Trở về cội nguồn từ những con giống bột

Giữ nghề tò he, giữ nét văn hóa Việt

Tại làng nghề tò he Xuân La ở xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên (Hà Nội), dưới bàn tay của nghệ nhân tài ba Đặng Văn Hậu (sinh năm 1988) đã làm ra hàng ngàn con giống bột cầu kỳ, tinh xảo. Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có nhiều thế hệ gắn bó với nghề nặn tò he truyền thống ở Xuân La, bởi vậy anh được tiếp xúc với những con giống bột ngay từ nhỏ. Khi trưởng thành, nhận thấy tò he vừa mang lại niềm vui cho mọi người vừa mang giá trị truyền thống, nét đẹp văn hóa nên anh quyết tâm theo nghề và yêu nghề từ đó.

Trong quá trình theo nghề, anh đã nhận được nhiều giải thưởng cao từ các Hội chợ dành cho các làng nghề. Năm 2014, anh được UBND TP Hà Nội tặng danh hiệu “Nghệ nhân Hà Nội” và trở thành một trong những nghệ nhân trẻ tuổi nhất của Thủ đô khi mới 29 tuổi. “Bí quyết lớn nhất của tôi chính là yêu nghề... Vào giai đoạn khó khăn năm 2008, lúc đấy tôi chỉ mong muốn nghề phát triển và để làm được điều đó bản thân phải tự cố gắng và nỗ lực. Đầu tiên là làm ra những sản phẩm đẹp nhất để bán cho khách hàng, đặc biệt là các em nhỏ. Sau đó là thay đổi nguyên liệu, mẫu mã sản phẩm để phù hợp với thời đại mới” - anh Hậu tâm sự.

Nghệ nhân Đặng Văn Hậu đoạt Giải Đặc biệt của Hội thi sản phẩm làng nghề thành phố Hà Nội năm 2023. Ảnh: hanoimoi.vn

Dành hơn 20 năm để học hỏi, nghiên cứu và cải tiến các sản phẩm tò he, nghệ nhân Đặng Văn Hậu đã nghĩ ra cách kéo dài “tuổi thọ” của sản phẩm cũng như khắc phục nhược điểm dễ mốc. “Năm 2014, nhận thấy các nghệ nhân lúc đó đều làm theo thời vụ, chủ yếu vào 3 tháng lễ hội nên thu nhập không được ổn định… Thấy được nguy cơ mai một nghề, tôi gấp rút phát triển nguyên liệu bằng cách cho thêm phụ gia vào bột để những con giống trưng bày trang trí lâu hơn và người mua có thể mang đi bất cứ nơi đâu. Đây là điểm then chốt để tôi phát triển được nghề con giống bột như bây giờ”, anh Hậu chia sẻ.

Về mẫu mã, nghệ nhân Đoàn Văn Hậu thường đi theo hai hướng, thứ nhất là gìn giữ hình ảnh của những con giống bột truyền thống, theo anh đó chính là những sản phẩm mang giá trị văn hóa dân gian rất cao. Thứ hai, phát triển những sản phẩm quà tặng thiên hướng về văn hóa dân gian Việt Nam, ví dụ như: bộ Tố nữ, Tứ phủ thánh cậu, Rước đèn Trung thu,… Đây là những sản phẩm rất đặc biệt của anh, được bán với giá trị rất cao và được nhiều người đặt hàng.

Nghệ nhân Đặng Văn Hậu Ảnh: NVCC

Nghệ nhân Đặng Văn Hậu cho biết, vào năm 2017, anh có cơ duyên kết hợp cùng nhà nghiên cứu Trịnh Bách và nghệ nhân Phạm Thị Nguyệt Ánh với ý tưởng khôi phục các con giống bột đã bị thất truyền. Sau khi khôi phục con giống, anh có thêm nhiều kỹ năng, kinh nghiệm, đó chính là bước ngoặt để con đường làm nghề của anh phát triển tốt hơn nữa.

Lan tỏa nét đẹp dân gian Việt Nam

Không chỉ là một người thợ giỏi, với tài năng và niềm đam mê, người nghệ nhân trẻ còn đưa nghề nặn con giống bằng bột đến với đông đảo khách hàng trên mọi miền. Du khách trong và ngoài nước đến Hà Nội đều rất thích mua sản phẩm của anh để làm quà mang về địa phương. Đây cũng là món quà mang đặc trưng cho nét đẹp văn hóa dân gian Việt Nam để làm quà tặng cho bạn bè hoặc người thân ở nước ngoài.

Tác phẩm Bộ rước đèn Trung thu được trao giải Đặc biệt tại Hội thi sản phẩm làng nghề thành phố Hà Nội năm 2023. Ảnh: LNV/nguoihanoi.vn

Với mong muốn tiếp nối truyền thống, gìn giữ hồn cốt của làng nghề cũng như truyền lửa cho các thế hệ mai sau, từ nhiều năm trước, anh Hậu đã quyết định mở lớp dạy nặn tò he miễn phí cho các em nhỏ tại nhà. Đến nay, lớp học đã đào tạo được nhiều bạn trẻ có tay nghề cao. “Công tác đào tạo nghề cho thế hệ trẻ là một cách giúp tôi bảo tồn và phát triển nghề con giống bột trong tương lai. Tôi nhận thấy các nghề truyền thống của Việt Nam đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm thế hệ yêu nghề và bám trụ nghề lâu. Nhất là khi thế hệ trẻ bây giờ thích công nghệ thông tin nhiều hơn, còn về ngành nghề truyền thống không nhiều người theo đuổi”, anh Hậu trăn trở.

Sản phẩm tò he tái hiện nét đẹp phụ nữ truyền thống Việt Nam. Ảnh: NVCC

Sau gần 20 năm gắn bó với nghề, nghệ nhân trẻ Đặng Văn Hậu đã có nhiều đóng góp quan trọng trong gìn giữ, giới thiệu, quảng bá và phát triển nghề truyền thống của quê hương nói riêng và văn hóa Việt Nam nói chung. Giữa thị trường đầy những món đồ chơi hiện đại, nhưng tò he hay con giống bột vẫn giữ cho mình nét riêng vốn có, là “món ăn tinh thần” rất gần gũi với người dân Việt Nam.