Tìm người đàn ông chung tình đến chết trong bản vọng cổ nổi danh

14/05/2013 08:51

Một bài hát có tuổi đời hơn 40 năm, trải qua nhiều thế hệ người hâm mộ, vẫn còn được xem là bài ca thời thượng. Một biểu tượng cho tấm tình thủy chung son sắt mà bao thế hệ trẻ yêu thương nhau từng thề nguyện sẽ gắn bó như Võ Đông Sơn với Bạch Thu Hà. Võ Đông Sơ là ai?. Thân thế ra sao mà chuyện tình bi thương của chàng trai này có sức sống mạnh mẽ như vậy?.

Trong kho tàng những danh tác của soạn giả Viễn Châu, bản vọng cổ “Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà” đã làm nên tên tuổi cho danh ca Minh Cảnh và đi vào lòng nhiều thế hệ người dân Nam bộ hàng chục năm qua.

Có thể nói dù không thuộc hết cả bài thì người Nam bộ nào cũng ít nhất nhớ được vài câu nói lối “Biên cương lá rơi Thu Hà em ơi! Đường dài nghìn trùng em không đến nơi”… Hiện nay, bài hát này là một trong số ít bài vọng cổ được đưa vào các băng đĩa karaoke và vẫn rất thịnh hành. Võ Đông Sơ - Bạch Thu Hà là ai?. Vì sao câu chuyện tình của họ có sức sống mạnh mẽ đến như vậy?.

Soạn Giả Viễn Châu, người thổi hồn cho nhân vật Võ Đông Sơ.

Võ Đông Sơ từng cưỡi ngựa về Gò Công?

Gần đây, trên một tờ báo có bài viết Võ Đông Sơ - Bạch Thu Hà: Thiên tình sử nước Nam, bị tưởng là của Trung Quốc, giải thích Võ Đông Sơ là con của Võ Tánh.

Bài báo có đoạn viết: “Tôi cũng như nhiều người mộ điệu cải lương, cứ lầm tưởng đây là tích truyện Tàu nào đó. Cho tới một lần, tôi về thị xã Gò Công (tỉnh Tiền Giang), ghé thăm miếu thờ Võ Tánh, người đã phò chúa Nguyễn Ánh gầy dựng nên cơ nghiệp nhà Nguyễn, và thú vị biết rằng câu chuyện Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà là của dân mình, rất gần gũi với đất Nam bộ quê tôi”.

Tác giả bài báo còn ghi nhận sự kiện: “Về sau, chàng thanh niên Võ Đông Sơ khi trưởng thành đã một mình phi ngựa từ Bình Định vào Gò Công thăm quê cha và ghé đốt nhang, ngủ đêm trong ngôi miếu thờ Hoài Quốc Công Võ Tánh”.

Mới đọc qua bài báo thấy cũng có lý, nhất là có chi tiết Võ Đông Sơ từng phi ngựa từ Bình Định vào Gò Công quê cha và ngủ một đêm trong miếu thờ Võ Tánh.

Tuy nhiên, trong nội dung bài hát nhắc đến nhiều lần chữ biên cương, biên ải, cát bụi quan hà, cát trắng… Rõ ràng là Võ Đông Sơ đi đánh giặc ngoại xâm, nhưng là giặc ngoại xâm nào?.

Nếu quả thực là con của Võ Tánh, Võ Đông Sơ lớn lên vào đầu triều Gia Long. Thời đó giặc Pháp chưa vào, nhà Thanh với ta hòa hiếu, nước Lào thần phục, Khmer cũng quy thuận...

Chỉ là hư cấu?

Giật mình tìm trong tư liệu theo sách Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam của Nguyễn Quang Thắng, Nguyễn Bá Thế thì hóa ra không phải vậy. Nhân vật Võ Đông Sơ chỉ là nhân vật tưởng tượng. Và câu chuyện tình Võ Đông Sơ - Bạch Thu Hà chỉ là câu chuyện sáng tác trong tiểu thuyết dã sử Giọt máu chung tình của nhà văn Tân Dân Tử xuất bản năm 1926.

Bìa một CD bài hát Võ Đông Sơ – Bạch Thu Hà.

Đó là câu chuyện tình éo le gay cấn được lồng vào những giá trị đạo đức trung hiếu tiết nghĩa như chuyện Lục Vân Tiên. Trong tiểu thuyết này, nhà văn đã hư cấu Võ Đông Sơ là con của Võ Tánh. Hậu quân Võ Tánh tuẫn tiết sau khi thành Bình Định thất thủ, ông để lại một con trai là Võ Đông Sơ, sống với mẹ là công chúa Ngọc Dụ tại Nam Kỳ.

Mẹ chết, Đông Sơ về Bình Định ở với chú và được chú yêu thương như con đẻ. Chàng được ăn học và ra Thăng Long thi Hội (tác giả cố ý nhấn mạnh yếu tố hư cấu trong chi tiết này, vì đúng thời này, kinh đô nhà Nguyễn đóng ở Huế nên thi Hội phải ở Huế).

Ngoài Giọt máu chung tình, Tân Dân Tử còn có còn có 3 bộ tiểu thuyết lich sử khác là Gia Long tẩu quốc, Gia Long phục quốc và Hoàng tử Cảnh như Tây. Ba tác phẩm này tác giả viết về việc bôn ba, phong trần trên bước đường chống Tây Sơn ở đất Đồng Nai của Nguyễn Ánh, cho đến lúc Nguyễn lên ngôi vua.

Soạn giả Viễn Châu cũng không phải là người đầu tiên viết lời ca cổ cho tác phẩm này. Vào khoảng năn 1928, gánh hát Đồng nữ ban của bà Trần Thị Viện, cô ruột của giáo sư Trần Văn Khê đã dựa theo tiểu thuyết Giọt máu chung tình viết và dựng kịch bản đặt tên lại là Giọt lệ chung tình.

Vở tuồng này kết thúc có hậu ở đoạn Bạch Thu Hà được giải cứu và gặp lại người yêu. Nhưng lồng trong câu chuyện vở tuồng này thể hiện tình yêu nước, yêu khát vọng tự do nên bị chính quyền Pháp theo dõi, và sau đó rút giấy phép của đoàn này.

Soạn giả Viễn Châu, người thổi hồn cho Võ Đông Sơ sống dậy

Tài hoa của soạn giả tài hoa Viễn Châu là trong câu chuyện trường thiên ấy, ông chỉ cắt lát khoảnh khắc cuối cùng bi tráng của Võ Đông Sơ thành sáu câu vọng cổ với tâm trạng, lời lẽ vừa hùng tâm chính khí, vừa bi thiết ngọt ngào, làm say đắm lay động lòng người. Trong nhiều giá trị nội dung của câu chuyện, ông chỉ chọn lẩy ra một giá trị muôn thuở là tình yêu, mối tình chung thủy, sắc son của người tráng sĩ.

Chính tài hoa ấy đã làm nhân vật Võ Đông Sơ trở nên sinh động như con người thật, và từ đó phát sinh nhiều giai thoại như thật như chuyện Võ Đông Sơn cưỡi ngựa về Gò Công. Có thể nói soạn giả Viễn Châu chính là “cha linh hồn” của Võ Đông Sơn, chính ông đã thổi hồn vào trong nhân vật hư cấu này. Từ một nhân vật tiểu thuyết, một vở tuồng cải lương đã phủ bụi thời gian Võ Đông Sơn đã sống dậy qua sáu câu vọng cổ, và in sâu vào ký ức, trái tim hàng vạn con người.

Cũng phải một lần nữa nhắc tới giọng ca Minh Cảnh. Chính làn hơi độc đáo của anh đã chắp cánh cho ca từ bài hát bay cao, và cũng chính bài hát này đã làm bệ phóng cho tài danh giọng ca Minh Cảnh.

Tóm tắt chuyện Giọt máu chung tình

Tại Quan Âm các dinh Thượng thư, Đông Sơ cứu được Bạch Thu Hà, con gái quan Binh bộ Thượng thư Bạch Công khỏi tay một tên cướp của giết người và đem lòng yêu thương.

Đông Sơ đi dẹp giặc biến, anh trai Thu Hà mê tiền, ép em gái phải làm vợ tên Vương Bích, là tay rượu chè trác táng. Thu Hà thế cùng, cùng tì nữ mướn thuyền bỏ trốn. Nửa đường thuyền bị sóng nhận chìm, sắp chết đuối, may nhờ có một người cứu, lại bị cướp vàng bạc, tư trang, bỏ trong một khu rừng vắng, bị một quái vật lao đến bắt. May nhờ một người cưỡi voi đến giết quái vật, cứu đem về tác hợp cho anh mình là Hoàng Nhất Lang.

Nhận được thư của Thu Hà báo cho biết vì nàng bị ép duyên, phải bỏ nhà, Đông Sơ vội lên đường tìm người xưa. Hoàng Nhất Lang nhận Võ Đông Sơ là ân nhân của vợ sắp cưới, mời vào tạ ơn.

Đông Sơ thấy lễ cưới sắp cử hành, chàng đau buồn thầm trách. Tình cờ Hoàng Nhất Lang nhặt được bức thư Thu Hà gởi Đông Sơ, hiểu rõ mối tình nên khảng khái chối từ hôn nhân. Hai chàng định đến gặp Thu Hà, nhưng đến nơi không thấy, chỉ nhận được một bức thư tuyệt mệnh.

Sau này ở một nơi khác, Thu Hà đi vãn cảnh chùa, thấy có bài vị mình, hỏi ra mới biết Đông Sơ tưởng mình đã chết nên đem thờ ở đó. Hai người hội ngộ, về kinh đô, định xin Hoàng thượng ban tứ kết hôn. Nhưng giặc đến cướp nước, Đông Sơ phải lên đường dẹp giặc, rồi tử trận.

Thu Hà lặn lội ra chiến trường tìm thi hài. Quá thương cảm, Thu Hà đâm cổ tự sát. Vua nghe tin, cảm mối tình chung thủy sắt son của hai người nên sắc phong Đông Sơ là Võ hiền hầu, làm lễ cưới theo nghi thức như lời thỉnh cầu của Đông Sơ lúc sanh tiền.

Theo Xa lộ Pháp luật