thiên nhiên hoang dã.
Một ngày mùa thu, được tin Thầy Thím qua đời, dân làng loan báo tin buồn, vội vã vào đến nơi thì thấy hai ngôi mộ bằng cát trắng phau được thú rừng vun đắp ở gần nơi Thầy Thím tạ thế. Hàng năm, cứ đến mùng 5 tháng giêng âm lịch, người ta thấy có đôi bạch hổ và hắc hổ thường xuyên về tảo mộ, phủ phục canh gác cho ngôi mộ. Khi bạch hổ và hắc hổ qua đời, dân làng an táng ngay sau mộ Thầy Thím để tưởng nhớ hai con vật tận trung.
Tỏ lòng nhớ công đức của Thầy Thím, người dân địa phương chung sức lập dinh ở khu rừng Bàu Cái gần nơi hai người tạ thế, lấy ngày 15/9 âm lịch hàng năm là ngày lễ tế thu Thầy Thím. Dinh được xây dựng vào năm Kỷ Mão - 1879, tức năm Tự Đức thứ 32.
Nghĩa cử Thầy Thím được dân gian lưu truyền rộng rãi. Đến đời vua Thành Thái thứ 18, nhà vua đã xem xét lại án xử trước đây và ban sắc phong cho Thầy Thím là “Chí Đức Tiên Sinh, Chí Đức Nương Nương Tôn Thần”.
Có thể nói, những truyền thuyết về Thầy Thím đã cho thấy tinh thần đề cao lẽ phải, sự công bằng và chuẩn mực của xã hội, góp phần giáo dục truyền thống, nhân cách và lối sống tốt đẹp cho mọi thế hệ, giữ gìn nét thuần phong mỹ tục lâu đời của dân tộc.
Lễ hội độc đáo
Dinh Thầy Thím được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia vào năm 1997. Quần thể kiến trúc của dinh được bao quanh bởi một bức tường hình thang vuông. Vòng thành trổ 3 lối vào dinh, cổng chính ở phía trước và cổng phụ ở hai bên. Dinh được xây dựng bằng những nguyên vật liệu sẵn có tại địa phương như: gỗ; chất vữa kết dính được pha trộn từ vôi, cát, mật đường, nhựa cây; mái lợp ngói âm dương; nền lát gạch bát tràng.
Các công trình kiến trúc chính của dinh Thầy Thím đều quay về hướng Tây, bao gồm: cổng chính, võ ca, chính điện, nhà tiền hiền, bình phong và một số công trình phụ cận khác. Trong đó, võ ca, chính điện, nhà tiền hiền đều sử dụng lối kiến trúc tứ trụ. Đây là một mô hình kiến trúc tôn giáo rất phổ biến ở Bình Thuận trong các thế kỷ XVIII - XIX.
Đáng chú ý, 4 cột chính ở khu vực trung tâm dinh Thầy Thím được các nghệ nhân thời bấy giờ trau chuốt và tạo dáng rất tinh tế, đạt đến đỉnh cao trong nghệ thuật điêu khắc gỗ. Toàn bộ chân đế của các cột được gờ chỉ, cách điệu dạng một bình hoa mềm mại, phần thân cột vát thành hình trụ vuông vức, phần đỉnh cột thu nhỏ dạng hình trụ tròn. Đây là nét kiến trúc hiếm hoi và độc đáo trong gần 300 di tích ở Bình Thuận.
Hàng năm, ngành chức năng tỉnh Bình Thuận lấy ngày lễ tế thu Thầy Thím làm ngày Lễ hội Văn hóa du lịch dinh Thầy Thím. Đây là một trong những lễ hội văn hóa tiêu biểu được tỉnh Bình Thuận chọn bảo tồn, phát triển để phục vụ du lịch ở địa phương. Lễ hội được tổ chức độc đáo với nhiều nội dung nhằm gìn giữ lễ hội dân gian đậm đà bản sắc dân tộc gắn với quảng bá hình ảnh, tiềm năng du lịch Bình Thuận.
Năm nay, Lễ hội Văn hóa du lịch dinh Thầy Thím được tổ chức từ ngày 12 - 14/10 (nhằm ngày 14 - 16/9 âm lịch). Phần lễ là một chuỗi các nghi thức truyền thống như: lễ nghinh thần, rước sắc phong, lễ nhập điện an vị, thí thực phát lộc, thỉnh sanh, giỗ tiền hiền và cúng binh gia…
Đến với lễ hội, khách thập phương có dịp hòa mình các hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch đặc trưng miền biển thông qua các hội thi như: kéo co, làm bánh chưng, khiêng thúng ra khơi, gánh cá, đan lưới, xem biểu diễn lân - sư - rồng, xem triển lãm mô hình sự tích Thầy Thím.
Bên cạnh đó, đến tham dự Lễ hội Văn hóa du lịch dinh Thầy Thím, du khách sẽ có thêm trải nghiệm về khung cảnh thiên nhiên núi rừng, khám phá và thưởng thức hương vị miền biển ở Bình Thuận. Đồng thời, du khách còn có dịp tham quan các thắng cảnh nổi tiếng ở thị xã La Gi như: Hòn Bà, ngảnh Tam Tân, biển Đồi Dương, dốc Ông Bằng.
