Chúng tôi dâng hương lên đài tưởng niệm trong mưa. Cả ngày nắng đẹp, đến tối khi mọi người sửa soạn làm lễ thì trời đổ mưa, giọt bay dăng dăng gột sạch bụi trần và tắm mát từng nhành dương ngọn cỏ. Hương vừa dâng thì cơn mưa cũng ngớt, mảnh trăng thượng tuần vằng vặc trên trời đêm lồng lộng, rải ánh sáng dịu dàng lên từng nấm mồ liệt sĩ. Trời đất giao hòa trong không gian tinh khiết.
Không biết từ bao giờ, Côn Đảo đã hình thành nên phong tục viếng Nghĩa trang Hàng Dương và mộ cô Sáu lúc nửa đêm. Từng đoàn người lặng lẽ rải bước theo triền đồi, thắp nến trên mỗi nấm mồ lúp xúp. 2000 ngôi mộ lung linh trong đêm. Ánh nến chập chờn trong gió biển, xen lẫn ánh trăng khuy xuyên qua kẽ lá và bảng lảng khói hương, rì rầm lời nguyện cầu sám hối. Không ai nói với ai nhưng khoảnh khắc ấy chắc hẳn mỗi người đều cảm thấy một mối giao cảm kỳ lạ…
Người dân Côn Đảo truyền tụng rằng Cô Sáu rất linh. Từ thời còn cai ngục, nhiều người tin rằng đã thấy cô hiện về, mặc áo dài trắng, mắt quắc lên với kẻ thù hay khoan dung với đồng bào, đồng chí. Trên mộ cô, tối nào cũng chan chứa hương hoa, đủ các phẩm vật từ mọi miền đất nước. Lâu lâu, lại có cả mấy bát chè đậu mát rượi, của mấy bà mấy chị tiểu thương, hay của mấy em lễ tân khách sạn trên đảo, tan giờ làm tranh thủ mang ra. Trong tâm thức người dân đảo, cô đã trở thành một vị nữ thần hộ mệnh. Cưới hỏi hay có việc trọng trong nhà, đều ra nhang đèn xin cô phù hộ, mỗi lúc rối lòng thì sám hối với cô.
Từ địa ngục trần gian, Côn Đảo ngày nay đang trở thành một thiên đường nghỉ dưỡng. Cách bên kia một con đường nhỏ, đối diện với khách sạn Saigon Condao là trại Phú Sơn, nơi từng giam cầm các bác Lê Hồng Phong, Phạm Văn Đồng, Lê Duẩn... Bên phong rêu, bên trang nhã, cùng song hành trên đảo, có những cây bàng cổ thụ làm chứng, hay như trong cách nói của tài xế tắc xi, khi kêu khách sạn bằng trại tù.
Năm kia, cặp đôi danh tiếng bậc nhất Hollywood - “ông bà Smith” Brad Pitt - Angelina Jolie cùng 6 đứa con đã nghỉ mát ở Côn Đảo. Điểm đến của họ là resort 6 sao siêu sang Six Senses. Six Senses cách công trường khổ sai Sở Lò Vôi năm xưa chỉ một rặng núi và cách Nghĩa trang Hàng Dương chỉ mươi phút chạy xe. Khu nghỉ dưỡng này tên tiếng Việt nghĩa là "6 giác quan", một cái tên không thể gợi hơn đối với Côn Đảo.
Như thế đó, có thể nói rằng không ở đâu trên trái đất này mà khoảng cách giữa lịch sử và hiện tại, giữa huyền thoại và đời thực, giữa cõi âm và cõi dương, giữa mất mát đau thương và hòa bình… lại gần nhau đến thế. "Đi ra Côn Đảo là để trở về. Thấu cảm sự hy sinh bi tráng của lớp lớp tiền nhân vì Tổ quốc, vì hòa bình ngày hôm nay, cũng là khi mỗi chúng ta được chiếu sáng để nhận ra chính bản thân mình, tự thấy trách nhiệm với chính mình, với gia đình mình, với phận sự của mình và với đất nước" - Tổng biên tập báo Pháp luật Việt Nam, TS Đào Văn Hội chia sẻ khi chúng tôi rời Nghĩa trang Hàng Dương lúc kim đồng hồ đã chỉ qua 2h sáng...
Đức Sơn
