Tu bổ đền Đại An - nơi thờ Tam vị Tôn Thần và Mẫu Thượng ngàn ở Lào Cai

Đền Đại An (còn gọi là Đền Bục) là một ngôi đền cổ linh thiêng nằm bên bờ sông Hồng, thuộc thôn Đại An, xã Mậu A, tỉnh Lào Cai. Từ lâu, nơi đây đã được biết đến là trung tâm tín ngưỡng của Nhân dân địa phương, lưu giữ nhiều giá trị văn hóa - lịch sử đặc sắc của vùng đất Mậu A.

Theo ông Hà Đức Anh - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã, từ khởi thủy, Đền Đại An vốn là Đình Bục - một ngôi đình cổ của người Tày Khao thuộc thôn Bục, xã Đại Bộc, tổng Yên Phú, huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái (cũ). Đình được dựng vào khoảng thế kỷ XIX bằng vật liệu dân dã như tranh, tre, nứa, lá cọ.

Đền Đại An hiện nay là nơi thờ Tam vị Tôn Thần: Sơn Tinh, Cao Sơn, Quý Minh Đại Vương - những hậu duệ của Lạc Long Quân và Âu Cơ, là em của Hùng Vương, biểu tượng cho sức mạnh chinh phục thiên nhiên, mở mang bờ cõi. 

Khi văn hóa các dân tộc bản địa giao hòa với cư dân di cư, tín ngưỡng thờ Mẫu Thượng Ngàn (thờ vọng Mẫu Đông Cuông) được bổ sung, làm phong phú thêm đời sống tâm linh nơi đây. Sự kết hợp giữa thờ Tam vị Tôn Thần và Mẫu Thượng Ngàn đã tạo nên nét riêng biệt cho Đền Đại An, phản ánh rõ bản sắc tín ngưỡng vùng miền núi phía Bắc.

Đền Đại An được dựng bằng vật liệu thô sơ như tre, nứa, lá cọ. Năm 1942, Nhân dân địa phương trùng tu lại trên nền cũ, thay mái ngói, xây hai đầu hồi bằng gạch, giữ nguyên hệ thống cột và cấu trúc bên trong. Thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, do chủ trương bài trừ mê tín, ngôi đền tạm thời được sử dụng làm nơi hội họp, lớp học. Đến thập niên 1940, do thời gian và chiến tranh, ngôi đình bị hư hại nặng. Khi cư dân miền xuôi lên khai phá vùng đất này, nhân dân đã cùng nhau dựng lại ngôi đình ở vị trí khang trang hơn. Năm 2006, Nhân dân thôn Đại An tiến hành trùng tu, tôn tạo toàn diện ngôi đền: xây mới, lợp mái ngói, dựng ban thờ, rước tượng về thờ phụng như diện mạo hiện nay.

Theo Nhà Sử học Lê Văn Lan - Chủ tịch Hội đồng Khoa học Viện Nghiên cứu Văn hóa Thăng Long, đền Đại An là một trong số ít các ngôi đền cổ còn lưu giữ được giá trị nguyên gốc dọc tuyến thượng lưu sông Hồng. Đây là điểm đến tâm linh của Nhân dân trong vùng và du khách thập phương, nơi diễn ra nhiều lễ hội truyền thống mang đậm sắc màu văn hóa dân tộc như: Lễ hội truyền thống, Lễ cúng cơm mới, Giỗ Mẹ, Giỗ Cha, Lễ tạ cuối năm. Các nghi thức truyền thống như dâng hương, tế lễ, mổ trâu, rước kiệu, cùng những trò chơi dân gian đặc sắc: ném còn, kéo co, đẩy gậy, múa Tày... tạo nên không khí linh thiêng nhưng cũng đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.

Người có công lớn trong việc trông coi và phục dựng là ông Tiên Định, người quản tự đầu tiên của đình. Ông đã cùng dân làng tổ chức rước chân nhang từ Đền Đông Cuông (xã Đông Cuông) về Đình Bục để thờ tự. Từ đây, bên cạnh việc thờ Tam vị Tôn Thần, Nhân dân còn thờ vọng Thánh Mẫu Thượng Ngàn, vị Mẫu biểu trưng cho rừng núi, sự sinh sôi nảy nở và che chở mùa màng, thể hiện rõ sự giao thoa văn hóa tín ngưỡng giữa các cộng đồng cư dân.

Đền Đại An không chỉ có giá trị về tín ngưỡng và văn hóa dân gian, mà còn gắn liền với lịch sử đấu tranh cách mạng của Nhân dân địa phương. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Đền Đại An cùng với Đình Mường A và Đền Đông Cuông từng là cơ sở kháng chiến, nơi tập kết lực lượng, vật tư, lương thực, chuẩn bị cho chiến dịch Sông Thao (1949). Sau đó, từ đây, quân ta vượt đèo Khau Vát tiến vào chiến trường Tây Bắc, góp phần giải phóng Nghĩa Lộ năm 1952. Đền còn là nơi hội họp, bàn việc làng, việc nước, thể hiện tinh thần đoàn kết, yêu nước và ý chí kiên cường của Nhân dân địa phương.

Ngày 4/7/2013, UBND tỉnh Yên Bái đã ban hành Quyết định số 790/QĐ-UBND về việc xếp hạng cấp tỉnh “Di tích lịch sử - văn hóa Đền Đại An”. Đây là sự ghi nhận xứng đáng đối với những giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh sâu sắc mà di tích mang lại.”

Phó giám đốc Sở Văn hoá - Thể thao - Du lịch Lào Cai - ông Dương Tuấn Nghĩa cho hay: “Sau thời gian dài tồn tại, Đền Đại An đã xuống cấp, ảnh hưởng đến nhu cầu sinh hoạt tín ngưỡng, lễ hội và du lịch tâm linh ngày càng phát triển. Vì vậy, việc quy hoạch tổng thể, xác định vị trí, hướng xây dựng và định hình kiến trúc Đền Đại An mới là nhiệm vụ có ý nghĩa vừa cấp bách, vừa lâu dài. Tỉnh Lào Cai và xã Mậu A sẽ xây dựng bản quy hoạch tổng thể: Quy hoạch khu trung tâm tâm linh; Quy hoạch vành đai bảo vệ cảnh quan, cây xanh, lối dẫn hành lễ; Quy hoạch kết nối hạ tầng - du lịch văn hóa vùng thượng nguồn Sông Hồng, hình thành chuỗi điểm đến “Đại An - Đông Cuông - Sông Hồng”.

Theo đó, dự án thực hiện trên diện tích 6.538,4m2, trong đó gồm: Đền chính nhà tả vụ; nhà hữu vụ; lầu cô; lầu cậu… Vật liệu đền sẽ bằng gỗ lim, đá xanh hoặc vật liệu truyền thống. Kiến trúc đền chính được xây dựng 5 gian , 1 hậu cung  theo hình chữ Đinh ( J ) mô phỏng theo đền Đông Cuông - biểu tượng của vùng Văn Yên trước đây, nhưng có điều chỉnh phù hợp quy mô địa phương.

Được biết đến là người có nhiều đóng góp cho việc trùng tu tôn tạo nhiều ngôi đền, điểm di tích tại các tỉnh thành và là người có nhiều đóng góp trong hoạt động bảo tồn và thực hành tín ngưỡng, đóng góp vào sự phát triển bền vững của di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại đã được UNESCO ghi danh, NNUT Đặng Ngọc Anh chia sẻ: “Đền Đại An là di tích linh thiêng thờ Tam vị Tôn Thần và Mẫu Thượng Ngàn. Trải qua thăng trầm lịch sử, Đền Đại An đã xuống cấp mà một số đồ thờ thất lạc. Thật may mắn khi tôi đã sưu tầm tìm lại được bát nhang niên đại gần 1 thế kỷ có khắc chữ Đại An bằng chữ Nho. Tôi sẽ dâng bát nhang lên Đền Đại An linh thiêng và góp chút tâm sức góp phần tôn tạo Đền Đại An khang trang, tôn nghiêm góp phần bảo tồn các di sản văn hóa, khai thác tiềm năng danh thắng, du lịch tâm linh tỉnh Lào Cai”.

Tại hội thảo, các chuyên gia văn hoá, khoa học kiến trúc, các nghệ Nhân dân gian, các đại biểu đã đề xuất đặt tên “Đền Trình Đại An” để thể hiện mối liên hệ tâm linh với Đền Đông Cuông - di tích cấp quốc gia. Các đại biểu cũng đã góp ý quy hoạch, xây dựng Đền Đại An theo một hướng vừa hợp long mạch đất trời nhằm tiếp tục khẳng định vị thế tâm linh vốn có, giữ được thế phong thủy hội tụ nguồn sinh khí, ánh sáng, sự trường tồn và phát triển. Đồng thời, Đền Đại An tu bổ, xây dựng thể hiện bản sắc văn hóa dân tộc, trở thành điểm tựa tinh thần, không gian tín ngưỡng và du lịch văn hóa đặc sắc của tỉnh Lào Cai.