Chương trình do Sở GTVT phối hợp Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam xây dựng, thực hiện. Nội dung đáng chú ý nhất là đơn vị nghiên cứu tính toán đề xuất thu phí kiểm soát khí thải hàng triệu xe máy tại TP HCM với mỗi xe 50.000 đồng, sáu năm thu gần 1.600 tỷ đồng sau khi trừ vốn đầu tư.
Giảm 60 ngàn tấn khí độc mỗi năm?
Chương trình bắt đầu hồi tháng 5/2020 khi xe máy tại các quận 1, 3, Phú Nhuận và Tân Bình được đo, kiểm tra khí thải miễn phí. Xe khi kiểm tra được nhập thông tin vào hệ thống như biển kiểm soát, niên hạn... Sau 6 tháng, gần 11.000 xe được kiểm tra, nhiều xe sau 5 năm sử dụng không đạt chuẩn khí thải.
Ông Đinh Trọng Khang, PGĐ Viện Môi trường (thuộc Viện Khoa học & Công nghệ GTVT) cho biết, hiện TP HCM có hơn 7,4 triệu xe máy (chiếm 93% tổng lượng xe tại TP), chưa kể xe vãng lai.
Trong trường hợp TP không thực hiện kiểm soát khí thải xe máy, hàng năm lượng khí thải gia tăng thêm từ loại phương tiện này với khí CO (Cacbon monoxit) là 68.479 tấn/năm (tương ứng với mức gia tăng là 15,88% trên một năm) và khí HC (Hydrocarbon) là 4.475 tấn/năm (tương ứng với mức gia tăng là 12,85% trên một năm).
Đề án tính toán, khi áp dụng kiểm soát khí thải xe máy, mỗi năm TP HCM giảm hơn 56.000 tấn khí CO, 4.400 tấn khí HC thải ra môi trường.
Ông Khang đề xuất phương án kiểm soát khí thải xe máy tại TP HCM ban đầu thực hiện ở khu trung tâm, sau đó mở rộng toàn TP. Giai đoạn 2021-2022, TP cần xây dựng các khung chính sách, pháp lý liên quan, tổ chức tuyên truyền...
Trong hai năm 2023-2024, TP sẽ kiểm tra khí thải toàn bộ xe máy để xây dựng cơ sở dữ liệu, đầu tư 88 trạm kiểm định. Phí kiểm định mỗi xe được đề xuất 50.000 đồng trong một năm, người nghèo được miễn phí. Thời gian này, xe chạy ở quận 1, 3, 5 chưa đạt chuẩn bị phạt tiền.
Giai đoạn 2025-2026, xe máy sau khi xuất xưởng, bán ra phải được dán tem khí thải. Lúc này, 78 trạm kiểm định được đầu tư, mở rộng kiểm soát tại quận 1, 3, 5, 10 và Tân Bình. Những xe dưới 5 năm sử dụng không phải kiểm tra khí thải.
Từ năm 2027 đến 2030, khu vực cần đạt chuẩn khí thải mở rộng ở 13 quận: 1, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 11, Tân Bình, Tân Phú, Bình Thạnh, Phú Nhuận và Gò Vấp.
Theo đơn vị nghiên cứu, đề án kiểm soát khí thải cần kinh phí hơn 553 tỷ đồng để đầu tư hệ thống, nhân lực... Dự kiến giai đoạn 2023-2024, mỗi năm có gần 7 triệu xe máy cần kiểm tra và mức thu ước tính khoảng 348 tỷ. Từ năm 2025 đến năm 2030, mỗi năm gần 6 triệu xe kiểm định, tương ứng nguồn thu khoảng 300 tỷ đồng. “Tổng nguồn thu đến năm 2030 dự kiến gần 2.200 tỷ đồng, sau khi trừ 553 tỷ đồng vốn đầu tư sẽ được nộp về ngân sách”, ông Khang nói.
 |
| Kiểm tra khí thải một xe máy. |
Chưa có cơ sở pháp lý
Ông Bùi Hòa An, PGĐ Sở GTVT TP cho biết, vừa qua chương trình thí điểm đã khảo sát, đánh giá tác động của khí thải xe máy đối với người dân, đồng thời đề xuất giải pháp, chính sách, lộ trình thực hiện... Tuy nhiên, cơ sở pháp lý hiện chưa cụ thể, chưa có quy định phạt người chạy xe máy không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải...
Từ kết quả chương trình thí điểm nói trên, TP HCM kiến nghị các bộ, ngành sớm ban hành quy định liên quan để nhân rộng kiểm soát khí thải xe máy trên địa bàn. Sở cũng đã báo cáo kết quả thực hiện chương trình thí điểm lên UBND TP để làm cơ sở đề xuất trình Thủ tướng cho phép triển khai thí điểm kiểm soát khí thải xe máy, mô tô đang lưu thông trên địa bàn.
Cuối tháng 12/2020, Thủ tướng đã giao Bộ GTVT hướng dẫn cụ thể, nên hiện nay TP đang tiếp tục chờ Bộ hướng dẫn để có cơ sở pháp lý chặt chẽ và đồng bộ trên toàn quốc.
“Mới đây, Thủ tướng cũng đã chỉ đạo thực hiện lộ trình áp dụng tiêu chuẩn, quy chuẩn về khí thải của phương tiện giao thông, đồng thời yêu cầu Hà Nội, TP HCM nghiên cứu các chính sách thu hồi xe máy cũ”, ông An nói và cho rằng đây là tiền đề quan trọng triển khai các biện pháp kiểm soát khí thải xe máy.
Ông An cho biết, qua khảo sát cho thấy có đến 70–80% người dân sinh sống tại TP HCM dùng xe gắn máy để đi lại, mưu sinh. Do đó, nếu thực hiện kiểm soát khí thải đột ngột, không có sự hỗ trợ từ các tổ chức, cơ quan nhà nước sẽ khiến người dân gặp không ít khó khăn.
Theo lãnh đạo Sở GTVT, để người dân đồng tình, ủng hộ hướng tới tự nguyện kiểm tra, kiểm soát khí thải phương tiện của mình, không chỉ tuyên truyền cho người dân hiểu về mức độ ô nhiễm không khí, những ảnh hưởng đến sức khỏe mà cần thực hiện đề án theo lộ trình, giai đoạn và từng khu vực cụ thể.
Ông Nguyễn Hữu Tiến, Vụ phó Vụ Môi trường (Bộ GTVT) ủng hộ chủ trương kiểm soát khí thải xe máy tại TP HCM. Hiện Bộ đang nghiên cứu, bổ sung quy định kiểm soát khí thải các loại xe vào Dự thảo Luật Giao thông đường bộ, nhằm tạo hành lang pháp lý xây dựng quy định, chính sách triển khai.
TP HCM hiện có hơn 7,4 triệu xe máy, trong đó xe sử dụng trên 10 năm chiếm gần 68%, cao hơn Hà Nội. Khí CO (cacbon monoxit) và HC (hydrocarbon) có hại cho sức khỏe, phát ra từ xe máy chiếm 90% tổng các loại xe cơ giới tại thành phố.
Hiện Thông tư 70/2015 của Bộ GTVT quy định về kiểm định kỹ thuật và bảo vệ môi trường phương tiện giao thông cơ giới đường bộ có mức tiêu chuẩn khí thải rất thấp và chỉ áp dụng được với ôtô, chưa có tiêu chuẩn với xe máy. Trong khi đó, quy định tiêu chuẩn khí thải theo Quyết định số 49/2011 chỉ áp dụng với xe sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới chứ không phải với xe chạy trên đường.
