Tham dự cuộc họp có Thứ trưởng Phan Chí Hiếu, nguyên Thứ trưởng Đinh Trung Tụng và đại diện lãnh đạo một số đơn vị liên quan thuộc Bộ.
Vướng mắc do quá trình áp dụng
Tại cuộc họp, Vụ trưởng Vụ Pháp luật dân sự - Kinh tế Nguyễn Thanh Tú đã điểm lại các hoạt động được Thủ tướng Chính phủ phân công cho Bộ Tư pháp chủ trì thực hiện, trong đó một số hoạt động đã có kết quả và một số khác đang tiếp tục triển khai. Thực hiện nhiệm vụ được giao, Vụ đã triển khai rà soát tổng thể văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến Bộ luật Dân sự (BLDS) và gửi Báo cáo số 306/BC-BTP đến Thủ tướng Chính phủ. Tại Báo cáo này, Bộ Tư pháp đã có nhiều đề xuất với các bộ, ngành hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đảm bảo tính tương thích và cụ thể các quy định có tính nguyên tắc chung của BLDS 2015. Tuy nhiên, đến nay, việc nghiên cứu, rà soát cụ thể các văn bản trong từng lĩnh vực để xác định các nội dung cần sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện trong một số trường hợp vẫn chưa được bộ, ngành ưu tiên. Sự thiếu kịp thời trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật đảm bảo tương thích với BLDS 2015 và ban hành văn bản hướng dẫn áp dụng Bộ luật đã phần nào hạn chế hiệu quả thực thi pháp luật và gây khó khăn, vướng mắc trong công tác áp dụng pháp luật.
Bên cạnh đó, việc xây dựng các dự thảo văn bản để thi hành các quy định mới của BLDS do các cơ quan khác cơ quan đã trực tiếp soạn thảo BLDS dẫn tới thiếu kết nối, liên thông trong việc hiểu và triển khai tinh thần của BLDS, dẫn đến các văn bản này có xu hướng khác với tinh thần chung của BLDS. Chẳng hạn, Bộ Y tế trong quá trình xây dựng Luật Chuyển đổi giới tính có xu hướng mở rộng phạm vi công nhận chuyển đổi giới tính, trong khi tư tưởng của BLDS là bước đầu công nhận với những trường hợp đã phát sinh. Hay Bộ Kế hoạch và Đầu tư xây dựng dự thảo Nghị định về tổ hợp tác theo hướng khác với tư tưởng của BLDS 2015 về chủ thể quan hệ pháp luật, tư cách của tổ hợp tác trong việc tham gia giao dịch dân sự, về hợp đồng hợp tác.
Ngoài ra, qua tập huấn, giới thiệu điểm mới và bước đầu triển khai thi hành BLDS 2015, Vụ Pháp luật dân sự - Kinh tế nhận được phản ánh về một số khó khăn, vướng mắc của cá nhân, tổ chức trong việc hiểu và áp dụng thống nhất các quy định của BLDS. Cụ thể là vấn đề tham gia giao dịch dân sự của doanh nghiệp tư nhân, trong đó có văn phòng luật sư; vấn đề đặt họ, tên; vấn đề xác định dân tộc; vấn đề giải quyết yêu cầu đăng ký giám sát giám hộ; vấn đề lãi suất trong hợp đồng vay tín dụng; vấn đề thu giữ tài sản bảo đảm để xử lý; vấn đề thứ tự ưu tiên thanh toán trong trường hợp xử lý tài sản bảo đảm; vấn đề tài sản bảo đảm; vấn đề di chúc chung. Theo Vụ, phần lớn các khó khăn, vướng mắc này đều xuất phát từ việc hiểu chưa đúng và thống nhất quy định của BLDS 2015 cũng như chưa áp dụng hợp lý quy định của BLDS trong mối liên hệ với quy định pháp luật chuyên ngành.
Tôn trọng sự đa dạng của thực tế cuộc sống
Đại diện các đơn vị cũng đã báo cáo kết quả những nhiệm vụ được giao, nêu lên một số khó khăn từ thực tế. Với tư cách là Phó Trưởng ban soạn thảo khi BLDS được xây dựng, nguyên Thứ trưởng Đinh Trung Tụng cho rằng, BLDS 2015 có nhiều điểm mới, mang tính đột phá nên có phát sinh vướng mắc là bình thường. Liên quan đến những phản ánh của các đơn vị trong và ngoài Bộ, theo ông Tụng phải nghiên cứu kỹ, nếu thuộc thẩm quyền thì trao đổi với các bộ, ngành cùng tháo gỡ, nếu quá thẩm quyền cần báo cáo Thủ tướng Chính phủ.
Ví dụ, về chủ thể giao dịch dân sự, BLDS 2015 trong quá trình thông qua đã được trao đổi, thảo luận rất nhiều và Quốc hội đã nhất trí quy định đó là cá nhân, pháp nhân. Riêng lĩnh vực đất đai, BLDS 2015 đã quy định rõ ràng rằng “việc xác định chủ thể của quan hệ dân sự có sự tham gia của hộ gia đình sử dụng đất được thực hiện theo quy định của Luật Đất đai”. Hoặc vấn đề xác định dân tộc, chúng ta đã có danh mục 54 dân tộc anh em nhưng thực tiễn có một số dân tộc không có trong danh mục (Sán Chí, Thủy) mà nếu cán bộ tư pháp công nhận thì liệu có đúng thẩm quyền không nên cần phải trao đổi với các cơ quan liên quan…
Tán thành quan điểm của ông Tụng, Thứ trưởng Phan Chí Hiếu nhận định, BLDS có nhiều quy định mới, thay đổi cách làm so với trước đây, do đó bị cho là vướng mắc. Thứ trưởng đề nghị các đơn vị tiếp tục theo dõi, phát hiện vướng mắc phải xác định nguyên nhân bởi theo báo cáo, vướng mắc hiện nay chủ yếu do áp dụng pháp luật. “Tinh thần chung là bám sát BLDS nhưng trong áp dụng phải vận dụng linh hoạt để thực hiện không sai BLDS, đáp ứng nhu cầu thực tiễn” – Thứ trưởng nhấn mạnh.
Cơ bản đồng tình với các ý kiến trên, Bộ trưởng Lê Thành Long yêu cầu rà soát, phân loại các quy định được phản ánh là có khó khăn, vướng mắc để tập trung hướng dẫn áp dụng theo hướng “tôn trọng sự đa dạng của thực tế cuộc sống”. Như vấn đề dân tộc, theo Bộ trưởng, danh mục hiện đã lạc hậu, cần làm việc với Ủy ban Dân tộc và để có được danh sách cuối chưa chắc xong sớm nên cần phải chấp thuận thực tiễn, có cách xử lý các trường hợp cụ thể…
