Nhạc sĩ Tùng Ngọc (Hội Âm nhạc Hải Phòng) là một trong những nhạc sĩ có đóng góp tích cực vào hoạt động âm nhạc thành phố. Ngoài ca khúc, anh còn thành công ở hợp xướng “Trống cơm” (dàn hợp xướng không nhạc đệm), hợp xướng “Hải Phòng của tôi” (giải nhất cuộc thi sáng tác ca khúc về Hải Phòng năm 2005) và một số hợp xướng khác… Những chia sẻ của anh sau đây sẽ giúp bạn đọc hình dung rõ hơn về công việc sáng tạo và đóng góp của người nhạc sĩ ở thể loại này…
…“Hải Phòng của tôi” ra đời từ lớp tập huấn sáng tác ca khúc hợp xướng cho phong trào ca hát cả nước sử dụng chào thế kỷ 21 do Cục Văn hóa ( Bộ Văn hóa Thông tin) tổ chức tại Tam Đảo năm 2000. Từ nốt nhạc đầu tiên, “Hải Phòng của tôi” đã được sinh ra dưới sự nâng niu và chăm sóc của biết bao “bà đỡ” bậc thầy và nhiều đồng nghiệp, học viên cùng lớp.
Tôi không bao giờ quên lời nhạc sĩ Hoàng Vân nói với tôi dạo ấy: “Cậu viết về Hải Phòng là tốt, nhưng chủ đề âm nhạc và lời ca phải mạch lạc và có tính thời đại... Câu mở đầu ca khúc “Nhà máy xi măng khói cuộn lưng trời” cổ quá. Vì thế kỷ 21 này, người ta không chấp nhận ô nhiễm môi trường. Hơn nữa, rồi đây nhà máy này, liệu còn để trong nội phố ?. Về nhạc thì đừng ham phức điệu rắm rối, phức tạp, khó hát, nhất là đối với lực lượng ca hát nghiệp dư…”. Tôi nung nấu quyết tâm sửa chữa ca khúc tám trang gồm ba chương, bốn bè nam nữ. Câu “Nhà máy xi măng khói cuộn lưng trời” được sửa thành “Thành phố nguy nga thắp lửa mặt trời”. Và ba chương bốn bè tôi cắt gọn lại còn sáu trang. Sau khi trình bày tác phẩm đã sửa, thầy khen.
Trở về Hải Phòng, do công việc đạo diễn ca nhạc, sáng tác, dàn dựng, mở lớp đào tạo hạt nhân, xây dựng chương trình mà tôi đảm nhận ở Trung tâm Văn hóa thành phố, “Hải Phòng của tôi” vẫn nằm trong ngăn kéo. Ba năm sau - năm 2004, tôi lại mang theo “Hải Phòng của tôi” lên trại sáng tác về đề tài “Kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ” mà tôi tham dự. Tại đây, những gợi mở từ các đồng nghiệp khiến tôi quyết tâm hoàn thiện tác phẩm: Mở đầu hợp xướng với thủ pháp mô phỏng đi xuống, giai điệu du dương bằng những quãng ngắn pha trộn giữa điệu trưởng và điệu thứ với 16 ô nhịp mô phỏng sóng biển dẫn người nghe khái quát không gian thành phố biển ngày đêm như một con tàu khổng lồ đằm mình trên sóng gió của biển Đông. Vào phần 1 “Thành phố quê hương tôi” với 24 ô nhịp tempo chậm, giai điệu uốn lượn uyển chuyển của điệu thứ. Giai điệu sau là điệu thứ hòa thanh được phân chia giữa hai giọng nữ, giọng nam, lúc đầu giọng nữ là giai điệu chính, giọng nam được tiến hành canon vào các đuôi câu nhằm khỏa lấp những quãng ngân dài tạo thành âm nền trầm bổng của sóng, của gió... Tiếp theo là sự đổi mới của màu âm bằng cách thay giọng nam là giai điệu chính; còn giọng nữ lại trở thành bè đệm canon và cuối câu 3 là câu vocall tạo sự lay động, quyến rũ, mới mẻ cho người nghe khỏi nhàm và để hòa vào với giọng nam tạo nên câu hát với hòa âm bốn bè để tiến tới kết trọn phần 1 trong hợp âm của tất thảy tình yêu tâm hồn và lòng tự tôn của người đất Cảng. Phần 2 “Hải Phòng chiến đấu và chiến thắng” được diễn ra sau 16 ô nhịp của tiếng kèn trumpet. Sau đó là tiếng nhộn nhịp của bộ gõ mô phỏng tiếng hô xung trận trong chiến đấu và tiếng gõ phàng của người dân biển. Từ phần 1 với giọng Rê – điệu thứ hòa thanh đươc dẫn qua cầu nối nhanh chóng chuyển sang giọng Son – điệu trưởng. Phần 1 du dương, dịu dàng, thắm thiết bao nhiêu thì sang phần 2 lại là sự đối nghịch, tương phản cả về hình thức và điệu tính, cả về tư tưởng và tình cảm. Mở đầu phần 2 là âm hưởng dô hò của làng biển Bắc Bộ dày dạn nắng mưa, miêu tả người Hải Phòng vừa hăng say cần cù lao động, vừa tích cực sẵn sàng chiến đấu với tinh thần “Trung dũng - Quyết thắng”. Âm nhạc phần này bao trùm là nhịp điệu hành khúc hào hùng, tựa như những đoàn quân chiến thắng của các lực lượng vũ trang đang rầm rập diễu binh trước quảng trường Nhà hát thành phố. Xen trong đó là âm vang chiến công của người Hải Phòng được mô tả ngắn gọn nhưng xuyên suốt qua các thời kỳ kháng chiến, từ những năm 30 Công hội đỏ của những Xi măng, Máy điện, Máy tơ… đến thời kỳ chống Pháp oanh liệt, chống Mỹ hào hùng… Xa hơn nữa người nghe còn được chứng kiến thời kỳ vàng son với chiến tích Bạch Đằng, Nam Triệu, sông Rừng, sông Cấm… Phần 2 được chen vào giữa là 16 ô nhịp của giọng nam solo trên nền vocall ba bè nam nữ. Nó giống như một bức tranh minh họa thêm cho chủ đề âm nhạc, mềm mại như một ngọn lửa trước trang sử thi hoành tráng đồng thời là giây phút tạm dừng bước để chuẩn bị tiến vào một thời khắc lịch sử mới hào hùng và tráng lệ hơn. Đó là lời 2 của phần 2, vẫn giọng điệu ấy nhưng nội dung lại là thời điểm Hải Phòng sôi động như một công trường đang ra sức hoàn thiện và phát triển thành phố ngày càng to đẹp, đàng hoàng như lời Bác Hồ kính yêu đã dạy. Người nghe cảm thấy thành phố quê hương mình như cánh rồng biển bay lên trên bầu trời tháng Năm trước huyền thoại Lê Chân kỳ vĩ. Được chuyển từ giọng Son trưởng về Rê thứ giai điệu chỉ qua một cầu nối bằng 7 nốt nhạc của dàn nhạc dây, người hát dễ dàng bắt vào giai điệu phần 3 Hải Phòng rưc sáng. Sau ba câu hát xen kẽ hai giọng nam nữ nhắc lại chủ đề như phần 1 là sự phát triển của âm nhạc từ bậc 1 chuyển dần sang bậc 5 bằng hợp âm La 7 dẫn, tiến đến hợp âm K6/4 của giọng Rê- điệu trưởng làm thay đổi toàn bộ tác phẩm một cách đột biến về âm nhạc và lời hát. Thành phố Cảng qua tác phẩm cũng thăng hoa và tạo một bước ngoặt lớn, toàn diện đến không ngờ!
Ký ức về “Hải Phòng của tôi” đơn giản thế mà cũng gian lao là thế! Năm năm qua, tác phẩm vẫn vạm vỡ, trẻ trung. Nó được vang lên hàng chục lần mà nơi cất cánh đầu tiên là CLB Biển Nhớ. Tiếp đó, Nhà hát Đài Tiếng nói Việt Nam ghi âm vào đĩa DVD “Thành phố Hoa phượng đỏ nửa thế kỷ” cùng 11 tác phẩm khác của nhiều tác giả, đoạn nhạc mở đầu của tác phẩm được lấy làm phần mở đầu cùng lời giới thiệu của đĩa. Rồi dàn hợp xướng của đội tuyển văn nghệ các LLVT trong hội diễn toàn Quân khu Ba với giải thưởng là HCV. Tiếp đến là lực lượng thanh niên, nông dân huyện An Dương biểu diễn trong hội diễn toàn thành phố với giải thưởng Huy chương Hoa phượng đỏ hạng nhất. Bài hát còn được các doanh nhân, các nhà doanh nghiệp nhỏ và vừa thành phố biểu diễn nhiều lần trong và ngoài thành phố, trong đó có HCB tại Liên hoan tiếng hát doanh nhân toàn quốc ở Hưng Yên. Gần đây nhất là hợp xướng của sinh viên Trường Đại học Hàng hải biểu diễn mừng Ngày sinh của Bác tại quảng trường Nhà hát thành phố trước đông đảo khán giả với sự cổ vũ nhiệt tình không ngớt..
Sức sống của “Hải Phòng của tôi” làm lắng đọng trong tôi một ý nghĩ sâu sắc, rằng: hiện nay và tương lai, mọi đối tượng ca hát vẫn yêu thích hát hợp xướng không kể thành phần, giới chức, trình độ âm nhạc… miễn sao tác phẩm phải là sự đồng hành trong cách nghĩ, cách diễn đạt giữa tác giả âm nhạc và công chúng, giữa công chúng và tác giả âm nhạc. Chúng ta phải có trình độ hướng dẫn và thuyết phục họ. “Hải Phòng của tôi” đã không phải của riêng tôi, mà là của mọi người.
Tùng Ngọc
(Hội Âm nhạc Hải Phòng)
