Khoảng 1/3 nhiệm vụ của huyện chuyển lên tỉnh, 2/3 chuyển xuống xã
Tại Phiên họp lần thứ nhất Ban Chỉ đạo thực hiện sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp diễn ra ngày 13/3, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình, Trưởng Ban Chỉ đạo đã nhấn mạnh đây là việc rất hệ trọng, liên quan đến quốc gia, đến Nhân dân, đến tổ chức hiệu lực, hiệu quả của bộ máy, công việc rất nhiều, rất phức tạp, đòi hỏi phải hoàn thành với chất lượng cao nhưng thời gian rất khẩn trương. Phó Thủ tướng đề nghị các Bộ, ngành và các thành viên Ban Chỉ đạo phát huy tinh thần trách nhiệm, đóng góp cho Ban Chỉ đạo để hoàn thành nhiệm vụ được giao.
Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình cũng cho biết trong đề án Chính phủ trình có khoảng 1/3 nhiệm vụ của huyện chuyển lên tỉnh, 2/3 chuyển xuống xã - xuống cơ sở. Trong tuần sau, Bộ Chính trị chủ trương lấy ý kiến tất cả các tổ chức đảng, Bộ, ngành, địa phương.
Thảo luận về kế hoạch hoạt động của Ban Chỉ đạo, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết, sắp tới sẽ phải sửa đổi Luật Tổ chức chính quyền địa phương để quy định về tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, phân định rõ nhiệm vụ giữa chính quyền cấp tỉnh và cấp dưới tỉnh; các vấn đề liên quan đến chuyển tiếp thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy của chính quyền địa phương khi sắp xếp, tổ chức lại thành 2 cấp.
Bộ Tư pháp sẽ trao đổi với các cơ quan của Quốc hội xem có cần thiết phải xây dựng một nghị quyết xử lý một số vấn đề khi tổ chức lại đơn vị hành chính giống như Nghị quyết số 190/2025/QH15 của Quốc hội hay không.
“Phương án hoàn hảo nhất, khi sắp xếp tổ chức bộ máy chính quyền 2 cấp ở địa phương thì các Bộ phải rà soát những nội dung thuộc thẩm quyền quản lý nhà nước của Bộ mình và đề xuất 1 luật sửa nhiều luật”, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh nhấn mạnh, đồng thời cho rằng: “một hệ thống pháp luật mà lúc nào cũng dùng nghị quyết mang tính chất xử lý tình huống thì không thực sự ổn. Nhưng đây là việc buộc phải làm trong thời gian gấp gáp”.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Phương Thủy cho rằng, việc bỏ chính quyền cấp huyện và phân quyền nhiều hơn cho chính quyền cấp xã, ngoài yêu cầu tăng nhiệm vụ quyền hạn, đội ngũ cán bộ, công chức thì yêu cầu về nguồn lực hết sức quan trọng. Không sửa Luật Ngân sách Nhà nước để thay đổi định mức phân bổ cho các cấp chính quyền thì cấp xã không có đủ nguồn lực để thực hiện nhiệm vụ được giao. Luật Ngân sách Nhà nước là một ưu tiên cần sửa đổi bổ sung ngay, nếu không sẽ “tắc”.
Tại Hội nghị giao ban công tác đầu tiên sau hợp nhất các đơn vị từ Bộ Lao động- Thương binh- Xã hội với Bộ Nội vụ mới đây, Bộ trưởng Phạm Thị Thanh trà nêu rõ: “Quan điểm, nguyên tắc sắp xếp các đơn vị hành chính nhằm mục đích mở rộng không gian để phát triển ổn định, có tính chất chiến lược dài hạn. Khi sắp xếp cần phù hợp với lịch sử, văn hóa, truyền thống, tôn giáo, dân tộc, quốc phòng, an ninh, song cũng cần gắn với điều kiện tự nhiên, địa kinh tế, địa văn hóa, địa dân cư; tạo điều kiện để các địa phương cùng nhau phát triển".
Đầu tư nguồn lực cho chính quyền cấp xã
Tổ chức lại đơn vị hành chính cấp xã, bỏ cấp huyện nhiều ý kiến cho rằng đang đặt ra yêu cầu nâng cao năng lực quản lý của chính quyền cấp xã. Bởi bỏ khâu trung gian cấp huyện, cấp xã sẽ nhận nhiều nhiệm vụ hơn, vai trò quan trọng hơn, đòi hỏi sự thích nghi cao hơn để vận hành theo mô hình mới. Do đó, đảm bảo cho chính quyền cấp xã có thể vận hành hiệu quả, thông suốt thì yếu tố con người là vô cùng quan trọng.
Bỏ cấp huyện đồng nghĩa với việc chính quyền cấp xã cũng được tham gia nhiều hơn vào cũng công việc hệ trọng (mà trước đây do cấp huyện làm) ví dụ như được quyền tham gia hoạch định, định hướng, quyết định chủ trương đầu tư... những lĩnh vực, dự án thuộc thẩm quyền cấp huyện hiện nay. Thậm chí có những vấn đề thuộc thẩm quyền cấp tỉnh hiện nay có thể tính toán phân quyền thêm cho cấp xã theo năng lực. Tuy nhiên, khi trao quyền cần có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ.
TS. Nguyễn Sĩ Dũng (nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội) cho rằng, cần phân quyền mạnh mẽ, giao thực quyền cho cấp xã. Hiện nay nhiều công việc của cấp xã vẫn phụ thuộc vào sự phê duyệt của cấp huyện do cơ chế “song trùng trực thuộc”. Khi bỏ cấp huyện, cấp xã phải được trao quyền tự quyết rõ ràng hơn trong các lĩnh vực như cấp phép kinh doanh, quản lý đất đai, an sinh xã hội và giải quyết tranh chấp dân sự. Điều này giúp chính quyền xã chủ động hơn và tránh tình trạng ách tắc do phải chờ chỉ đạo từ cấp trên.
Cũng theo ông Dũng, cần sáp nhập các xã có quy mô nhỏ để hình thành các đơn vị hành chính đủ lớn, giúp tối ưu hóa bộ máy và nâng cao năng lực quản lý. Việc sáp nhập cần dựa trên các tiêu chí hợp lý như dân số và diện tích phù hợp, tính đồng nhất về địa lý, văn hóa, kinh tế và khả năng cung cấp dịch vụ công hiệu quả hơn cho người dân.
Cùng với phân cấp mạnh mẽ cho cấp xã và nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ, cần có những cơ chế tài chính phù hợp để chính quyền cấp xã hoạt động hiệu quả.
GS.TS Lê Minh Tâm, nguyên Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Luật gia Việt Nam, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội: Đội ngũ cán bộ cần được đào tạo, bồi dưỡng để thích ứng với nhiệm vụ mới
Cùng một cấp hành chính nhưng tính chất, chức năng có thể khác nhau tùy theo đặc thù địa phương. Ví dụ, chính quyền cấp xã ở vùng núi, hải đảo khác với phường ở thành phố lớn. Do đó, khi phân cấp, cần linh hoạt điều chỉnh để phù hợp với điều kiện thực tế. Miễn là phần lớn các nguyên tắc chung được tuân thủ, phần còn lại có thể thích ứng theo đặc thù địa phương.
Tôi ủng hộ việc sử dụng cả hai khái niệm “phân cấp” và “phân quyền” trong hệ thống quản lý nhà nước. Tuy nhiên, xét về bản chất, yếu tố quyết định vẫn là phân quyền. Không có phân quyền thì không thể giải quyết triệt để các vấn đề quản lý.
Hiện nay, chủ trương tinh gọn bộ máy hành chính là rất rõ ràng, trong đó có việc xem xét lại mô hình chính quyền cấp huyện. Câu hỏi đặt ra là liệu có cần duy trì chính quyền cấp huyện hay không, hay chỉ cần một cơ quan hành chính trung gian để thực hiện nhiệm vụ cụ thể. Điều này cần được nghiên cứu kỹ lưỡng để bảo đảm bộ máy vừa tinh gọn vừa hiệu quả.
Việc chuyển đổi mô hình tổ chức cần có lộ trình cụ thể và sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Đặc biệt, đội ngũ cán bộ cần được đào tạo, bồi dưỡng để thích ứng với nhiệm vụ mới. Mô hình nào cũng phải bảo đảm rằng người thực thi có đủ thẩm quyền và năng lực để thực hiện công việc. Đồng thời, các cơ chế pháp lý như Hiến pháp và Luật Tổ chức chính quyền địa phương cũng cần được sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn. Chỉ khi có sự đồng bộ từ tư duy đến hành động, việc phân cấp, phân quyền mới thực sự hiệu quả và phát huy được vai trò của từng cấp trong bộ máy nhà nước.
Bà Nguyễn Bích Thủy (Vụ Chính quyền địa phương, Bộ Nội vụ): Tổ chức chính quyền 02 cấp là phù hợp
Vấn đề cấp thiết đặt ra là phải có giải pháp quyết liệt để tinh gọn tổ chức bộ máy của chính quyền địa phương với quyết tâm chính trị cao, các giải pháp mạnh mẽ:
Trước hết, cần tổ chức hợp lý các đơn vị hành chính (ĐVHC) các cấp theo hướng giảm số lượng phù hợp với các quy hoạch tổng thể của quốc gia nhằm mở không gian phát triển mới, phát huy mọi tiềm năng, lợi thế của từng địa phương từ đó tạo động lực phát triển cho từng địa phương và cả quốc gia.
Để tinh gọn tổ chức bộ máy của chính quyền địa phương, giải pháp quan trọng và cấp thiết là phải tổ chức hợp lý ĐVHC các cấp để giảm số lượng ĐVHC theo hướng sáp nhập các ĐVHC có quy mô nhỏ, thành lập các ĐVHC có quy mô dân số và diện tích tự nhiên phù hợp với đặc điểm tự nhiên, các điều kiện đặc thù và điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong kỷ nguyên mới. Việc tổ chức ĐVHC phải dựa trên quy hoạch tổng thể ĐVHC của quốc gia, quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế vùng...
Bên cạnh đó, cần hoàn thiện mô hình chính quyền địa phương phù hợp với địa bàn nông thôn, đô thị và hải đảo theo hướng theo giảm cấp chính quyền địa phương.
Cụ thể, đối với chính quyền đô thị việc tổ chức mô hình chính quyền 01 cấp hoặc chính quyền 02 cấp là phù hợp. Đối với mô hình chính quyền nông thôn, có thể nghiên cứu quy định mô hình chính quyền 02 cấp (bỏ cấp trung gian); đối với ĐVHC hải đảo, việc tổ chức chính quyền địa phương phụ thuộc vào nhiều yếu tố đặc thù so với các ĐVHC còn lại vì gắn với việc bản đảm quốc phòng an ninh, chủ quyền biển đảo của đất nước nên nghiên cứu mô hình chính quyền địa phương phù hợp với từng ĐVHC hải đảo.
Đồng thời, đổi mới tư duy quản lý nhà nước ở địa phương sang quản trị địa phương. Theo đó, cần đổi mới nhận thức và tư duy lãnh đạo, quản lý truyền thống, tư duy quản lý tập trung sang quản trị đa chiều, từ việc điều hành mang tính mệnh lệnh hành chính sang việc định hướng, dẫn dắt và hỗ trợ sự phát triển bền vững. Tập trung vào phát triển dài hạn, đưa ra các chính sách chiến lược, ưu tiên phát triển bền vững thay vì chỉ giải quyết các vấn đề ngắn hạn. Nhấn mạnh sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống người dân. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và xây dựng chính quyền số. Phát triển ngoại giao địa phương, tăng cường hợp tác giữa các địa phương với nhau và với các thành phố trên thế giới…
