TS Lê Đức Thuận: Hiệu trưởng trường công lập cần làm gì trong kỷ nguyên AI và tinh gọn bộ máy?

“Chìa khóa” từ mô hình Quản lý dựa trên nhà trường (School-Based Management – SBM)

Theo TS. Lê Đức Thuận, khi Hội đồng trường không còn, các trường công lập cần một cơ chế quản trị mới để phát huy dân chủ, tránh độc đoán và đặc biệt là tối ưu hóa các nguồn lực. Ông cho rằng mô hình Quản lý dựa trên nhà trường (SBM) là “chìa khóa” trong bối cảnh hiện nay.

Kinh nghiệm từ Hong Kong và Indonesia cho thấy SBM trao quyền cho nhà trường tự quyết về ngân sách và nhân sự, nhưng đi kèm với cơ chế giám sát cộng đồng chặt chẽ. Áp dụng vào Việt Nam, TS. Thuận nhấn mạnh Hiệu trưởng phải chuyển từ tư duy “xin – cho” sang chủ động kiến tạo. Các nhà trường cần chủ động xây dựng quy chế nội bộ minh bạch để giải trình với cơ quan quản lý và phụ huynh, biến quyền tự chủ thành công cụ nâng cao chất lượng thực chất chứ không chỉ là khẩu hiệu.

Tận dụng AI để cá nhân hóa học tập

Theo TS. Lê Đức Thuận, bài toán lớn nhất của giáo dục phổ thông hiện nay là làm sao bảo đảm cá nhân hóa học tập trong bối cảnh lớp học đông, sĩ số cao – vốn là đặc thù phổ biến ở nhiều trường công. “Giáo viên có giỏi đến mấy cũng khó theo sát từng em trong một lớp 45–50 học sinh. Nhưng AI có thể làm được điều mà con người không thể: cá nhân hóa ở quy mô lớn,” ông nhấn mạnh.

Thực tế tại nhiều quốc gia đã chứng minh điều này. Mô hình Squirrel AI (Trung Quốc) hay hệ thống DreamBox (Mỹ) đang vận hành theo cơ chế cho phép sử dụng thuật toán để chia nhỏ kiến thức, phát hiện lỗ hổng của từng học sinh và gợi ý bài tập phù hợp năng lực của từng em. Với cách làm này, học sinh yếu có cơ hội theo kịp tiến độ chung, trong khi học sinh khá giỏi luôn được thử thách ở mức độ cao hơn để bứt phá.

TS. Thuận khẳng định các trường công ở Việt Nam hoàn toàn có thể triển khai cá nhân hóa mà không cần chờ ngân sách lớn. Hiệu trưởng có thể bắt đầu ngay bằng việc khuyến khích giáo viên sử dụng các nền tảng AI mở hoặc các hệ thống LMS (Hệ thống quản lý học tập) có tích hợp Adaptive Learning để giao bài tập, kiểm tra mức độ hiểu bài và đánh giá chính xác năng lực từng học sinh – thay cho mô hình “dạy đồng phục” vẫn tồn tại nhiều năm nay.

“Cốt lõi không phải ở công nghệ, mà là Hiệu trưởng có quyết tâm hay không. Nếu quyết tâm, chúng tôi sẵn sàng tư vấn và đồng hành để triển khai giải pháp cá nhân hóa học tập bằng AI ngay từ hôm nay,” TS. Thuận chia sẻ.

Quản trị nhân sự bằng "Lãnh đạo phân tán" (Distributed Leadership)

Theo TS. Lê Đức Thuận, trong bối cảnh áp dụng “chế độ một thủ trưởng”, nếu Hiệu trưởng tiếp tục ôm đồm mọi việc thì nguy cơ quá tải là điều chắc chắn. Ông cho rằng kinh nghiệm từ Anh, Úc, Mỹ cho thấy lãnh đạo phân tán (Distributed Leadership) đang trở thành xu hướng tất yếu, nơi lãnh đạo không còn là một vị trí đơn lẻ mà là một hoạt động được chia sẻ và lan tỏa trong toàn trường.

TS. Thuận nhấn mạnh, Hiệu trưởng cần trao quyền ra quyết định chuyên môn cho tổ trưởng, nhóm trưởng và đội ngũ giáo viên cốt cán. Khi giáo viên cảm thấy mình là một phần của quyết định, họ sẽ cam kết đồng hành lâu dài, công hiến hết sức mình và sáng tạo hơn.

Dự thảo Luật Nhà giáo sắp tới với cơ chế lương và tuyển dụng linh hoạt sẽ là “đòn bẩy vàng” để trường công thu hút nhân tài và nuôi dưỡng đội ngũ mạnh.

Glocalization: “Vũ khí mềm” giúp trường công tăng sức cạnh tranh bền vững

Theo TS. Lê Đức Thuận, trong khi trường tư thục có lợi thế về các chương trình quốc tế, trường công lập cần một hướng đi khác để tạo lợi thế cạnh tranh, đó chính là tư duy “Glocalization” – sự kết hợp giữa tiêu chuẩn toàn cầu và bản sắc địa phương.

Thực tiễn, các hệ thống giáo dục tại Nhật Bản hay Singapore đã thành công khi dạy học sinh tư duy toàn cầu nhưng vẫn giữ vững giá trị văn hóa bản địa.

Từ kinh nghiệm đó, ông khuyến nghị các trường công ở Việt Nam không nên chạy theo các chương trình nhập khẩu, mà cần xây dựng chương trình nhà trường riêng, lồng ghép kỹ năng thế kỷ 21 vào các vấn đề thực tiễn của địa phương. Đây cũng là điều nhiều phụ huynh mong muốn: con giỏi công nghệ nhưng không đánh mất gốc rễ văn hóa.

Ông đề xuất các trường lựa chọn và kiên định theo đuổi một triết lý phù hợp – như mô hình trường học định hướng STEM/STEAM, trường học số, trường học thông minh hay trường học hạnh phúc – để tạo nên dấu ấn riêng và nâng cao sức cạnh tranh bền vững.

Quản trị dữ liệu: Chìa khóa vận hành trường công thời tinh gọn bộ máy

Trong bối cảnh tinh giản biên chế, TS. Lê Đức Thuận cho rằng, việc quản lý nhà trường bằng cảm tính chẳng khác nào “tự sát”. Ông cho biết các học khu tại Mỹ đã chuyển mạnh sang mô hình quản trị bằng dữ liệu (Data-Driven Decision Making – DDDM), cho phép theo dõi thời gian thực về chuyên cần, điểm số hay hành vi của học sinh để can thiệp sớm ngay khi có dấu hiệu sa sút.

TS. Thuận nhấn mạnh rằng Hiệu trưởng cần có khả năng quan sát toàn bộ hoạt động của trường chỉ qua một bảng điều khiển (Dashboard): từ tỷ lệ hoàn thành bài giảng, mức độ tương tác của học sinh cho tới hiệu suất làm việc của giáo viên. “Dữ liệu minh bạch chính là lá chắn tốt nhất cho người đứng đầu trong cơ chế mới”, ông nói.

Ông cũng cho rằng với công nghệ AI hiện nay, nếu nhà trường xây dựng được một “hồ dữ liệu” (Data Lake) đạt các tiêu chí Đúng – Đủ – Sạch – Sống – Thống nhất – Dùng chung, thì việc triển khai các Dashboard trở nên rất dễ dàng. TS. Thuận khẳng định ông và cộng sự sẵn sàng phối hợp cùng các nhà trường để hiện thực hóa mô hình quản trị này.

Trong thế chế mới, quyền lực mà Hiệu trưởng nắm giữ vừa là cơ hội, vừa là thách thức. TS. Lê Đức Thuận khẳng định, để sử dụng hiệu quả trong kỷ nguyên AI, các Hiệu trưởng phải trở thành “Nhà kiến tạo” thực thụ: dựa vào dữ liệu để ra quyết định sáng suốt, trao quyền để khai thác tối đa năng lực đội ngũ, và vận dụng công nghệ để giải quyết các bài toán con người. Khi làm được điều này, quyền hạn không chỉ là trách nhiệm, mà trở thành đòn bẩy chiến lược, định hướng sự phát triển bền vững và nâng tầm chất lượng giáo dục của nhà trường.