"Trải thảm đỏ đón nhân tài – việc chỉ nói mà ít làm"

Tôi rất ngạc nhiên khi đội ngũ trí thức bị miệt thị

* Bình luận của GS về việc chúng ta cần có một cái nhìn cởi mở trong việc đào tạo và chuyển giao thế hệ?

Đào tạo cán bộ và chuyển giao thế hệ là quy luật tất nhiên phải xảy ra- “tre già thì măng mọc”. Vấn đề là mình có đào tạo đội ngũ kế cận và chuyển giao thế hệ có kịp thời không, có đạt yêu cầu không và có đúng lúc không? Quan điểm của Đảng và Nhà nước là luôn tìm kiến đội ngũ kế cận nhưng lại chưa bao giờ có sự đánh giá, hoặc vấn đề này chưa bao giờ đạt được như mong muốn. Có thể nói lâu nay, chúng ta vẫn làm nhưng chưa đạt yêu cầu cả về số lượng và chất lượng, nên đến thời điểm này đây vẫn là vấn đề lớn. Hơn nữa, chúng ta vẫn nói tới câu chuyện phải đào tạo đội ngũ kế cận  phải có “ tâm” và “ tầm” nhưng rất trừu tượng, do đó vấn đề này nói không thành công thì không đúng nhưng thành công có mức độ.  

Giáo sư Phạm Minh Hạc

* GS có nhận xét gì về đội ngũ kế cận hiện nay, khi “ tre già” mà “ măng” chưa kịp mọc?

 Đất nước trải qua cuộc chiến tranh lâu dài và cực kỳ ác liệt, hàn gắn vết thương chiến tranh, những năm bao cấp và bước vào thời kỳ mở cửa và hội nhập, Đảng và Nhà nước ta đã xây dựng được đội ngũ trí thức với trên 1000 GS và trên 7000 PGS. Đánh giá năng lực và chất lượng đội ngũ này một cách chính xác là vấn đề lớn. Tôi rất ngạc nhiên và nhiều khi không lý giải được vì sao lại có thể bài bác, chê bai đủ điều, thậm chí có người miệt thị… đội ngũ này. Nhưng công bằng mà nói, đội ngũ trí thức KH-CN chúng ta đã làm được nhiều việc cho đất nước, tuy còn nhiều mặt yếu. Trước hết, về mặt lịch sử, đội ngũ này còn non trẻ. Trong khi, nền khoa học phương Tây đã qua 4 thế kỷ (không kể đến văn minh cổ đại), còn chúng ta mới có mấy thập kỷ. Về mặt tâm lý, trong xã hội còn nặng nề tình trạng theo đuổi nền học khoa cử, quan trường, hư văn, hàn lâm (theo nghĩa xấu). Hơn nữa, điều kiện làm việc quá thiếu thốn…

Chúng ta chưa trọng dụng nhân tài

* GS có niềm tin vào giới trẻ khi tiếp bước các thế hệ đi trước hay không?

Giới trẻ là tương lai nên mình cần phải hiểu giới trẻ. Càng ngày đội ngũ được vinh danh GS, PGS càng trẻ. GS Ngô Bảo Châu  là trường hợp tiên phong cho xu hướng trẻ hoá. Về đội ngũ GS mới được vinh danh trong số các ứng viên xét đạt tiêu chuẩn chức danh GS, PGS năm nay có nhiều người trẻ hơn các năm trước. Những năm trước đây, PGS trẻ cũng trên 50 tuổi, như vậy- để có chức danh đó, một người học giỏi phải chăm chỉ trong 30 năm.

Thời xưa, trong kháng chiến chống Pháp, thư viện của chúng ta có chưa tới 100 cuốn sách nhưng chúng ta vẫn có một thế hệ trí thức với đúng nghĩa của nó. Ngày nay, với sự phát triển của KH- CN, là những công dân toàn cầu- anh em trẻ giỏi giang hơn nhiều. Không có lý gì mà chúng ta không đặt niềm tin vào lớp trẻ. Vì vậy chỉ cần chú ý đào tạo, sử dụng chắc chắn chúng ta sẽ có nhiều người tài hơn trước.

* Hiệu quả của việc kêu gọi thu hút nhân tài hiện nay ra sao, thưa GS?

Một số địa phương làm được vấn đề đào tao và thu hút nhân tài như Nghệ An, TPHCM, Bình Dương là nơi nổi lên do có đội ngũ lãnh đạo có chính sách tốt trong việc thu hút người tài. Năm 1996, TP.HCM gửi 300 cán bộ đi đào tạo thạc sỹ, tiến sỹ ở nước ngoài với chi phí rất cao. Sau khi trở về có bằng thì các tiến sỹ đó được mời vào biên chế, cấp nhà... 

Những năm 2003-2004, Ban Khoa giáo TƯ được giao một đề tài KH-CN cấp Nhà nước về đội ngũ cán bộ KH-CN nước nhà. Kết quả điều tra - khảo sát lấy ý kiến của đề tài này cho biết, ở hầu hết các địa phương đều có chính sách thu hút trí thức về tỉnh, thành mình, có chương trình đào tạo, kể cả chi phí rất cao cho một khoá học ở nước ngoài…nhưng thực tế trọng dụng không được bao nhiêu. Tổng kết chung của hội nghị VII, T.Ư khóa X có bàn về công nhân, nông dân trí thức có nhận định là: mình chưa trọng dụng nhân tài. 

* Phải chăng việc “trải thảm đỏ” vẫn mang tính hình thức?

Gần đây có 2 trường hợp một cử nhân tốt nghiệp loại giỏi của đại học Kinh tế quốc dân bị từ chối không cho vào cơ quan nhà nước, đến khi có chủ tịch UBND can thiệp mới nhận. Hay trường hợp một em ở Bắc Ninh học đại học không được nhận nhưng một em có trình độ trung cấp thì nghiễm nhiên vào vị trí đó.

Và một thực tế khác, năm nào Hà Nội cũng tổ chức làm lễ Tuyên dương cho hàng trăm thủ khoa ĐH nhưng sau đó chẳng mấy em trụ lại. Thậm chí có năm cả đội ngũ chỉ có 1 em vào được cơ quan Nhà nước. Điều đó nói lên rằng, chúng ta không chỉ vinh danh theo hình thức. Bởi chỉ đề cao nhưng sau đó nhiều em không có việc làm, hoặc có nhưng lương rất thấp thì không nói lên điều gì. Có em tham gia khóa học ở nước ngoài hết 150.000 USD, nhưng khi về nước các em cũng chỉ làm một công việc văn phòng bình thường. Em nào cao lắm cũng chỉ làm phiên dịch tiếng Anh. Tôi biết có trường hợp tốt nghiệp tiến sỹ ở Đức nhưng khi về Việt Nam làm ở cơ quan nhà nước mỗi tháng chỉ được 2 triệu đồng, trong khi một trường ở Singapo trả với mức lương là 50 triệu. Đào tạo như thế rất lãng phí, vô ích.

Thu hút, đào tạo người tài là chuyện quốc gia hệ trọng

*  Vậy theo GS, để tránh kêu gọi nhưng không trọng dụng, vấn đề đặt ra hiện nay là gì?

Có thể nói đây là vấn đề lớn mà mình chưa thực hiện được. Vì vậy, cần phải có chính sách thu hút nhân tài, tiếp đó là môi trường hoạt động nghề nghiệp; và đặc biệt là thái độ của nhà quản lý phải thực sự trong dụng nhân tài. Chẳng hạn với các tỉnh miền núi khó khăn như Hà Giang có thể có chính sách tốt nhưng họ lại không có môi trường hoạt động tốt để phục vụ cho chuyên môn. Điều đó nói lên thực tế không phải nơi nào cũng có đủ điều kiện đảm bảo cho người giỏi hành nghề. Phải cải tạo được môi trường tốt thì mới thu hút được người giỏi.

Tôi có 6 năm làm chủ tịch Hội đồng Chức danh GS Nhà nước, trong số hàng ngàn GS, PGS chỉ có 7% được trọng dụng ỏ những vị trí lãnh đạo, con số này không nhiều. Bởi thế, đằng sau chữ “trọng dụng”, “tin dùng” là một loạt chính sách, chế độ, như chính sách dùng người, chính sách phát triển giáo dục, phát triển khoa học… rồi cụ thể như chế độ lương, điều kiện làm việc… Tất nhiên, không theo bao cấp, hành chính, mà vận dụng linh hoạt cơ chế thị trường định hướng XHCN, như làm việc theo chế độ khoán sản phẩm, cho cạnh tranh, đặc biệt coi trọng hiệu quả. Gốc rễ của việc thay đổi các chính sách, chế độ này là làm sao có thái độ thực sự khoa học, khách quan đối với giáo dục và khoa học.

Trước tiên đường lối phát triển của nhà nước phải coi trọng đào tạo và sử dụng nhân tài. Việc sử dụng và thu hút người tài là hệ trọng với quốc gia, đất nước không có người giỏi, người tài thì đất nước không thể đi lên được. Với đội ngũ có khả năng cao, có thể tạm gọi là tài năng, họ chính là đầu tầu. Đầu tàu mà yếu thì cả đoàn tàu cũng chậm. 

* Xin trân trọng cảm ơn GS!

Nguyệt Thương (thực hiện)