Vai trò của di sản giáo dục trong việc hình thành bản sắc dân tộc

Ngày 3/11/2025, nhằm tăng cường giao lưu học thuật và thúc đẩy nhận thức về giá trị trường tồn của di sản giáo dục, Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) phối hợp cùng các chuyên gia nghiên cứu trong nước và quốc tế tổ chức Tọa đàm “Di sản giáo dục và văn hóa Đông - Tây” tại Nhà Thái Học, di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám. Sự kiện nằm trong chuỗi hoạt động Festival Thăng Long - Hà Nội 2025.

Tọa đàm khoa học do Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu - Quốc Tử Giám phối hợp với các nhà giáo dục, các nhà khoa học từ trường Đại học Columbia tổ chức là cơ hội để tìm hiểu về giá trị của giáo dục Đông - Tây, về lịch sử thông qua hai biểu tượng tiêu biểu: Quốc Tử Giám Thăng Long và Đại học Columbia. Tọa đàm cũng góp phần khơi gợi nhận thức về vai trò của di sản giáo dục trong việc hình thành bản sắc dân tộc, từ đó tạo nên các mối liên hệ, hợp tác trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.

Phát biểu khai mạc tại tọa đàm, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Lê Thị Ánh Mai cho biết, Văn Miếu - Quốc Tử Giám được khởi lập từ cuối thế kỷ XI dưới triều Lý, là nơi tôn vinh tiên thánh, tiên hiền và nơi học tập của con em hoàng gia. Trải qua các triều đại, Văn Miếu - Quốc Tử Giám trở thành trung tâm giáo dục cấp cao nhất, nơi đào tạo hàng ngàn hiền tài cho đất nước, đồng thời cũng là nơi hun đúc lên nhiều giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc như truyền thống tôn sư trọng đạo, trọng hiền tài và hiếu học.

Những truyền thống đó đã tạo nên giá trị của Đạo học Việt Nam, góp phần xây dựng và phát triển đất nước trong suốt chiều dài lịch sử. Văn Miếu - Quốc Tử Giám giáo dục con người dựa trên nền tảng lễ nghĩa, đạo lý, lấy tu thân làm căn cốt cho người học. Tư tưởng chủ đạo của giáo dục lấy chữ Nhân làm gốc. Nền giáo dục truyền thống đó cũng để lại cho thế hệ sau một di sản văn hoá giáo dục đồ sộ, đó là hàng ngàn danh nhân khoa bảng cùng những truyền thống, đạo lý vô cùng quý giá vẫn còn giá trị trong thời đại ngày nay.

Trong bối cảnh Việt Nam bước vào kỷ nguyên mới, việc đổi mới tư duy, nhất là trong lĩnh vực giáo dục rất quan trọng, nhằm đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực để phát triển đất nước. Giáo dục truyền thống cần được nhìn nhận như là bài học, là kinh nghiệm cho những giải pháp mới, tư duy giáo dục mới. Việc học hỏi, trao đổi kinh nghiệm trong giáo dục với các quốc gia phát triển là điều vô cùng có ý nghĩa.

"Chúng tôi cũng mong muốn nhận được nhiều ý kiến chia sẻ, tư vấn của các nhà khoa học của Việt Nam và Hoa Kỳ để nhận thức về vai trò của giáo dục truyền thống Đông - Tây được nâng cao, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của di sản giáo dục trong bối cảnh hiện nay", Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Lê Thị Ánh Mai cho hay.

Tọa đàm “Di sản giáo dục và văn hóa Đông - Tây” đã mở ra cuộc đối thoại liên văn hóa giữa hai biểu tượng giáo dục tiêu biểu: Quốc Tử Giám Thăng Long - đại diện cho tinh thần hiếu học, đạo lý và lễ nghĩa của phương Đông và Đại học Columbia (Hoa Kỳ) - hiện thân của tư duy khai phóng, sáng tạo và tự do học thuật của phương Tây. Sự kiện hướng tới việc khơi gợi nhận thức sâu sắc về vai trò của di sản giáo dục trong việc hình thành bản sắc dân tộc và bản lĩnh con người, đồng thời mở rộng tầm nhìn hội nhập, kết nối truyền thống với đổi mới trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Tại tọa đàm, các đại biểu tập trung phân tích, so sánh và đối thoại xoay quanh các nhóm chủ đề lớn: Mô hình tổ chức và phương pháp giáo dục của Quốc Tử Giám và Đại học Columbia; Quốc Tử Giám Thăng Long: Nền giáo dục đề cao lễ nghĩa, đạo lý, tu thân và phục vụ xã hội; người thầy giữ vai trò trung tâm trong truyền thụ tri thức và rèn đức; tri thức gắn liền với trách nhiệm cộng đồng và quốc gia.

Bên cạnh đó, các đại biểu cũng thảo luận về Đại học Columbia (Hoa Kỳ) - mô hình giáo dục khai phóng, đề cao tư duy phản biện, năng lực tự chủ cá nhân; khuyến khích sáng tạo và liên kết tri thức với thực tiễn hướng tới công dân toàn cầu. Ngoài ra, trao đổi thêm về vai trò nghiên cứu Hán Nôm, văn chương trong học thuật và giao lưu văn hoá; định hướng hợp tác nghiên cứu giữa các trường đại học, viện nghiên cứu Việt Nam với Đại học Columbia.

Các ý kiến khẳng định những giá trị cốt lõi của văn hóa giáo dục phương Đông và phương Tây. Có thể nói, phương Đông thường chú trọng đạo lý, lễ nghĩa, tu dưỡng nội tâm, tính cộng đồng và sự kế thừa truyền thống - lấy tri thức làm con đường hoàn thiện nhân cách và đóng góp cho xã hội. Trong khi đó, phương Tây đề cao cá nhân tự chủ, tư duy phản biện, sáng tạo và hiệu quả thực tiễn - tri thức gắn với hành động, hướng tới công dân độc lập và năng động. Trong khi đó, phương Tây đề cao cá nhân tự chủ, tư duy phản biện, sáng tạo và hiệu quả thực tiễn - tri thức gắn với hành động, hướng tới công dân độc lập và năng động.