Tìm giải pháp phát triển bền vững ngành dừa Việt Nam

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, diện tích trồng dừa cả nước hiện đạt 202.000 ha, trong đó có 181.000 ha cho thu hoạch, năng suất bình quân 125,6 tạ/ha, sản lượng 2,28 triệu tấn. Riêng vùng Đồng bằng sông Cửu Long chiếm tới 178.000 ha, cho sản lượng 1,95 triệu tấn. Theo Hiệp hội Dừa Việt Nam, 6 tháng đầu năm 2025, ngành dừa Việt Nam đạt kim ngạch xuất khẩu 489 triệu USD. Năm 2024, tổng kim ngạch xuất khẩu dừa đạt 1,089 tỷ USD, và ngành đặt mục tiêu tăng trưởng 20% trong năm 2025, vươn lên mốc hơn 1,2 tỷ USD. Ngành dừa Việt Nam đã khẳng định vị thế quan trọng trên thị trường quốc tế, nằm trong nhóm các quốc gia xuất khẩu dừa hàng đầu thế giới.

Dừa không chỉ là nguồn thu nhập chính, giải quyết việc làm cho hàng triệu lao động nông thôn mà còn đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ môi trường sinh thái, hình thành các vành đai xanh chắn sóng, chống xói lở và thích ứng với tình trạng biến đổi khí hậu, đặc biệt là xâm nhập mặn. Cây dừa được trồng tập trung tại các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ, đặc biệt là khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, cây dừa vẫn phát triển chưa xứng với tiềm năng vốn có, còn nhiều rào cản làm cho ngành dừa phát triển hạn chế. Một trong những nguyên nhân chính là do vấn đề sản xuất còn manh mún, tỷ lệ diện tích dừa có tham gia liên kết sản xuất rất thấp, chỉ khoảng 30%. Bên cạnh đó, dừa cũng bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu làm giảm sản lượng, phát sinh nhiều sâu bệnh. Đặc biệt, khâu chế biến sâu của ngành dừa còn hạn chế.

Ông Văn Hữu Huệ - Phó Giám đốc Sở NN&MT tỉnh Vĩnh Long cho biết, Vĩnh Long được mệnh danh là “thủ phủ” dừa, chiếm trên 50% diện tích trồng dừa của cả nước với gần 120.000ha và 22 triệu cây dừa. Tỉnh cũng xác định dừa là cây trồng chủ lực, từ lâu đã gắn bó với người nông dân và là nguồn thu nhập chủ yếu của một bộ phận người dân trong tỉnh. Cây dừa đã chứng minh khả năng thích ứng tốt với điều kiện tự nhiên, đặc biệt là với tình hình BĐKH đang diễn ra gay gắt, mang lại thu nhập ổn định (100–150 triệu đồng/ha/năm) cho gần 270.000 hộ dân trồng dừa.

Tỉnh Vĩnh Long đang hướng đến mục tiêu diện tích trồng dừa khoảng 132.000 ha vào năm 2030. Theo ông Huệ, thời gian qua, tỉnh đã thực hiện nhiều giải pháp, khuyến khích phát triển chuỗi giá trị dừa. Tỉnh đã tập trung xây dựng các mô hình chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật, hỗ trợ đầu tư trồng dừa, cải tạo vườn dừa kém hiệu quả, phát triển các mô hình xen canh trong vườn dừa. Đồng thời, phát triển công nghiệp chế biến dừa và tổ chức các cuộc hội thảo khoa học về phát triển cây dừa. Bên cạnh đó, kêu gọi doanh nghiệp đầu tư bao tiêu sản phẩm, chú trọng phát triển cây dừa theo hướng hữu cơ gắn với cấp mã số vùng trồng phục vụ tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.

Theo ông Huệ, chiến lược của tỉnh là tập trung vào ba trụ cột chính: Phát triển vùng nguyên liệu dừa bền vững thích ứng với biến đổi khí hậu; đẩy mạnh chế biến sâu; tăng cường quản lý và liên kết theo chuỗi giá trị.

Ông Nguyễn Ngọc Trai - Viện dừa Đồng bằng sông Cửu Long (Trường Đại học Trà Vinh) cho biết, một vấn đề quan trọng phát triển ngành dừa là cần chọn tạo giống dừa có chất lượng cao, thích ứng với biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn. Đồng thời, tập trung nghiên cứu phòng trị dịch bệnh trên dừa theo hướng an toàn sinh học và hỗ trợ doanh nghiệp thương mại hoá sản phẩm chế biến từ dừa và dừa sáp. Đặc biệt,  nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong canh tác dừa.

Diễn đàn tạo không gian trao đổi, chia sẻ những khó khăn vướng mắc, kiến nghị về những khó khăn, giải pháp, góp phần xây dựng chính sách và hành lang pháp lý về phát triển ngành trồng trọt và bảo vệ thực vật. Diễn đàn cũng phân tích tiềm năng, rào cản trong xuất khẩu sản phẩm dừa; đề xuất giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu trong canh tác như giống, chất lượng trái và nguồn nước; giới thiệu các thành tựu khoa học công nghệ trong chọn tạo giống, bảo tồn nguồn gen quý. Đồng thời, thúc đẩy sự kết nối và liên kết hiệu quả giữa quản lý nhà nước - nghiên cứu khoa học - sản xuất - chế biến - tiêu thụ nhằm hướng đến xây dựng ngành dừa phát triển bền vững, thích ứng và hội nhập sâu rộng.