Tỉ phú vườn ươm trên cao nguyên Ban Mê

Dáng người to lớn, vạm vỡ của anh khiến tôi liên tưởng nhiều đến một võ sư làm trong lĩnh vực thể thao hơn là một chuyên gia ươm giống cây trồng. Thế nhưng, chính đôi bàn tay to bản tưởng như vụng về ấy lại là “cha đẻ” của hàng triệu cây giống cho cho các trang trại, đồn điền khắp khu vực Tây Nguyên. Anh là Lê Đức Tiến, chủ vườn ươm Đức Anh - một trong những trung tâm ươm giống cây trồng hàng đầu trên cao nguyên Ban Mê.

Hi vọng ươm mầm từ 2 triệu đồng

Quê gốc ở Nam Định, đi bộ đội và theo đơn vị vào đóng quân ở Đăk Lăk từ những năm kháng chiến chống Mỹ rồi khi giải phóng miền Nam, anh được cử đi học Đại học Tổng Hợp Đà Lạt và sau đó vào công tác tại viện KHKT Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên (còn gọi là viện nghiên cứu cây trồng Ea Kmat, thuộc xã Hoà Thắng, TP.Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk).

Anh Tiến đang chăm sóc vườn cà phê ghép.

Thế nhưng đồng lương eo hẹp của anh kĩ sư “quèn” không đủ để đảm bảo cho cuộc sống thường nhật, cuộc sống của đôi vợ chồng trẻ (lúc đấy anh mới lấy vợ là chị Phan Thị Hồng Lâm) lúc nào cũng trong cảnh thiếu thốn. Sau nhiều đêm suy nghĩ đắn đo bỗng nhiên một hôm, anh bàn với vợ: “Tôi quyết định rồi, mình sẽ mở vườn ươm cây giống để bán, tôi đã làm đơn vay được 2 triệu từ hội cựu chiến binh, đấy sẽ là tiền vốn để mở vườn ươm”.

Người vợ trẻ thoạt nghe chưa kịp hiểu gì nhưng cuối cùng cũng đồng ý với chồng, bởi chị cũng thừa hiểu “nếu cứ tình hình này, sau khi có con thì lấy gì mà nuôi chúng?”.  Đó là một buổi tối đầu mùa mưa năm 1985, khi trời Đăk Lăk đang đổ mưa như trút nước.

Ban đầu vườn ươm chỉ là một khoảng đất nhỏ vài trăm mét vuông, số lượng cây giống cũng vỏn vẹn vài ngàn còn khách hàng là những người bạn, người đồng đội  của anh Tiến. Sau đó, số lãi ngày càng lớn, anh càng có nhiều điều kiện đầu tư mở rộng quy mô vườn ươm của mình.

Đến nay, gia đình anh Tiến đã có tất cả 4 vườn ươm tổng diện tích trên dưới 1 hécta và tổng trị giá gần chục tỉ đồng, tạo công ăn việc làm thường xuyên cho hàng chục lao động. Mỗi năm trừ chi phí gia đình anh thu được vài trăm triệu đồng tiền lãi. Thế là từ một anh kĩ sư “quèn” (như chính lời anh nói) với vẻn vẹn 2 triệu đồng trong tay, người cựu chiến binh giàu nghị lực đã đổi đời thành một tỉ phú vườn ươm trên cao nguyên Ban Mê.

“Nghề ươm cây là nghề nuôi con mọn...”

Anh cười vang một tiếng đến tận mang tai sau khi nói ra câu ấy. Rồi như sợ tôi cho rằng mình nói đùa, anh nhấn mạnh lại: “Tôi nói hoàn toàn nghiêm túc đấy. Làm cái nghề này, lúc nào cũng phải để ý, nghe ngóng thời tiết, ghi chép cẩn thận từng li từng tí.

Hạt cà phê giống trước khi ươm trồng trong bầu đất

Mỗi loại cây có một thời gian ươm hạt nhất định, đến ngày hạ trồng cũng phải chính xác tỉ mỉ, để lâu rễ cây mọc dài khi trồng cây sẽ dễ chết. ở vùng Tây Nguyên này tốt nhất là hạ trồng cây vào đầu mùa mưa, vì thế người ươm hạt bao giờ cũng phải tính toán thời gian bắt đầu bỏ hạt ươm sao cho đúng vào đầu mùa mưa là đem cây đi trồng được. Chỉ cần sai một li là đi một dặm, tôi đã từng thất bại vì lí do này một lần tôi biết”.

Thất bại thấm thía mà anh Tiến nhắc đến là vào mùa vụ năm 1988. Năm ấy anh nhận được đơn đặt hàng lớn của chủ một trang trại ở Quảng Trị với khoảng 30 vạn bầu tiêu ghép, tổng trị giá hợp đồng là hơn 500 triệu đồng.

Tuy nhiên, khi đặt bút kí hợp đồng và bắt tay vào ươm cây anh đã bỏ qua một điểm cực kì quan trọng là điều kiện khí hậu, đất đai giữa Quảng Trị và Đăk Lăk có sự vênh nhau rất rõ rệt. Đặc biệt là thời điểm bắt đầu mùa mưa của đất Quảng Trị lại muộn hơn đến 3 tháng so với trời Tây Nguyên.

Vậy là hàng chục vạn gốc tiêu theo tính toán của anh đáng ra đã đến lúc phải đem ra hạ trồng nay lại phải đợi thêm 3 tháng nữa để chờ trời đổ mưa xuống đất miền Trung. Thêm 3 tháng, cây tiêu mọc rễ quá già, thò ra ngoài bịch và khi tiếp xúc với cái nóng của thứ đất pha cát miền Trung, chúng thi nhau chết. Trong hơn 30 vạn cây thì chỉ chưa đầy 3 vạn cây sống sót. Hợp đồng đổ bể, toàn bộ tiền vốn thu gom được từ mấy vụ ươm cây trước đó đều dốc vào hợp đồng ươm tiêu cũng tan thành bọt biển.
 
Nghề bấp bênh

“Nghề này “phất” cũng nhanh mà phá sản cũng chóng lắm, không cẩn thận là tay trắng như chơi” - anh Tiến thẳng thắn. Theo anh, để thành công với nghề ươm cây, chỉ biết kĩ thuật và kinh nghiêm chăm sóc vẫn chưa đủ, người làm vườn ươm còn phải đặc biệt nhạy bén và nắm bắt thị trường một cách nhanh nhất. “Giá cây giống nông sản đặc biệt là cây công nghiệp trên thị trường Việt Nam thường không ổn định, đồng bào ta lại có thói quen trồng cây theo phong trào.

Người làm vườn ươm mà không sớm nắm bắt được điều này thì rất dễ thất bại”, anh nói. Anh nhớ lại đầu những năm 2000, khi giá Cà phê đang trong cơn sốt giá, mọi người đổ xô đi mua giống về trồng, không ai ngờ, ngay sau đó cũng chính cây nông sản này lại mất giá một cách thảm hại, hàng ngàn hécta cà phê bị phá  đồng nghĩa với hàng trăm hợp đồng mua cây giống cà phê bị đổ bể, người mua đánh tháo, nhiều chủ vườn khốn đốn và trắng tay.

Rất may năm đó vườn ươm của anh lại không ươm nhiều cà phê mà tập trung vào ươm cây rừng. “ Nghĩ lại mà hú vía, đầu vụ thấy mọi người đổ xô mua hạt cà phê về ươm tôi cũng định làm theo. Thế nhưng lại chợt nghĩ, cái gì có cao trào thì tất sẽ có thoái trào, biết đâu cuối năm và phê trượt giá? Thế là tôi quyết định ươm cây rừng, loại cây này giá không hay bị sốt nhưng giá thường ổn định. Không ngờ những điều mình đoán lại đúng đến vậy.”

Dắt tôi vào xem vườn ươm cây trên tay anh vẫn không rời cuốn sách dạy kĩ thuật ghép cây ăn quả mà cậu con trai vừa mua được ở hiệu sách. Anh nói:  “Học không bao giờ là thừa cả. Nhất là thời đại thông tin bùng nổ như bây giờ, mọi giá trị đều có thể thay đổi rất mau chóng. Phải học liên tục thì mới không bị tụt hậu.”

Hồng Quý