Khu phố cổ Gia Hội được hình thành dưới thời các chúa Nguyễn, cho đến thế kỷ 19 đã trở thành khu thương mại lớn và sôi động bậc nhất của kinh đô Huế. Lịch sử đã để lại cho phố cổ Gia Hội hệ di sản đa dạng, gồm nhà cổ, phủ đệ, đình chùa, hội quán… tạo nên cấu trúc đặc thù, riêng biệt, bên cạnh các di sản phi vật thể các lễ hội truyền thống, ngành nghề thủ công cổ truyền (làm phấn nụ, làm tranh gương, làm diều, lồng đèn…).
Theo thống kê, phố cổ Gia Hội hiện còn khoảng 83 công trình kiến trúc gồm phủ đệ và tư thất của quan lại triều Nguyễn, công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng, nhà rường cổ… Tuy nhiên, hệ thống di sản này đã và đang xuống cấp ở nhiều cấp độ khác nhau, dần mất đi nét cổ kính do những tác động của quá trình đô thị hóa, thời tiết khắc nghiệt và nhiều yếu tố khác.
Bà Lê Thị Liên (SN 1952, chủ ngôi nhà cổ ở đường Bạch Đằng) cho biết sống ở nhà cổ này từ nhỏ thời ông cố bà để lại: “Nhà tôi là một trong những ngôi nhà còn gần như nguyên bản từ xưa. Theo thời gian, những ngôi nhà cổ ở đây ngày càng mất dần”.
Các nhà nghiên cứu, các tổ chức văn hóa từng lên tiếng đề xuất các giải pháp khắc phục. Trong đó, phải kể đến dự án nghiên cứu kiến trúc nhà ở truyền thống vùng Gia Hội - chợ Dinh để đề xuất bảo tồn và phát huy giá trị; dự án tôn tạo phát huy giá trị khu đô thị cổ Gia Hội - chợ Dinh của Viện Quy hoạch đô thị - nông thôn (Bộ Xây dựng)…
TS. Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở VH&TT TP Huế cho rằng, đây là vùng đất tập trung rất nhiều di tích lịch sử, văn hóa nổi tiếng, tĩnh lặng, trầm mặc và ít có sự thay đổi phát triển. “Làm sao để Gia Hội đi lên là câu hỏi lớn, trăn trở của rất nhiều người, từ các thế hệ lãnh đạo đến người dân, những người yêu Huế. Hàng chục năm trước, chính quyền TP Huế đã từng quyết tâm bảo tồn, phát huy khu phố cổ Gia Hội nhưng vẫn chưa được”, ông Hải nói.
Trong một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu phát triển TP Huế về phố cổ Gia Hội đã đề xuất hướng đi vừa bảo tồn, vừa phát triển khu phố này. Trong đó, cần thiết xây dựng được bộ cơ sở dữ liệu về hệ thống thông tin các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể thuộc khu phố cổ Gia Hội làm cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu, sưu tầm, số hóa, lập hồ sơ các công trình kiến trúc có giá trị. Ngoài ra, định hướng phát triển thương mại, du lịch, dịch vụ trên nền tảng văn hóa đặc trưng của khu phố cổ.
Hiện TP Huế đã, đang thực hiện quy hoạch chung của TP, quy hoạch phát triển đô thị TP Huế, quy hoạch bảo quản, tu bổ quần thể Di tích Cố đô Huế… do đó, cần quan tâm quy hoạch chi tiết khu vực Gia Hội. Bởi đây là bước đi đầu tiên, có ý nghĩa quyết định cho sự phát triển đúng hướng, bền vững. Tiếp đó, cần có sự đầu tư xứng đáng để bảo tồn, khai thác, phát huy tốt các di sản phong phú trên địa bàn Gia Hội, tạo điều kiện và tạo ra sự kết nối để mọi người dân trên địa bàn có thể phát huy hết năng lực, sở trường trong việc khai thác, phát huy các nguồn lực văn hóa, di sản.
