Đến với Ninh Bình là tìm về cội nguồn văn hóa
Đến với Ninh Bình, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng phong cảnh thiên nhiên non nước hữu tình, những dòng sông uốn mình bên núi đá vôi, thưởng thức những món ăn đặc sản, mà còn có được những trải nghiệm văn hóa, tìm về cội nguồn. Bởi nơi đây là nơi phát tích của triều đại phong kiến đầu tiên tại Việt Nam. Nhiều “bằng chứng” qua các cuộc khai quật khảo cổ cho thấy vùng đất cố đô còn là nơi sinh sống của người Việt cổ.
Trong những năm qua, công tác nghiên cứu, khai quật khảo cổ ở Ninh Bình đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của các nhà khoa học và đông đảo công chúng, đóng góp thêm các dữ liệu lịch sử cho hoạt động giáo dục, làm sáng rõ quá trình hình thành, phát triển tự nhiên, xã hội ở Ninh Bình. Đồng thời cũng tạo cơ hội để Ninh Bình xây dựng thêm các sản phẩm du lịch văn hóa có giá trị, phục vụ đa dạng nhu cầu tham quan, học tập, nghiên cứu của nhân dân và du khách.
Công tác nghiên cứu, khai quật khảo cổ học ở Ninh Bình đã được quan tâm từ rất sớm, đặc biệt trong những năm gần đây được quan tâm thực hiện với quy mô lớn hơn. Chỉ trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến nay, trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đã thực hiện 10 đợt nghiên cứu thăm dò, khai quật khảo cổ học. Kết quả của những cuộc khai quật khảo cổ chủ yếu là hiện vật kiến trúc từ thời Đinh - Tiền Lê, Trần. Ngoài ra còn rất nhiều hiện vật khác như gốm, vỏ nhuyễn thể, xương răng động vật, công cụ đá…, là minh chứng vật chất chắc chắn cho việc khẳng định lịch sử - văn hóa lâu đời của vùng đất, con người Ninh Bình qua các giai đoạn lịch sử.
Để bảo tồn những giá trị vô giá đó, Ninh Bình cũng đã có những biện pháp để bảo quản tốt nhằm mục đích trưng bày phục vụ công chúng và công tác nghiên cứu khoa học sau này. Du khách có thể tham quan, tìm hiểu văn hóa qua những hiện vật đó khi đến với vùng đất Cố đô.
Một số hiện vật giá trị có thể kể đến các bộ sưu tập đồ gốm, gương đồng, chuỗi hạt mã não... phát lộ trong các mộ gạch kiểu Hán tại xã Gia Thủy, huyện Nho Quan, bộ sưu tập này được các nhà khoa học đánh giá đầy đủ và tập trung bậc nhất trong số các di tích mộ gạch kiểu Hán ở Việt Nam đã được phát hiện từ trước đến nay. Ngôi mộ gạch phát lộ qua đợt khảo cổ tại Trường Tiểu học Gia Thủy đầu năm 2021 được di chuyển nguyên khối về bảo quản và trưng bày tại Bảo tàng Ninh Bình.
Đa số các di tích kiến trúc, vật liệu xây dựng... nguyên khối, tồn tại ở vị trí gốc được bảo quản tại chỗ theo các phương pháp khoa học, nhất là những di tích kiến trúc cung điện phát lộ tại Khu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư, nhằm phục vụ trưng bày tại chỗ, xây dựng công viên khảo cổ học phục vụ nhu cầu tham quan, tìm hiểu, nghiên cứu của du khách.
“Nhờ” văn hóa để phát triển du lịch
 |
Bà Vũ Thanh Lịch - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình. |
Hiện tại, trên địa bàn tỉnh Ninh Bình có 1.821 di tích. Trong đó, hiện có 395 di tích được xếp hạng, gồm 01 di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới (Quần thể danh thắng Tràng An), 03 di tích quốc gia đặc biệt (Cố đô Hoa Lư; khu danh thắng Tràng An - Tam Cốc - Bích Động, núi Non Nước), 78 di tích xếp hạng cấp quốc gia; 314 di tích xếp hạng cấp tỉnh.
Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh được quan tâm, đã gặt hái những thành quả đáng tự hào. Tỉnh Ninh Bình đã tiến hành tổng kiểm kê các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh; lập hồ sơ xếp hạng cấp quốc tế, quốc gia và cấp tỉnh đối với các di tích danh lam thắng cảnh có giá trị nổi bật, đặc sắc. Nhiều di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh đã và đang được đầu tư, trùng tu, nâng cấp, phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân và phục vụ du khách tham quan, nghiên cứu.
Đến nay, đã có hàng trăm lượt di tích được trùng tu tôn tạo bằng nhiều nguồn vốn từ ngân sách trung ương, địa phương đến nguồn vốn xã hội hóa do nhân dân công đức tại khắp các di tích trên địa bàn tỉnh, nhiều di tích được trùng tu với kinh phí lên đến hàng chục tỷ đồng. Nhiều di tích đã phát huy tốt giá trị, góp phần giáo dục truyền thống, niềm tự hào dân tộc, tình yêu quê hương, đất nước và văn hóa dân tộc cho các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Nhiều di tích, danh thắng đã trở thành các khu, điểm du lịch hấp dẫn, thu hút đông đảo du khách trong nước và quốc tế như: Quần thể danh thắng Tràng An, Cố đô Hoa Lư, Tam Cốc - Bích Động, nhà thờ đá Phát Diệm, chùa Bái Đính...
Bên cạnh hệ thống các di sản văn hóa phi vật thể gắn với di tích như các lễ hội truyền thống, nghệ thuật trình diễn gắn với thực hành tín ngưỡng tại các di tích, nghệ thuật trang trí, chạm khắc... là các nguồn tài nguyên du lịch có giá trị cao, đa dạng, phong phú, có tính tổng hợp và độc đáo. Tiêu biểu như di sản “Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” trên địa bàn tỉnh đã được UNESCO đưa vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Lễ hội Hoa Lư, Lễ hội truyền thống làng Bình Hải (xã Yên Nhân, huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình) đã được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia.
 |
Những “bằng chứng” cho thấy Ninh Bình có sự sống của người Việt cổ cách đây hàng ngàn năm. (Ảnh tư liệu) |
Để phát triển du lịch dựa trên những giá trị văn hóa không phải điều dễ dàng, bởi di sản, di tích nếu không được bảo tồn tốt sẽ rất dễ dẫn đến nguy cơ xuống cấp, mai một dần đi. Nhất là trong bối cảnh phát triển kinh tế, xã hội hiện nay, mâu thuẫn giữa phát triển kinh tế, xã hội với bảo tồn các di sản văn hóa ngày càng sâu sắc, đòi hỏi cấp thiết phải có cơ chế giải quyết hài hòa nhằm vừa bảo tồn được các giá trị di sản văn hóa truyền thống, vừa đạt mục tiêu phát triển du lịch một cách bền vững.
Bà Vũ Thanh Lịch - Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình cho biết: “Trong những năm qua, Ninh Bình đã có nhiều chủ trương, chính sách, cách làm nhằm giải quyết hài hòa sự mâu thuẫn giữa bảo tồn và phát triển. Trước hết, công tác tuyên truyền cho cộng đồng, đặc biệt tại nơi có di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh được khai thác du lịch được nâng cao, nhằm làm cho cộng đồng thấy được tầm quan trọng và giá trị của các di tích, về bảo vệ môi trường, nâng cao ý thức trách nhiệm, tự giác đối với việc bảo vệ di tích, môi trường nói chung và môi trường du lịch nói riêng”.
Trong quy hoạch của Ninh Bình cũng đề cập đến việc thực hiện các dự án bảo tồn, phát huy giá trị các di tích gắn với phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh. Ninh Bình đã tính đến các yếu tố sự tham gia của cộng đồng dân cư, lợi ích của nhân dân địa phương và kinh phí bảo vệ, tu bổ di tích từ nguồn thu du lịch…
Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Ninh Bình cho biết thêm: “Trong thời gian tới, Ninh Bình tiếp tục khai thác các yếu tố đặc trưng của di sản văn hóa địa phương để phát triển các sản phẩm du lịch đặc thù, cạnh tranh cao. Bên cạnh đó, chú trọng đầu tư phát triển, định vị và quảng bá rộng rãi thương hiệu du lịch Ninh Bình dựa vào những giá trị nổi bật về di sản, những giá trị chân thực về văn hóa truyền thống, lối sống địa phương. Đồng thời sẽ phát huy các giá trị di sản nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm du lịch Ninh Bình. Đẩy mạnh công tác bảo tồn, trùng tu di tích đúng quy định của pháp luật hiện hành sẽ là điều kiện tiên quyết để phát triển du lịch có chiều sâu và bền vững”.
Để làm tốt việc cân bằng giữa phát triển du lịch, mang lại lợi ích kinh tế với việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa, chắc chắn Ninh Bình cần dựa vào cộng đồng. Nếu làm tốt được điều này, Ninh Bình sẽ có số lượng lớn sản phẩm du lịch mang "hàm lượng văn hóa cao", cùng với việc nâng cao chất lượng dịch vụ sẽ giúp Ninh Bình sớm hoàn thành mục tiêu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, phát triển bền vững. Đưa Ninh Bình trở thành một “điểm sáng” trên bản đồ du lịch trong khu vực và trên thế giới.
